Το 1560, ο Φλαμανδός ζωγράφος Πίτερ Μπρίγκελ (Pieter Bruegel) ο πρεσβύτερος δημιούργησε έναν πίνακα που απεικονίζει την αδιαφορία του ανθρώπου για τα βάσανα των συνανθρώπων του. Το έργο έχει τίτλο «Τοπίο με την πτώση του Ίκαρου» και απεικονίζει έναν αγρότη να οργώνει το χωράφι του. Ωστόσο, αν κοιτάξετε προσεκτικά μπορείτε να δείτε στο βάθος τον Ίκαρο να πνίγεται στη θάλασσα, περιτριγυρισμένος από λιωμένα φτερά.
Πριν από περισσότερο από μια δεκαετία, οι ψυχολόγοι Νίρα Λίμπερμαν και Γιάακοβ Τρόουπ βασίστηκαν στον πίνακα του Μπρίγκελ για να αναπτύξουν μια θεωρία σχετικά με το πώς ο χρόνος και η απόσταση διαμορφώνουν τις στάσεις των ανθρώπων – και συγκεκριμένα την ενσυναίσθηση. Ο αγρότης αδιαφορεί για τη δυσχερή θέση του Ίκαρου, υποστήριξαν, επειδή είναι μακριά. Με άλλα λόγια, η γεωγραφική απόσταση φέρνει και την ψυχολογική απόσταση.
Η θεωρία που ονομάζεται «construal level theory» έχει ιδιαίτερη σημασία αυτή την εβδομάδα, καθώς ο πυκνός καπνός από τις πυρκαγιές που μαίνονται ακόμη στον Καναδά έφτασε σε διάφορες πόλεις των ΗΠΑ, δημιουργώντας ένα απόκοσμο σκηνικό. Ορισμένοι χρήστες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης – αρκετοί από την Καλιφόρνια που έχουν ήδη αντιμετωπίσει τέτοιες καταστάσεις – υποθέτουν πως η ρύπανση μπορεί να οξύνει την πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής για πολλούς κατοίκους της Ανατολικής ακτής των ΗΠΑ. Θα μπορούσε αυτό το γεγονός να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν το θέμα της κλιματικής αλλαγής τώρα που οι επιπτώσεις της είναι τόσο κοντά τους;
Σύμφωνα με τη θεωρία των δυο ερευνητών, η ευαισθητοποίηση και η προθυμία των ανθρώπων να αναλάβουν δράση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής θα πρέπει να επηρεάζεται από το πόσο ψυχολογικά κοντά αντιλαμβάνονται τις επιπτώσεις της. Αν για παράδειγμα πιστεύουν πως η κλιματική αλλαγή αφορά κυρίως το λιώσιμο των πάγων, την ξηρασία στον αναπτυσσόμενο κόσμο ή την εξαφάνιση νησιωτικών εθνών, τότε δεν θα ανησυχήσουν ιδιαίτερα.
Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνθρωποι είναι αδιάφοροι, σύμφωνα με τους ψυχολόγους. Στον πίνακα του Μπρίγκελ, ο αγρότης έχει πιο άμεσες ανάγκες και προτεραιότητες -ίσως έχει σκοπό να θρέψει την οικογένειά του- οπότε είναι πιο δύσκολο να ενδιαφερθεί για τον Ίκαρο που πνίγεται στον μακρινό ωκεανό.
Ωστόσο, κατά την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας έως το 2020, η ψυχολόγος Ρομπέρτα Μαγιέλα του Πανεπιστημίου G. d’Annunzio του Chieti-Pescara στην Ιταλία και οι συνεργάτες της διαπίστωσαν ότι η πραγματικότητα είναι πιο πολύπλοκη και διαφοροποιημένη από ό,τι πίστευαν.
Υπάρχουν πράγματι ενδείξεις ότι η εγγύτητα στις κλιματικές επιπτώσεις επηρεάζει τις απόψεις των ανθρώπων. Για παράδειγμα, το 2011 η ερευνήτρια Αλέξα Σπενς του Πανεπιστημίου του Νότιγχαμ και οι συνεργάτες της συνομίλησαν με ανθρώπους που εκτίθενται σε παράκτιες πλημμύρες στη Βρετανία. Οι άνθρωποι δήλωσαν στους επιστήμονες πως νιώθουν μεγαλύτερη αβεβαιότητα σχετικά με το κλίμα και είναι πρόθυμοι να περιορίσουν την κατανάλωση ενέργειας. Μια άλλη μελέτη στην οποία συμμετείχαν άτομα από 24 χώρες έδειξε ότι οι άνθρωποι που έχουν βιώσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ήταν πιο πιθανό να λάβουν μέτρα όπως το να περιορίσουν τη χρήση κλιματιστικού το καλοκαίρι.
Ωστόσο, δεν έχουν επιβεβαιώσει αυτή τη συσχέτιση όλες οι μελέτες και οι μεθοδολογίες για τη μελέτη του αποτελέσματος διαφέρουν. Σε μια αμερικανική μελέτη, οι ερευνητές μίλησαν στους συμμετέχοντες για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στις Μαλδίβες, χρησιμοποιώντας στοιχεία που αποσκοπούσαν στη μείωση της ψυχολογικής απόστασης. Στόχος της ερευνητικής ομάδας ήταν οι εθελοντές να αισθανθούν γεωγραφικά κοντά στο απομακρυσμένο νησιωτικό κράτος. Οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να εντοπίσουν την απόσταση από την πόλη Ίθακα στη Νέα Υόρκη μέχρι το απομακρυσμένο νησιωτικό έθνος σε έναν χάρτη και να παρακολουθήσουν ένα βίντεο σχετικά με το πώς η άνοδος της στάθμης της θάλασσας επηρεάζει τους πολίτες των Μαλδίβων. Οι συμμετέχοντες έκριναν ότι οι Μαλδίβες ήταν γεωγραφικά πιο κοντά, ωστόσο αυτό δεν μεταφράστηκε σε αυξημένη υποστήριξη για τις πολιτικές μετριασμού της κλιματικής αλλαγής.
Οι πολιτικές πεποιθήσεις των ανθρώπων επίσης παίζουν ρόλο. Μια μελέτη του 2020 σχετικά με την αντίδραση των Καλιφορνέζων σε κοντινές πυρκαγιές έδειξε ότι η έκθεση στις ζημιές ενίσχυσε την υποστήριξη φιλοπεριβαλλοντικών πολιτικών στις δημοκρατικές περιοχές, αλλά όχι στις ρεπουμπλικανικές.
Εν κατακλείδι, η ψυχολογική απόσταση δεν διαμορφώνεται μόνο από τη γεωγραφία.
ΠΗΓΗ: BBC
