Γράφει ο Ηλίας Πεντάζος*
Πολλοί οικονομολόγοι ζουν κλεισμένοι στις εμμονές της «αυθεντίας» τους, επικεντρώνονται σε ένα συγκεκριμένο, υπό ανάλυση, θέμα (δηλ. το δένδρο) και αφήνουν σε δεύτερη μοίρα το συνολικό πρόβλημα (δηλ. το δάσος). Στις γραμμές που ακολουθούν θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε τη «μεγάλη εικόνα», το Ευρωπαϊκό πρόβλημα.
Αντίθετα με την Αμερική, στην ΕΕ δεν φαίνονται αντίστοιχα σημάδια ανάκαμψης. Το χάσμα μεταξύ του που είναι η Ευρώπη σήμερα και του που θα έπρεπε να είναι, ελλείψει της κρίσης, συνεχίζει να διευρύνεται. Στις περισσότερες χώρες της ΕΕ το κατά κεφαλή ΑΕΠ είναι μικρότερο από ότι ήταν πριν από τη κρίση. Έχουμε ήδη χάσει πέντε χρόνια και βαδίζουμε ολοταχώς για χαμένη δεκαετία, γιατί το διευθυντήριο της Ευρώπης (Γερμανία, EE, EKT) δεν εννοεί να αλλάξει το αποτυχημένο μίγμα πολιτικής που ακολουθεί, προσκολλημένο υστερικά στις ξεπερασμένες στατιστικές ιδεοληψίες του. Πίσω όμως από τη ψυχρή στατιστική απεικόνιση, ζωές καταστρέφονται, όνειρα διαψεύδονται, οικογένειες καταρρέουν, καινούργιες οικογένειες δεν μπορούν να φτιαχτούν, γιατί η κυβερνητική αδράνεια και η οικονομική στασιμότητα οδηγούν μεγάλες ομάδες ταλαντούχων ανθρώπων σε μαρασμό και εκτός αγοράς. Το δε, πάλαι ποτέ, περίφημο κοινωνικό κράτος συρρικνώνεται με εφιαλτικό ρυθμό.
Δυστυχώς, η ΕΕ αποφεύγει να θίξει το θέμα ταμπού ότι η Ευρωπαϊκή «ασθένεια» είναι αυτο-προκαλούμενη και οφείλεται σε μια άνευ προηγουμένου σειρά λανθασμένων οικονομικών αποφάσεων που ακολούθησαν μετά τη δημιουργία του ευρώ.
Το ευρώ ήλθε να ενώσει την Ευρώπη και τελικά την έχει διαιρέσει. Η έλλειψη πολιτικής βούλησης για τη δημιουργία θεσμικού πλαισίου που θα έβαζε το κοινό νόμισμα να δουλέψει για λογαριασμό όλων, δυνατών και αδυνάτων, έχει κάνει τη ζημιά μη αναστρέψιμη. Η σημερινή χαοτική κατάσταση προέρχεται κατά μέγα μέρος από την «αυτιστική» προσκόλληση στο προ πολλού αναξιόπιστο δόγμα, ότι οι ατέλειες των αγορών και του ανταγωνισμού διορθώνονται από μόνες τους στα πλαίσια της λειτουργίας της αγοράς αλλά και από αλαζονεία και αγνόηση της πραγματικότητας. Πώς αλλιώς να εξηγηθεί το γεγονός ότι σε ετήσια βάση, όχι μόνο οι επίσημες στατιστικές προβλέψεις αλλά και οι συνέπειες αυτών των προβλέψεων πάνω στις εθνικές οικονομίες είναι σταθερά λανθασμένες. Οι προβλέψεις δεν βγαίνουν, όχι επειδή οι χώρες της ΕΕ δεν κατάφεραν να εφαρμόσουν τις προβλεπόμενες πολιτικές, αλλά επειδή τα μοντέλα στα οποία οι πολιτικές αυτές στηρίχθηκαν ήταν ελαττωματικά από τη φύση τους. Λάθος διάγνωση, λάθος θεραπεία!
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες συνεχίζουν να εθελοτυφλούν ότι το κορυφαίο τους καθήκον πρέπει να είναι οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Όμως, τα προβλήματα που ξορκίζουν, υπήρχαν και στα χρόνια πριν από την κρίση αλλά δεν είχαν επηρεάσει τη πορεία της ανάπτυξης.
Η ΕΕ χρειάζεται τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις μέσα στα κράτη-μέλη αλλά περισσότερο επείγει η μεταρρύθμιση της ίδιας της δομής της ευρωζώνης και η αντιστροφή της πολιτικής λιτότητας που αποτυγχάνει σταθερά και κατ’ επανάληψη να αναθερμάνει την οικονομική ανάπτυξη. Ημίμετρα σαν το επερχόμενο QE του κ. Draghi δεν θεραπεύουν. Το δοκίμασαν νωρίτερα Αμερική και Ιαπωνία χωρίς αποτέλεσμα.
Στην Ελλάδα, τα μέτρα που ελήφθησαν και αποσκοπούσαν στη μείωση του χρέους έχουν στη πραγματικότητα χρεώσει τη χώρα περισσότερο από όσο ήταν το 2010. Η μείωση του ελληνικού ΑΕΠ στη πενταετία 2010-14 είναι συγκριτικά πολύ χειρότερη από τη μείωση που γνώρισε η Αμερική στην ύφεση της δεκαετίας του ‘30. Η ανεργία στους νέους φθάνει το 50% ενώ τα οικονομικά μεγέθη έχουν ξεφύγει εντελώς και εξωραΐζονται επικοινωνιακά για να κρύψουν τη παταγώδη αποτυχία της σημερινής κυβέρνησης στο να αλλάξει στοιχειωδώς το οικονομικό περιβάλλον.
Ο προπορευόμενος στις δημοσκοπήσεις ΣΥΡΙΖΑ, έχει δεσμευθεί να επαναδιαπραγματευθεί με την ΕΕ και τους δανειστές νέους όρους. Το κρίσιμο ερώτημα είναι πως θα συμπεριφερθεί η ίδια η ΕΕ απέναντι σε μια αριστερή κυβέρνηση που θα διεκδικεί στην Ελλάδα, γνωρίζοντας ότι η όποια εξέλιξη παρακολουθείται στενά και εγγράφεται ως υποθήκη από τις κοινωνίες που έχουν πληγεί κυρίως στη Νότια Ευρώπη.
Το θέμα όμως δεν είναι το δένδρο (η Ελλάδα) αλλά το δάσος (η Ευρώπη). Αν η Ευρώπη δεν μεταρρυθμίσει την ευρωζώνη και δεν καταργήσει τις ασφυκτικές συνταγές λιτότητας, η κοινωνική αντίδραση θα έλθει αναπόφευκτα και ίσως βίαια.
Το «τηλέφωνο» της Ιστορίας καλεί μέσα στη νύχτα την Ελλάδα για να της αναθέσει αυτό που λέμε “ Mission Impossible ”, να σώσει την Ευρώπη. Να τη σώσει από τον «κακό εαυτό» της, καθώς είναι περισσότερο από σίγουρο πως αυτή η οικονομική σχιζοφρένεια δεν μπορεί να συνεχιστεί επ’ άπειρον.
Η δημοκρατία έχει και όρια και αντοχές. Όταν εξαντλούνται και τα δυο, η αλλαγή των κανόνων δεν γράφεται ποτέ ειρηνικά. Όλοι συνειδητοποιούν πως για να σωθεί η Ευρώπη, πρέπει να αλλάξει. Και η Ελλάδα αναλαμβάνει την «επικίνδυνη αποστολή», για να της προσφέρει την τελευταία «σανίδα» σωτηρίας.
* Ο Ηλίας Πεντάζος είναι οικονομολόγος, τ. Γενικός Γραμματέας Δημοσιονομικής Πολιτικής του Υπουργείου Οικονομικών και τ. Πρόεδρος του Οργανισμού Διαχείρισης Χρέους.
