Η επέτειος εξελίσσεται ζοφερή. Πίσω από την επιφάνεια, το κλίμα δεν είναι εορταστικό για την Ατλαντική Συμμαχία, η οποία γιορτάζει φέτος την 75η επέτειό της.
Του Nicolas Barotte
Οι εορτασμοί που πραγματοποιήθηκαν πριν από την έναρξη της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ουάσινγκτον, δεν πρέπει να επισκιάσουν τα ερωτήματα που απασχολούν τους συμμάχους. Τρία τέταρτα του αιώνα μετά τη σύστασή της, η Συμμαχία αριθμεί σήμερα 32 μέλη. Αλλά ο πόλεμος ελλοχεύει, δυόμισι χρόνια μετά την έναρξη της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία. Οι εντάσεις και οι ανησυχίες έχουν πολλαπλασιαστεί από τη Μέση Ανατολή μέχρι τον Ινδο-Ειρηνικό. Οι συμμαχικοί στρατοί βρίσκονται αντιμέτωποι με συγκλονιστικά ερωτήματα σχετικά με τη στρατιωτική τους ετοιμότητα. Η πολιτική σταθερότητα της Συμμαχίας έχει υπονομευθεί από τις κρίσεις στις δυτικές δημοκρατίες και την πίεση του λαϊκισμού.
“Είναι αβέβαιοι καιροί”, συμφώνησε ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ, ο οποίος σε λίγες εβδομάδες, θα παραδώσει τη σκυτάλη στον Ολλανδό Μαρκ Ρούτε.
“Το ΝΑΤΟ αποτελεί πυλώνα σταθερότητας σε επικίνδυνους καιρούς. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να παραμείνει το ΝΑΤΟ έτσι. Φυσικά, στις δημοκρατίες δεν μπορείς ποτέ να δώσεις εγγυήσεις”, παραδέχθηκε. Ενωμένοι στην άμυνα οι Σύμμαχοι συμφωνούν για την έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία; Για τη στρατηγική τους απέναντι στη Ρωσία; Για τις “αξίες” που θέλουν να υπερασπιστούν έναντι αυταρχικών καθεστώτων, όπως ισχυρίζεται ο οργανισμός;
“Οι Σύμμαχοι συμφωνούν ότι η ασφάλεια και το μέλλον τους διακυβεύονται στην Ουκρανία. Αλλά όταν τους ρωτάτε ποια θα πρέπει να είναι η νίκη για την Ουκρανία, δεν έχουν τον ίδιο ορισμό”, εξήγησε η Kristi Raik, αναπληρώτρια διευθύντρια της δεξαμενής σκέψης ICDS, σε μια ενημέρωση την περασμένη εβδομάδα. Το Βερολίνο και η Ουάσινγκτον φοβούνται τις αποσταθεροποιητικές συνέπειες μιας ρωσικής ήττας”. “Το ΝΑΤΟ ισχυρίζεται ότι είναι μια κοινότητα αξιών. Πρόκειται όμως για μια μυθοπλασία”, σχολιάζει η Amélie Zima, ειδική σε θέματα άμυνας στο Ifri. Υπάρχει ένα χάσμα ανάμεσα σε αυτό που η συμμαχία σκοπεύει να είναι και σε αυτό που πραγματικά είναι”, συνεχίζει η ίδια. Αλλά αυτό το ζήτημα των αξιών δεν είναι στην ημερήσια διάταξη της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ.
“Εγκεφαλικά νεκρό”
“Είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο, αλλά είναι επίσης ένα θέμα το οποίο είναι δύσκολο για τους συμμάχους να συζητήσουν”, εξηγεί η Camille Grand, πρώην αναπληρώτρια γενική γραμματέας και ειδική σε θέματα διεθνών σχέσεων στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR). “Το ΝΑΤΟ είναι αρκετά αγνωστικιστικό σε αυτό το θέμα”, λέει, αναφέροντας παραδείγματα του παρελθόντος: στην ιστορία του, το ΝΑΤΟ δέχτηκε απολυταρχικά καθεστώτα στην Πορτογαλία και την Ελλάδα, ανέχθηκε τις τουρκικές υπερβολές και τη φιλορωσική στάση της Ουγγαρίας. Αυτό ήταν που ώθησε τον Εμανουέλ Μακρόν να δηλώσει το 2019 ότι το ΝΑΤΟ είναι “εγκεφαλικά νεκρό”.
“Οι πολιτικές επιλογές μπορούν να έχουν σημαντικές συνέπειες” στην κατεύθυνση της Συμμαχίας, παραδέχεται ο Camille Grand. “Η άνοδος του λαϊκισμού (στη Δύση) είναι ένα πρόβλημα, αλλά δεν θα έλεγα ότι κινδυνεύει η συνοχή της Συμμαχίας”, σχολιάζει ο Ben Schreer του ινστιτούτου IISS. “Αλλά δεν πρόκειται να κάνει τα πράγματα ευκολότερα: αν αμφισβητηθεί η συλλογική βούληση για την υποστήριξη της Ουκρανίας, θα τεθούν πολλά ερωτήματα”.
Τέσσερις μήνες πριν από τις αμερικανικές εκλογές, ο πολιτικός ορίζοντας είναι αβέβαιος στην Ουάσινγκτον με την πιθανή εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ. Στο στρατόπεδο των Ρεπουμπλικανών, η Κίνα θεωρείται πολύ μεγαλύτερη απειλή από τη Ρωσία. Το ΝΑΤΟ δεν αποτελεί πλέον τη μόνη προτεραιότητα. Οι Ευρωπαίοι καλούνται να αναλάβουν επιτέλους την ευθύνη για τη δική τους ασφάλεια. Από την έναρξη της σύγκρουσης στην Ουκρανία, ο επανεξοπλισμός βρίσκεται σε εξέλιξη, με 23 χώρες να δαπανούν πλέον τουλάχιστον το 2% του ΑΕΠ τους για την άμυνα, όπως απαιτείται από το 2014.
Οι στόχοι των δαπανών
Σε πολιτικό επίπεδο, οι Ευρωπαίοι αναζητούν ηγετική θέση. Στη Γαλλία, ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν είναι αποδυναμωμένος, χωρίς κοινοβουλευτική πλειοψηφία για να τον υποστηρίξει. Ο ίδιος ήθελε να είναι ο ηγέτης της στήριξης της Ουκρανίας… Τι περιθώρια ελιγμών έχει τώρα; Η Γερμανία ισχυρίζεται ότι είναι ο κορυφαίος υποστηρικτής της Ουκρανίας. Αλλά εμποδίζεται από έναν τρικομματικό συνασπισμό και μια ιστορική αποστροφή στον πόλεμο. Ο υπουργός Άμυνας της Μπόρις Πιστόριους αναγκάστηκε να παραδεχτεί αυτή την εβδομάδα ότι ο προϋπολογισμός του δεν θα αυξηθεί όσο θα ήλπιζε, παρά το πλαίσιο. Στην Ιταλία, η λαϊκίστρια Τζόρτζια Μελόνι έχει μια αποφασιστικά ατλαντική στάση.
Αλλά η χώρα της δαπανά μόνο το 1,49% του ΑΕΠ της για την άμυνα. Στην Ευρώπη, ο πειρασμός είναι μεγάλος να επιδιώξει να συνάψει την αμερικανική υποστήριξη σε μια μορφή άμεσης σχέσης, παρά στο πλαίσιο της διατλαντικής κοινότητας. “Για πολλούς Ευρωπαίους, το ΝΑΤΟ είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες”, λέει ένας ειδικός. Προς μεγάλη λύπη των χωρών στην ανατολική πλευρά της Ευρώπης, οι Σύμμαχοι είναι απίθανο να πείσουν την Ουάσινγκτον να αυξήσει τους στόχους χρηματοδότησης. “Δεν θα υπάρξει συμφωνία για να ξεπεράσουν το 2% του ΑΕΠ”, λέει ο Ben Schreer, εμπειρογνώμονας στο IISS. Ο στόχος τέθηκε το 2014, μετά την προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία. Μια δεκαετία αργότερα, το διακύβευμα έχει αλλάξει ριζικά.
Εν τω μεταξύ, ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν μόλις επέστρεψε από τη Μόσχα και το Πεκίνο… Η Ουγγαρία έλαβε απαλλαγή από τη στήριξη της Ουκρανίας. “Τα καλά νέα είναι ότι η Ουγγαρία δήλωσε σαφώς ότι δεν θα εμποδίσει τις προσπάθειες του ΝΑΤΟ” για την Ουκρανία, δήλωσε ο Γενικός Γραμματέας Γενς Στόλτενμπεργκ την περασμένη εβδομάδα. “Αυτό δημιουργεί ένα πολύ προβληματικό προηγούμενο”, λέει η Kristi Raik του ICDS στην Εσθονία. Η χώρα της βρίσκεται στον κατάλογο εκείνων που ανησυχούν περισσότερο για τη ρωσική απειλή.
Υπαρξιακά ερωτήματα
Για την εσθονική κυβέρνηση και πολλούς στρατιωτικούς εμπειρογνώμονες, η Ρωσία θα μπορούσε να είναι σε θέση να απειλήσει μια χώρα του ΝΑΤΟ εντός τριών έως τεσσάρων ετών. “Υπάρχει ένα είδος σταδιοδρομίας με τις αμερικανικές εκλογές”, παρατηρεί μια ανώτερη γαλλική στρατιωτική πηγή. Η Μόσχα θα εκμεταλλευόταν μια συμφωνία με τον Ντόναλντ Τραμπ για να δώσει στον εαυτό της μια ανάσα και να αναγεννήσει τις δυνάμεις της.
“Το κύριο πρόβλημα του Τραμπ δεν είναι αν είναι κατά του ΝΑΤΟ, αλλά ότι είναι απρόβλεπτος”, προσθέτει ο Camille Grand του ECFR. “Θα ήθελε να διαπραγματευτεί ένα ειρηνευτικό σχέδιο που έρχεται σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές θέσεις; Ή θα ήθελε να διαπραγματευτεί από θέση ισχύος με τη Ρωσία; Σε κάθε περίπτωση, ο Τραμπ 2 θα είναι πιο περίπλοκος από τον Τραμπ 1”, συνεχίζει η ερευνήτρια.
Επαναλαμβάνοντας αυτό, επισημαίνει ότι “φαίνεται ότι οι Ευρωπαίοι έχουν συμμαζευτεί στο θέμα της άμυνας”. Η Συμμαχία μαστίζεται από υπαρξιακά ερωτήματα. Παραδόξως, αυτή η ένταση θα μπορούσε να ενθαρρύνει την ενίσχυση ενός ευρωπαϊκού πυλώνα εντός του ΝΑΤΟ, επιτρέποντας στους Ευρωπαίους να αναλάβουν τον έλεγχο της μοίρας τους. Αλλά είναι επίσης στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και όχι στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, που διακυβεύεται ο ορισμός μιας κοινότητας αξιών.
