Ενώ οι εξελίξεις στο στρατιωτικό μέτωπο έχουν παγώσει, όλες οι πολιτικές και διπλωματικές πρωτοβουλίες βρίσκονται σε αναμονή μέχρι την έκβαση της μονομαχίας Κάμαλα Χάρις – Ντόναλντ Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες στις 6 Νοεμβρίου.
Της Isabelle Lasserre
Για τρίτη συνεχή χρονιά, η εμπόλεμη Ουκρανία βουλιάζει στην καρδιά του καλοκαιριού, αλλά αυτή τη φορά αντιμέτωπη με το επικίνδυνο πολιτικό κενό που προηγείται κάθε προεδρικής εκλογής στις ΗΠΑ. Κάθε τέσσερα χρόνια, στο τέλος της άνοιξης, τα μεγάλα διεθνή ζητήματα καλύπτονται από ένα στρώμα παγετού που λιώνει μόνο στις αρχές Νοεμβρίου, μόλις γίνει γνωστό το όνομα του προσώπου που θα εγκατασταθεί στον Λευκό Οίκο τον επόμενο Ιανουάριο. Η τρέλα της αμερικανικής εκστρατείας και η κακή στρατιωτική κατάσταση επί του εδάφους στην Ουκρανία είναι πιθανό να κάνουν αυτό το στρώμα παγετού πιο παχύ από το συνηθισμένο. «Στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσιγκτον, όλοι είχαν στο μυαλό τους μόνο ένα πράγμα: τις αμερικανικές εκλογές», εξηγεί ένας διπλωμάτης στο Quai d’Orsay. Ακόμη και αν το αρνείται, υποστηρίζοντας ότι η Ουκρανία μπορεί να τα βρει με όλους τους Αμερικανούς προέδρους, ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι «δεν σκέφτεται επίσης τίποτε άλλο», διαβεβαιώνει Ευρωπαίος αξιωματούχος κατά την επιστροφή του από το Κίεβο.
Όχι μόνο αυτό, αλλά και το στρατιωτικό μέτωπο, που έχει μετατραπεί σε έναν πόλεμο φθοράς. Εκτός από την Κριμαία, όπου οι Ουκρανοί συνεχίζουν την επιχείρηση εκκαθάρισης της Μαύρης Θάλασσας, από την οποία έχουν διώξει σχεδόν εξ ολοκλήρου τον ρωσικό στόλο, οι μόνες κινήσεις που κλονίζουν το Ντονμπάς είναι προς όφελος του Κρεμλίνου. Παρά τις προσπάθειές τους, με ένα ποσοστό φθοράς που, σύμφωνα με μια πηγή στο Quai d’Orsay, έφτασε τους 1.000 με 1.200 νεκρούς την ημέρα στο αποκορύφωμα της επίθεσης κατά του Χάρκοβο, ο ρωσικός στρατός δεν είναι σε θέση να διασπάσει τη γραμμή του μετώπου. Αλλά κατακτούν έδαφος. Κανονικά. «Και δεν υπάρχει κανένα μαγικό όπλο που να μπορεί να επιφέρει μια αποφασιστική αλλαγή», εξήγησε η Τατιάνα Καστούεβα, ειδική επιστήμονας του Ifri, κατά τη διάρκεια μιας ημέρας αφιερωμένης στη Ρωσία.
Εκτός από τις δυσκολίες επί του πεδίου, η Δύση είναι διστακτική από την αρχή του έτους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η βοήθεια προς την Ουκρανία εξαρτάται από τη νίκη του στρατοπέδου των Δημοκρατικών τον Νοέμβριο, η οποία απέχει ακόμη πολύ, παρά τα ενθαρρυντικά πρώτα βήματα της Κάμαλα Χάρις. Όσο για τους Ευρωπαίους, γνωρίζουν ότι δεν θα μπορέσουν να αναλάβουν σε περίπτωση αμερικανικής αποστασίας. Τα λόγια υποστήριξής τους προς το Κίεβο προσκρούουν επίσης στα αποκρουστικά τείχη που έχουν υψώσει οι δυνάμεις του Νότου. “Η Ρωσία αντιμετωπίζει στρατιωτικές δυσκολίες, αλλά έχει πετύχει μια διπλωματική νίκη με τον “Παγκόσμιο Νότο”. Ένας μεγάλος αριθμός χωρών, οι οποίες καταδικάζουν τη Ρωσία αλλά δεν της επιβάλλουν κυρώσεις, βλέπουν τη θέση της Δύσης ως μια μορφή μαξιμαλισμού. Οι συνθήκες για τις αναλύσεις μας αλλάζουν», εξήγησε ο Thomas Gomart, διευθυντής του Ifri, κατά τη διάρκεια της ίδιας ημέρας μελέτης.
Η Κίνα, ο κύριος χορηγός της ρωσικής ανθεκτικότητας
Η υποστήριξη των χωρών του «Παγκόσμιου Νότου», κυρίως της Κίνας, του Ιράν και της Βόρειας Κορέας, εξηγεί την ανθεκτικότητα του ρωσικού στρατού, ο οποίος λαμβάνει όπλα και στρατιωτικό εξοπλισμό για να συνεχίσει τον πόλεμό του. Εξηγεί επίσης την ανθεκτικότητα της ρωσικής οικονομίας, η οποία υποστηρίζεται από τις ίδιες χώρες, καθώς και από την Ινδία και την Τουρκία, για να βοηθήσει το Κρεμλίνο να παρακάμψει τις κυρώσεις και να ωθήσει την ανάπτυξη στο 6,1%. Ακόμη και αν τα θεμελιώδη μεγέθη είναι φτωχά, ιδίως η παραγωγικότητα και ο πληθωρισμός, η πολεμική οικονομία δίνει στο σύστημα αρκετή ώθηση για να αντέξει σε αυτό το στάδιο. “Η ρωσική οικονομία τα πηγαίνει πολύ καλύτερα από ό,τι προέβλεπαν οι ειδικοί. Όχι μόνο οι δυτικές κυρώσεις δεν ήταν αρκετές για να αλλάξουν τις ρωσικές επιλογές, αλλά είναι η πρώτη φορά που οι κυρώσεις προκάλεσαν περισσότερα δεινά στους Ευρωπαίους παρά στην ίδια τη Ρωσία», εξήγησε ένας Ρώσος πολιτικός επιστήμονας και οικονομολόγος που βρίσκεται εξόριστος στην Ευρώπη, κατά τη διάρκεια του συνεδρίου του Ifri.
Όλοι αυτοί οι λόγοι, προστιθέμενοι στις εντάσεις που βαραίνουν τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, η δημοτικότητα του οποίου δεν βρίσκεται πλέον στο ζενίθ της, οδήγησαν τον πρόεδρο του πολέμου να θέσει στα μέσα Ιουλίου το θέμα των διαπραγματεύσεων με τη Ρωσία, ένα ταμπού από την έναρξη του πολέμου. Σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση, το 43% του ουκρανικού πληθυσμού τάσσεται υπέρ. Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι πρότεινε να διοργανωθεί νέα ειρηνευτική Σύνοδος Κορυφής τον Νοέμβριο, αυτή τη φορά με ρωσική παρουσία. Η προηγούμενη Σύνοδος Κορυφής, τον Ιούνιο, πραγματοποιήθηκε στην Ελβετία χωρίς τη Ρωσία και χωρίς την Κίνα. Δεν προέκυψε τίποτα το ιδιαίτερο.
Όταν ο επικεφαλής του ουκρανικού κράτους έθεσε το θέμα, ο Τζο Μπάιντεν ήταν ακόμη υποψήφιος και ο Ντόναλντ Τραμπ βρισκόταν καθ’ οδόν προς μια πιθανή νίκη. Μήπως ο Ουκρανός πρόεδρος ήθελε να προδικάσει μια αλλαγή στην αμερικανική πολιτική; Και όχι μόνο αυτό. “Αυτό δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση στροφή.
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι είναι συνεπής. Πάντα έλεγε ότι σε μεταγενέστερο στάδιο θα πρέπει να επανέλθει η Ρωσία στο παιχνίδι. Προτείνει διαπραγματεύσεις, αλλά με τους δικούς του όρους, όχι με εκείνους των Ρώσων. Κατά την άποψή του, η Ρωσία πρέπει να αποδεχθεί τις παραμέτρους του ειρηνευτικού του σχεδίου, και προς το παρόν αυτό δεν συμβαίνει», εξηγεί ο διπλωμάτης από το Quai d’Orsay.
Ο Ζελένσκι είναι ανοιχτός σε διαπραγματεύσεις με ουκρανικούς όρους
Για τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι δεν τίθεται θέμα αποδοχής των ρωσικών όρων, δηλαδή της εγκατάλειψης από την Ουκρανία των τεσσάρων κατεχόμενων περιοχών και της Κριμαίας, καθώς και της παραίτησης από την ένταξη στο ΝΑΤΟ και το δυτικό στρατόπεδο – με άλλα λόγια, συνθηκολόγηση. Η θέση του υποστηρίζεται από το 83% των Ουκρανών, οι οποίοι αρνούνται να παραχωρήσουν εδάφη στη Ρωσία. Μια τέτοια παραίτηση θα τον έκανε να χάσει την υποστήριξη του λαού του.
Δείχνοντας ότι είναι ανοιχτός σε διαπραγματεύσεις και διάλογο, ο Ουκρανός πρόεδρος θέλησε επίσης να διαψεύσει όσους τον κατηγορούν ότι είναι το κύριο εμπόδιο για την έναρξη ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων. «Οι Ρώσοι παρουσιάζουν τους Ουκρανούς ως εξτρεμιστές και θέλουν να εμφανιστούν ως αυτοί που θέλουν την ειρήνη», προσθέτει ο διπλωμάτης. Για τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, πρόκειται επίσης για την προσπάθεια να διευρύνει το στρατόπεδο των υποστηρικτών του και να συμπεριλάβει τις χώρες του «παγκόσμιου Νότου», οι οποίες κλίνουν προς τη Μόσχα από την έναρξη του πολέμου και ορισμένες από αυτές, όπως η Κίνα και η Βραζιλία, έχουν παρουσιάσει το δικό τους ειρηνευτικό σχέδιο, το οποίο είναι πολύ δυσμενές για το Κίεβο. Τέλος, η πρωτοβουλία δίνει τη δυνατότητα στους Ουκρανούς ηγέτες, θεωρητικά τουλάχιστον, να θέσουν τη Ρωσία, η οποία ισχυρίζεται ότι είναι ανοιχτή σε διαπραγματεύσεις, προ των ευθυνών της.
Στο πολιτικό και διπλωματικό μέτωπο, ο πόλεμος θα παραμείνει αδιέξοδος μέχρι την ημέρα των αμερικανικών εκλογών, το αποτέλεσμα των οποίων θα καθορίσει εν μέρει την τύχη της Ουκρανίας. Σε περίπτωση νίκης του Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έχει υποσχεθεί να διευθετήσει τη σύγκρουση σε λίγες ημέρες, ακόμη και αν αυτό είναι εις βάρος του Κιέβου, η Ουκρανία θα βρίσκεται αναμφίβολα σε αναμμένα κάρβουνα. Η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει θέσει σε εφαρμογή μια σειρά από εφεδρικές ασφάλειες για να αποφύγει την πλήρη κατάρρευση της εξωτερικής πολιτικής των Ηνωμένων Πολιτειών σε περίπτωση νίκης του Ντόναλντ Τραμπ. Ένας νόμος που ψηφίστηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2023, ο οποίος απαιτεί τουλάχιστον τα δύο τρίτα της Γερουσίας προκειμένου να αποχωρήσει απότομα από το ΝΑΤΟ, χρησιμεύει ως το κύριο ανάχωμα.
Προσπάθεια παράκαμψης του Τραμπ
Στη Σύνοδο Κορυφής της Ουάσινγκτον, οι σύμμαχοι δεσμεύτηκαν επίσης να «ωραιοποιήσουν» τους διαύλους για τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία, ώστε να την προστατεύσουν από ενδεχόμενες αγκυλώσεις του Λευκού Οίκου. Αλλά αν εκλεγεί, ο Ντόναλντ Τραμπ θα μπορούσε να επιβάλει αυτό που ένας διπλωμάτης αποκαλεί «υποβαθμισμένες εκδοχές» ρήξης με το ΝΑΤΟ, για παράδειγμα εκφράζοντας την απροθυμία του να εφαρμόσει το άρθρο 5 της Βορειοατλαντικής Συνθήκης, το οποίο οργανώνει τη συλλογική άμυνα μεταξύ των μελών.
Η βοήθεια προς την Ουκρανία θα απειληθεί πολύ λιγότερο αν κερδίσει η Κάμαλα Χάρις. Αλλά αν εκλεγεί θα συνεχίσει, και αναμφίβολα θα επιτείνει, την αποδυνάμωση της ευρωπαϊκής πολιτικής της Αμερικής που έχει διατυπωθεί από κάθε πρόεδρο μετά τον Μπαράκ Ομπάμα. Πιστός σε ένα παραδοσιακό όραμα της διατλαντικής σχέσης, ο Τζο Μπάιντεν ήταν αναμφίβολα ένας από τους τελευταίους εκπροσώπους εκείνων που πιστεύουν ότι η Αμερική και η Ευρώπη, ενωμένες από το ίδιο πολιτικό, πολιτιστικό και στρατηγικό όραμα, πρέπει να διατηρήσουν μια βαθιά και σταθερή συμμαχία μεταξύ τους. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι νέες γενιές στρέφουν το βλέμμα τους προς την Ασία ή προς τη χώρα τους…
