Πριν από τριάντα χρόνια, το Βιετνάμ ήταν η φτωχότερη χώρα στον κόσμο, αλλά παρόλο που εξακολουθεί να κυβερνάται από ένα κομμουνιστικό κόμμα, κατάφερε να ανακάμψει χάρη στις φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις.
Του Thomas Mahler
Ο Ζαν-Λικ Μελανσόν αρέσκεται να θυμάται ότι, στα νιάτα του, υποστήριζε τους Βιετναμέζους (“απίστευτους αντάρτες”) και “χειροκροτούσε την ήττα των Ηνωμένων Πολιτειών” στη χώρα αυτή. Αλλά ποιος έχει ακούσει τον ακρο-αριστερό ηγέτη να ενθουσιάζεται με τη θεαματική οικονομική ανάπτυξη του Βιετνάμ από τότε που αγκάλιασε την οικονομία της αγοράς; Επί τρεις δεκαετίες, αυτό το κράτος των σχεδόν 100 εκατομμυρίων κατοίκων απολαμβάνει έναν μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 7%, ξεπερνώντας τους ασιατικούς γείτονές του. Το 1990, με ένα κατά κεφαλήν ΑΕΠ 98 δολαρίων, το Βιετνάμ εξακολουθούσε να είναι η φτωχότερη χώρα στον κόσμο, μπροστά από τη Σομαλία και τη Σιέρα Λεόνε. Σήμερα, λιγότερο από το 5% των Βιετναμέζων ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας (σε σύγκριση με το 80% πριν από τριάντα χρόνια).
Στο βιβλίο How nation escape poverty (Encounter Books), που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα αγγλικά, ο Γερμανός ιστορικός και κοινωνιολόγος Rainer Zitelmann εξετάζει τα μυστικά αυτού του βιετναμέζικου θαύματος. Αρχικά υπενθυμίζει το βαθμό στον οποίο η σοσιαλιστικά σχεδιασμένη οικονομία και η κολεκτιβοποίηση της γεωργίας οδήγησαν στην καταστροφή. Το 1980, το Βιετνάμ παρήγαγε μόλις 14 εκατομμύρια τόνους ρυζιού, ενώ η χώρα χρειαζόταν 16 εκατομμύρια τόνους για να καλύψει τις βασικές ανάγκες του πληθυσμού της. Το κομμουνιστικό καθεστώς αναγκάστηκε να θεσπίσει δελτίο τροφίμων και να εξαρτηθεί από το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (ΠΕΠ), καθώς και από τη βοήθεια της Σοβιετικής Ένωσης και των “αδελφών χωρών” της Ανατολικής Ευρώπης. Το 1986, ο πληθωρισμός έφτασε το 582%. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ του Βιετνάμ ήταν λιγότερο από το μισό του ΑΕΠ της Κένυας.
Αλλά εκείνο το έτος, το έκτο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος σηματοδότησε τη νίκη των μεταρρυθμιστών και των πραγματιστών. Αναγνωρίζοντας τα λάθη του, το καθεστώς ξεκίνησε δραστικές μεταρρυθμίσεις, μια οικονομική φιλελευθεροποίηση που θα έμενε στην ιστορία ως “Doi Moi”, ή “ανανέωση”. Η οικονομία της αγοράς εγκρίθηκε και στη συνέχεια ενθαρρύνθηκε. Το Βιετνάμ άνοιξε επίσης στο ελεύθερο εμπόριο και επωφελήθηκε πλήρως από την παγκοσμιοποίηση. Οι άμεσες ξένες επενδύσεις εκτινάχθηκαν από 7,6 δισεκατομμύρια δολάρια σε 16,1 δισεκατομμύρια δολάρια μεταξύ 2009 και 2019. Σήμερα, προκειμένου να είναι λιγότερο εξαρτημένες από την Κίνα, πολλές εταιρείες προτιμούν να μετεγκατασταθούν στο Βιετνάμ. Το 1998, μόνο το 27% των Βιετναμέζων ανήκε στη μεσαία τάξη, σε σύγκριση με το 65% το 2018.
Κοιτάζοντας στο μέλλον
Ο Rainer Zitelmann επισημαίνει ένα παράδοξο: ενώ η χώρα παραμένει επισήμως μαρξιστική, οι Βιετναμέζοι συνδέουν ευρέως τον όρο «καπιταλισμός» με θετικές έννοιες, όπως «πρόοδος» (81%), «καινοτομία» (80%), «ευρεία γκάμα προϊόντων» (77%) ή «ευημερία» (74%). Όσον αφορά τις αξίες, το κοινό, ιδίως οι νέοι, είναι πολύ πιο κοντά στην Ιαπωνία και τις Ηνωμένες Πολιτείες από ό,τι σε άλλες σοσιαλιστικές χώρες.
Λίγα έθνη έχουν επηρεαστεί τόσο πολύ από αιματηρές συγκρούσεις κατά τον εικοστό αιώνα. Ωστόσο, σε αντίθεση με το καθεστώς της Αλγερίας, για παράδειγμα, το Βιετνάμ ξεπέρασε γρήγορα τις αποικιοκρατικές δυσαρέσκειες και τα τραύματα του παρελθόντος, παρόλο που υπέστη τον μακρύ πόλεμο της Ινδοκίνας από το 1946 έως το 1954, τον οποίο ακολούθησε ο πόλεμος του Βιετνάμ από το 1955 έως το 1975. Σύμφωνα με το Ασιατικό Βαρόμετρο, το 85% των Βιετναμέζων έχει σήμερα θετική εικόνα για τους Αμερικανούς, σε σύγκριση με μόλις το 25% των Κινέζων. Αντιμέτωπο με τον ογκώδη κινεζικό γείτονά του, το καθεστώς δεν δίστασε να έρθει πιο κοντά στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ένα αυταρχικό καθεστώς
Αυτή η οικονομική φιλελευθεροποίηση δεν συνοδεύτηκε από πολιτική φιλελευθεροποίηση. Το Βιετνάμ παραμένει ένα αυταρχικό μονοκομματικό καθεστώς. Ο Nguyen Phu Trong, γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος του Βιετνάμ, ο οποίος κυβέρνησε τη χώρα με σιδηρά πυγμή, πρόσφατα πέθανε σε ηλικία 80 ετών. Σύμφωνα με τον Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας, το Βιετνάμ κατέλαβε την 87η θέση μεταξύ 180 χωρών το 2021, παρόλο που έχει βελτιώσει τη βαθμολογία του.
Νωρίτερα φέτος, ο Economist χαιρέτισε τις αισιόδοξες προοπτικές για τη χώρα, αλλά προειδοποίησε για την ανάγκη πολιτικών μεταρρυθμίσεων: «Το Βιετνάμ πέρασε από τη μεγάλη φτώχεια στη μέτρια ευημερία μέσα σε μία μόνο γενιά. Αλλά πρέπει να συνεχίσει τις μεταρρυθμίσεις. Οι γεωπολιτικοί άνεμοι μπορεί να αλλάξουν. Οι αντίπαλοί του μπορεί να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί. Η χώρα γερνάει γρήγορα: ο πληθυσμός της σε ηλικία εργασίας μπορεί να συρρικνωθεί μετά το 2038. Και οι πολίτες της θα μπορούσαν να κουραστούν από το κυβερνών κόμμα, αν το βιοτικό επίπεδο δεν συνεχίσει να αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς». Το Βιετνάμ έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει για να φτάσει την Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα ή την Ταϊβάν.
