Γράφει ο Michael Goldfarb*
Τα πρόσφατα δημοψηφίσματα σε Ιρακινό Κουρδιστάν και Καταλονία, αλλά και οι αναμενόμενες απαντήσεις απo τις κεντρικές κυβερνήσεις στην Βαγδάτη και την Μαδρίτη, έχουν εγείρει ερωτήσεις για την έννοια του έθνους στον 21ο αιώνα.Τι είναι το έθνος;Τι είναι το έθνος-κράτος; Είναι ένας λαός ή μια φυλή, το ίδιο πράγμα με το έθνος; Σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία τι ακριβώς σημαίνει η εθνική κυριαρχία;
Φαντάζομαι ότι οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν σκέφτονται αυτές τις ερωτήσεις. Ζουν με την νοοτροπία του ”Ένα έθνος αδιαίρετο”, ακόμα και αν δεν ισχύει κάτι τέτοιο αυτό τον καιρό.Αλλά ”τι είναι το έθνος” είναι μια ερώτηση που έχει συζητηθεί σε πολλές περιοχές του κόσμου στις τρεις δεκαετίες μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Δεκαπέντε καινούρια έθνη αναδύθηκαν από τα σπλάχνα της Σοβιετικής Ένωσης.Τα ευρωπαϊκά κράτη που ενεργούσαν ως δορυφόροι της επαναπροσδιόρισαν τους εαυτούς τους.Μέσα σε πέντε χρόνια απ’ την πτώση του τοίχους του Βερολίνου, η Ανατολική Γερμανία συμφώνησε στην ουσία να αγοραστεί απ’ την Δυτική.Η Τσεχοσλοβακία έσπασε σε δυο κομμάτια μετά από ειρηνικές διαπραγματεύσεις. Η Γιουγκοσλαβία κατέληξε να διασπαστεί σε εφτά διαφορετικές χώρες μετά το αιματοκύλισμα των πολέμων.
Δεν κατάφεραν όμως όλες οι πληθυσμιακές ομάδες να διεκδικήσουν επιτυχημένα την ιδιότητα του έθνος-κράτους. Οι Κούρδοι, παρά την έντονη καταστολή, δεν έχουν σταματήσει να διεκδικούν την δημιουργία του δικού τους κράτους.
Για να γίνει αντιληπτή η επιθυμία για επαναπροσδιορισμό των συνόρων πρέπει να δει κανείς την μοντέρνα αυτοκρατορική ιστορία.Τα σύνορα του Κουρδιστάν και της Γιουγκοσλαβίας οριοθετήθηκαν όταν οι ηττημένες αυτοκρατορίες των Οθωμανών και της Αυστροουγγαρίας διαιρέθηκαν στα τέλη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.Αυτές οι συνοριογραμμές δεν είχαν άμεση σχέση με τις εθνικές φιλοδοξίες αλλά με τα συμφέροντα των νικητριών αυτοκρατοριών, Μεγάλης Βρετανίας και Γαλλίας.Τα σύνορα διατηρήθηκαν απ’ τις αυτοκρατορικές δυνάμεις που ξεπέρασαν τους Άγγλους και τους Γάλλους μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δηλαδή τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Σοβιετική Ένωση.
Η πρόκληση στην υπάρχουσα έννοια του έθνους ξεκίνησε με το τέλος του Κομμουνισμού και επεκτάθηκε όταν τα δυτικά έθνη άρχισαν να διχάζονται μετά την οικονομική κρίση του 2008.Το Brexit προέκυψε μετά από έναν εσωτερικό διάλογο των Βρετανών που έλαβε χώρα μετά την κρίση σχετικά με το πως είναι το έθνος τους και πως θα έπρεπε να είναι.
Η κρίση ενίσχυσε την υποστήριξη στο Σκωτικό Εθνικό Κόμμα που κέρδισε την πλειοψηφία στο Σκωτικό Κοινοβούλιο το 2011.Όταν οι Σκωτσέζοι ψηφοφόροι ρωτήθηκαν στο δημοψήφισμα του 2014,” Θα έπρεπε η Σκωτία να είναι μια ανεξάρτητη χώρα,ναι ή όχι” οι υποστηρικτές του όχι υπερίσχυσαν.Αλλά το θέμα δεν τελείωσε εκεί, ο Αγγλικός εθνικισμός είχε ενεργοποιηθεί.
Έχοντας κερδίσει το δημοψήφισμα, ο Βρετανός πρωθυπουργός Nτέιβιντ Κάμερον, αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη του και πάλι θέτοντας σε δημοψήφισμα την συμμετοχή της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τα επιχειρήματα ενάντια στην συμμετοχή των Βρετανών στην Ένωση επικεντρώθηκαν γύρω απ’ το θέμα της εθνικής κυριαρχίας και δεν ήταν καινούρια επιχειρήματα.Όταν η Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκίνησε την αργή πορεία της προς ένα ομοσπονδιακό μέλλον στα τέλη της δεκαετίας του 80, η Βρετανία δεν δέχτηκε να ενταχθεί στην διαδικασία.Σύμφωνα με την Μάργκαρετ Θάτσερ, πιθανή ένταξη σε μια ομοσπονδιακή Ευρώπη θα σήμαινε το τέλος της εθνικής ανεξαρτησίας της Βρετανίας. Η Βρετανία,εξαιτίας του μεγέθους και της σημασίας της μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μπόρεσε να εξαιρεθεί απ’ την συνθήκη Σένγκεν που επιτρέπει την ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων αλλά υιοθετεί και το ευρώ σαν το επίσημο νόμισμα.
Ο φόβος για την εθνική κυριαρχία ανάγκασε τους συνήθως πραγματιστές Άγγλους να σταματήσουν να σκέφτονται λογικά.Κατά την διάρκεια του δημοψηφίσματος στην Σκωτία, η Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκαθάρισε στους Σκωτσέζους οτι αν ψήφιζαν υπέρ της ανεξαρτησίας δεν θα τους επιτρεπόταν η είσοδος στην Ένωση και δεν θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν το Ευρώ σαν εθνικό νόμισμα.Δεν θα μπορούσε να υπάρξει μεγαλύτερη ψήφος εμπιστοσύνης στην Βρετανική κυριαρχία απ΄ την Ένωση.Δεν είχε όμως καμία σημασία.
Μετά την καταμέτρηση των ψήφων, το 53% των Άγγλων ψηφοφόρων επέλεξαν να φύγουν ενώ το 62% των Σκωτσέζων ψήφισαν υπέρ της παραμονής.Δυο πολύ διαφορετικές εκφράσεις της εθνικής επιθυμίας αλλά μόνο μια απ΄τις δυο θα ακολουθηθεί.
Πόσο επηρέασε το δημοψήφισμα στην Σκωτία την απόφαση της Καταλονίας να προχωρήσει σε δικό της δημοψήφισμα για ανεξαρτησία; Έκανε λάθος ο Kάρλες Πουτζδεμόν,ηγέτης του Καταλανικού Κοινοβουλίου, ισχυριζόμενος οτι στη προηγούμενη ειρηνική ψηφοφορία στην Βρετανία για την Σκωτική ανεξαρτησία θα σήμαινε και αντίστοιχη στάση της ισπανικής κυβέρνησης και διεξαγωγή της ψηφοφορίας σε ένα κλίμα συνεννόησης;
Δεν γνώριζε ότι η υπόσχεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να σεβαστεί την εθνική κυριαρχία των μελών της δεν θα οδηγούσε σε εμπλοκή της όταν η Ισπανική κυβέρνηση έστειλε την Ισπανική Πολιτοφυλακή για να σταματήσει το δημοψήφισμα;
H κρίση στην Καταλονία ανέδειξε μια τελική ερώτηση για την έννοια του έθνους: Μπορούν να έθνη της Δυτικής Ευρώπης να διατηρήσουν τον πλούτο τους και το υψηλό επίπεδο διαβίωσης σε μια παγκοσμιοποιημένη οικονομία χωρίς να ενώσουν την εθνική τους ταυτότητα με κάποιο υψηλότερο σκοπό;
H απάντηση για αυτή την σύγχρονη ερώτηση έρχεται απ’ το παρελθόν.Πριν από 500 χρόνια, σε μια διαφορετική εποχή πολιτικής και οικονομικής αναταραχής, ένας Πολωνός ευγενής του οποίου το όνομα έχει χαθεί απ’ την ιστορία,είχε ερωτηθεί για την εθνική του ταυτότητα. Απάντησε λέγοντας, ”Είμαι μέλος του Πολωνικού έθνους, με Λιθουανική ιθαγένεια,του Ρουθενικού λαού και με Εβραϊκή καταγωγή”.
Aυτή την απάντηση φαίνεται να υιοθετεί και ο Άλμπερτ Ριβέρα, ο οποίος ηγείται ενός κεντροδεξιού κόμματος κατά της ανεξαρτησίας στην Καταλονία δηλώνοντας ότι: ” Η Καταλονία είναι η πατρίδα μου, η Ισπανία η χώρα μου και η Ευρώπη το μέλλον μας”.
Μπορεί η Ευρώπη να γίνει ένα έθνος;Aυτή είναι μια απ’ τις πιο σημαντικές ερωτήσεις του 21ου αιώνα.
*Το κείμενο αποδόθηκε από την συντακτική ομάδα του RP.
Πηγή άρθρου και εικόνας: The New York Times
