Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Αν παρουσιάστηκε σαν φωτεινό μετέωρο στην πολιτική ζωή της ελλάδος τον 20-ο αιώνα ο μέγας Ελευθέριος Βενιζέλος, θεόσταλτος υπήρξε και ο κεντρικός συνεργάτης του Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, που με την αναγεννητική και πολυτάλαντη φυσιογνωμία του, συμπλήρωνε – ως alter ego- τον εθνάρχη και αποτύπωσε αδρά τον ίσκιο του στο πολιτικό μας στερέωμα. Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος αγλάϊσμα της αχαϊκής πρωτεύουσας Πατρών, υπήρξε απο τις πολυμαθέστερες φυσιογνωμίες της συγχρόνου Ελλάδος. Ακατάβλητος ρήτορας και κοινοβουλευτικός αγορητής, ανυπέρβλητος νομικός, ρηξικέλευθος μεταρρυθμιστής και ανακαινιστής της πολιτικής μας ζωής, άπλωσε νοερά το παμμέγιστο φώς του σε όλες τις εκφάνσεις του δημοσίου βίου της χώρας και αναγορεύτηκε στους κορυφαίους πολιτικούς μας άνδρες και διανοούμενους του 20-ου αιώνα. Ο Βενιζέλος με τον Μιχαλακόπουλο είχαν σχέση συμπληρωματικών γωνιών, όπως θα λέγαμε στα μαθηματικά !!! Ο ένας συμπλήρωνε τις αρετές και τις αδυναμίες του άλλου και μέσα απο την πολιτική τους μεγαλουργία σήκωσαν την Ελλάδα ψηλά, υπογράφοντας τόσο την Συνθήκη των Σεβρών, όσο και την Συνθήκη της Λωζάνης. Τέλος ενδεικτικό στοιχείο της ευρυμάθειας και της φιλαναγνωσίας του Μιχαλακόπουλου, ήταν το ότι κατείχε 30.000 τόμους επίλεκτων βιβλίων, έχοντας απο τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες των Βαλκανίων.
Ο αχαιός πολιτικός είδε το φως της ζωής στην Πάτρα στις 17 Μαΐου του 1875 σε ένα περιβάλλον πνευματικής ευμάρειας. Ο πατέρας του Σπήλιος Μιχαλακόπουλος, ήταν απο τους εποφανέστερους δικηγόρους της Πελοποννήσου. Μετά το πέρας των γυμνασιακών του σπουδών, ο νεαρός Ανδρέας Μιχαλακόπουλος εισήλθε πρώτος μεταξύ των 100 συνυποψηφίων του στην Σχολή Ευελπίδων. Πάραυτα ο αιφνίδιος θάνατος του πατέρα, θα τον αναγκάσει για λόγους βιοπορισμού να εγκαταλείψει ως αρχηγός της δεύτερης τάξης τους Ευέλπιδες και να εγγραφεί στην νομική, προκειμένου να αναλάβει με το περάς των σπουδών του, το νομικό γραφείο του πατέρα του. Μάλιστα ευγενικά θα αρνηθεί και την επίμονη προσπάθεια του βασιλέως Γεωργίου του Α΄ να αναλάβει το βασιλικό ταμείο τα έξοδα των σπουδών του ως παναριστεύσαντος στην Ευελπίδων. Εγγράφεται λοιπόν στη Νομική, όπου και κεί διαπρέπει με τα αριστεία του. Με την αποπεράτωση των νομικών του σπουδών κατέφυγε για μεταπτυχιακά στην Γερμανία και την Γαλλία, όπου παράλληλα σπούδασε και οικονομικά. Ερχόμενος στην Ελλάδα ανέλαβε το δικηγορικό γραφείο του πατέρα του και σύντομα αναγορεύτηκε σε έναν απο τους διαπρεπέστερους δικηγόρους των Πατρών. Κατά ιστορική συμμετρία μεγαλουργούσε στο νομικό κόσμο των Πατρών τότε, ο άλλος μεγάλος των γραμμάτων και της πολιτικής, μετέπειτα πρωθυπουργός της Ελλάδος, ηγέτης του «Λαϊκού Κόμματος» και εκτελεστείς άδικα ως αποδιοπομπαίος τράγος της Μικρασιατικής Καταστροφής Δημήτριος Γούναρης. Με τον οποίο θα βρεθεί αργότερα αντίπαλος και στο πολιτικό πεδίο ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος. Αντιλαμβάνεται έτσι ο αναγνώστης, τι τιτανομαχίες έλαμβαναν χώρα στα δικαστήρια των Πατρών, όπου κονταροχτυπιούνταν δικανικά δυο μετέπειτα πρωθυπουργοί, λαμπροί διανοούμενοι και απο τους ευρυμαθέστερους άνδρες που ανέδειξε ποτέ η Ελλάδα. Θα πεί κάποτε με νόημα ο Γεώργιος Παπανδρέου «εκείνα τα χρόνια ως νεαρός βίωνα μια σπάνια πνευματική και δικονομική ατμόσφαιρα, παρακολουθώντας τους τιτάνες να διαγκωνίζονται δικονομικά».
Η επανάσταση στο Γουδί το 1909, ανέδειξε στο προσκήνιο της Ελλάδος νέες τάσεις και νέα πρόσωπα. Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος εντάχθηκε σ΄αυτές τις νέες πολιτικές τάσεις και εξελέγη βουλευτής Αχαιοήλιδας στις εκλογές του 1910, 1912 και 1915. Η διασταύρωσή του με τον μέγα Ελευθέριο Βενιζέλο ήταν αναπότρεπτη, αφού ο Μιχαλακόπουλος αντιπροσώπευε την αφρόκρεμα τότε της πολιτικής μας ζωής και με την επικείμενη συνεργασία τους θα εδημιουργείτο ένα αχτύπητο πολιτικό δίδυμο στον πολιτικό βίο της χώρας. Ο αχαιός πολιτικός εντάσσεται στο κόμμα των Φιλελευθέρων και γίνεται ο αχώριστος πρωτοκλασάτος συνεργάτης του εθνάρχη. Στην πρώτη κυβέρνηση του Βενιζέλου Μαϊος του 1911, ο εξαίρετος πολιτικός αναλαμβάνει τον θώκο του αρτιγέννητου υπουργείου εθνικής οικονομίας και σύντομα αποτυπώνει τις ενορατικές μεταρρυθμιστικές του παρεμβάσεις, Θεσπίζει τον εμπνευσμένο νόμο για τους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς, την εύτολμη ρύθμιση για τις αγροτικές ασφάλειες, την νομοθετική ρύθμιση για τις ανώνυμες εταιρείες, ενώ παράλληλα με τον ιστορικό φιλεργατικό νόμο 551/1914, νομοθετεί για την αντικειμενική ευθύνη των εργοδοτών, σε ότι αφορά τα εργατικά ατυχήματα.
Η παύση όμως του Βενιζέλου απο τον βασιλιά το 1915, αλλάζει άρδην το πολιτικό μας τοπίο στο οποίο μέχρι πρότινος είχε καταλυτική παρουσία ο εθνάρχης και βεβαίως την μοίρα του επιστήθιου φίλου του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου. Τον Σεπτέμβριο του 1915 λοιπόν, ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος παραιτείται απο υπουργός και ακολουθεί στα βήματά του τον πολιτικό του μέντορα Ελευθέριο Βενιζέλο. Ακολουθεί τον αρχηγό του στο κίνημα της Θεσσαλονίκης το 1916, που αποτελεί αναντίλεκτα μια σοβαρή διαιρετική τομή του πολιτικού μας πεδίου. Το 1917 ο Βενιζέλος επανακάμπτει δριμύτερος στην πολιτική μας σκηνή και ο Μιχαλακόπουλος ως κεντρικός του συνεργάτης πραγματώνει στα διάφορα υπουργεία που αναλαμβάνει εμπνευσμένο και πολυεπίπεδο έργο. Δείχνοντας ιδιαίτερη επιμονή σε καινοτόμες μεταρρυθμίσεις που εκσυγχρόνισαν τον δημόσιο βίο και αδιαφορώντας πάντοτε για το πολιτικό ή κομματικό κόστος. Απο τέτοιο μέταλο ήταν φτιαγμένος ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος. Έμπλεος απο αγάπη και ευαισθησία για την πρόοδο και ευημερία του ελληνικού λαού και περιφρονώντας την προσωπική του ενέλιξη και τις κομματικές ζημίες. Το 1920 όμως το βενιζελικό στρατόπεδο υφίσταται συντριπτική ήττα και ο Μιχαλακόπουλος ακολουθώντας την μοίρα και την πορεία του Βενιζέλου, φεύγει και αυτός όπως ο εθνάρχης στο εξωτερικό. Είναι η περίοδος που ανατέλλει το άστρο του άλλοτε δικανικού αντιπάλου και συμπατριώτη απο την Πάτρα του Μιχκλακόπουλου, Δημητρίου Γούναρη. Τα περίεργα παιχνίδια της μοίρας !!!
Με την έκπαση της μικρασιατικής τραγωδίας το 1922 και το εθνικά αναγεννητικό κίνημα Πλαστήρα-Γονατά, ο Μιχαλακόπουλος επανέκμαψε στην Ελλάδα. Στις επικείμενες εκλογές του 1923 εξελέγη βουλευτής, αλλά συντασσόμενος με την απόφαση του Βενιζέλου να αποχωρήσει απο την πολιτικήν σκηνή, αποσχίστηκε απο το κόμμα των Φιλελευθέρων και ίδρυσε το κόμμα των «Συνητηρητικών Φιλελευθέρων», το οποίο αργότερα θα διαφοροποιηθεί στο «Συντηρητικό Δημοκρατικό Κόμμα», αντιπροσωπεύοντας πολιτικά την συντηρητική πλευρά του Βενιζελικού χώρου. Ο αντίπους δηλαδή κατά μια εκδοχή, του πολιτικού πόλου που είχε ιδρύσει αριστερά του βενιζελογενούς χώρου, ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου. Έναν χρόνο μετά όμως το 1924, έχει σημάνει η κορυφαία ώρα της πολιτικής παρουσίας του αχαιού πολιτικού. Έτσι στις 7 Οκτωβρίου του 1924 ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος ορκίστηκε πρωθυπουργός της Ελλάδος, αναλαμβάνοντας παράλληλα το προσφιλές του υπουργείο των Εξωτερικών, αλλά και το υπουργείο Στρατιωτικών. Στην βραχύβια πρωθυπουργική του παρουσία μέχρι της 26 Ιουνίου του 1925, ο αχαιός πολιτικός επίλυσε οριστικά το σοβαρό πρόβλημα ύδρευσης της πρωτευούσης, υπογράφοντας σύμβαση με την αμερικάνικη εταιρεία «Ούλεν». Πάραυτα μαζί με τις ενορατικές πολιτικές του κινήσεις ως πρωθυπουργός, θα αντιμετωπίσει με σκληρό τρόπο τις εκδηλούμενες αυτή την περίοδο εργατικές κινητοποιήσεις, κάτι για το οποίο υφίσταται δριμεία κριτική. Η πρωθπουργική θητεία όμως του Ανδρέα Μιχαλακόπουλου θα διακοπεί στις 26 Ιουνίου 1925 βίαια απο την έκσπαση στρατιωτικού κινήματος, υπο τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο. Με την πτώτη του δικτάτορος Παγκάλου και το πέρασμα στην δημοκρατική ομαλότητα, ο Μιχαλακόπουλος συνεργάστηκε με τον Γεώργιο Καφαντάρη στην «Ένωσιν Φιλελευθέρων», η οποία κατήλθε νικηφόρα στις εκλογές της 7-ης Νομεμβρίου 1926. Στην σχηματισθείσα κυβέρνηση υπο τον Ζαίμη, ο αχαιός πολιτικός ανέλαβε το χαρτοφυλάκιο των Εξωτερικών. Όμως το 1928 είναι και πάλι η ώρα του απαράμιλλου, «γίγαντα Κρητός». Στις διενεργηθείσες ελογές της 19-ης Αυγούστου του 1928, ο Μιχαλακόπουλος κατήλθε αυτόνομα με τον πολιτικό σχηματισμό του και απέσπασε 5 έδρες. Θα συνεργαστεί και πάλι με τον μέντορά του Ελ. Βενιζέλο και στην σχηματισθείσα κυβέρνηση υπο τον επαναστάτη του Θέρισσου, αναλαμβάνει αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Βενιζέλου και υπουργός των Εξωτερικών της, έως τον Μάρτιο του 1933.
Απο την έπαλξη του υπουργείου των εξωτερικών, ο Μιχαλακόπουλος θα κανοναρχεί την διπλωματική πολιτική της Ελλάδος. Στις 30 Οκτωβρίου του 1930, υπογράφει με τον Βενιζέλο το «Σύμφωνο Ειρήνης και Φιλίας Ελλάδος-Τουρκίας» στην Άγκυρα. Όμως σταδιακά θα επέλθει και η πολιτική κόπωση του εκλογικού σώματος απέναντι στην πολύπλαγκτη και καταιγιστική ενίοτε παρουσία των Βενιζελικών. Στην εκλογική αναμέτρηση της 5-ης Μαρτίου του 1933 οι Βενιζελικοί ηττήθησαν σφόδρα και ο σχηματισμός του Μιχαλακόπουλου κατέλαβε μόνον 2 έδρες. Στην συνέχεια ο αχαιός πολιτικός θα εκλεγεί γερουσιαστής, ενώ στην εκλογική αναμέτρηση του 1935, υιοθετώντας την στάση όλων των βενιζελογενών κομματικών σχηματισμών, δεν κατήλθε στις εκλογές. Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος είχε ήδη αναγορευτεί απο την αδέκαστη ιστορική μοίρα, σαν ένας απο τους κορυφαίους κοινοβουλευτικούς μας αγορητές του 20-ου αιώνα και σαν ένας ασυμβίβαστος πολιτικός μεταρρυθμιστής που συνέβαλε καθοριστικά στον αστικό εκσυγχρονισμό της μεσοπολεμικής Ελλάδος. Ιδίως με το ρηξικέλευθο μεταρρυθμιστικό του έργο απο την έπαλξη του υπουργείου εθνικής οικονομίας. Ως έξοχος διπλωμάτης στο πεδίο της εξωτερικής μας πολιτικής, άλλος επίσης προσφιλής του χώρος, υπέγραψε με τον εθνάρχη Ελευθέριο Βενιζέλο, την εθνικά μεγαλουργό «Συνθήκη των Σεβρών» το 1920, που υλοποίησε το όραμα της Μεγάλης Ιδέας του έθνους, με την δημιουργία της Ελλάδος των «τριών ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Ενώ το 1923 με τον Βενιζέλο επίσης, υπέγραψε την «Συνθήκη της Λωζάνης», που περιόριζε θεαματικά τις εθνικές ζημίες, απο την αλήστου μνήμης μικρασιατική τραγωδία. Υπήρξε πολύγλωσσος ως αναγεννησιακή φυσιογνωμία, ενώ στο πεδίο του γραπτού λόγου συνέγραψε έξοχες μελέτες νομικού και οικονομικού χαρακτήρα. Υπήρξε ακόρεστος βιοβλιόφιλος και κατείχε στην βιβλιοθήκη του – ίσως την μεγαλύτερη των Βαλκανίων !!! – 30.000 τόμους. Η πλειονότητα των οποίων σήμερα έχει οργανικά ενσωματωθεί στην βιοβλοθήκη του Δήμου Πατρών.
Σε ότι αφορά το επίμαχο πολιτειακό θέμα της εποχής του – της αβασιλεύτου δημοκρατίας – το οποίο δίχασε βαθιά και διαίρεσε καταλυτικά την βενιζελική παράταξη, ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος έλαβε αντιμοναρχική θέση, αλλά δε υπήρξε αδιάλλακτος εναντίον του βασιλέως. Μάλιστα με την επάνοδο του βασιλέως Γεωργίου του Β΄ το 1935 στην Ελλάδα, θα εξομαλύνει την σχέση του με τον άνακτα. Η τετραυγουστιανή δικτατορία του 1936, θα βρεί τον Μιχαλακόπουλο, να αναπτύσσει έντονη και μαχητική αντιδικτατορική στάση, προσανατολίζοντας τους Άγγλους και τον βασιλέα, σε παρέμβαση για την πτώση της δικτατορίας και την αποκατάσταση της δημοκρατικής ομαλότητας. Όμως η πλατιά αυτή αντιδικτατορική του δράση εξόργισε τον δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά, που θα διατάξει την σύλληψή του στις 10 Φεβρουαρίου του 1938 και την εξορία του στην Πάρο, παρόλη την γνώση της βεβαρημμένης υγείας του. Λίγες μέρες αργότερα όπως εξάλλου ήταν αναπότρεπτο !!! προσεβλήθη απο πνευμονία, οδηγήθηκε ω της ειρωνείας στον Ευαγγελισμό, όπου και έκλεισε – αυτός ο μεγάλος έλληνας – για πάντα τα μάτια απο την ζωή, στις 7 Μαρτίου του 1938. Η εξορία του λαμπρού Μιχαλακόπουλου στην Πάρο, αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα ανεξάλειπτο ηθικό στίγμα για τον δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά.
Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος με την αδιάσταση πνευματική, νομική και πολιτισμική του συγκρότηση, αλλά και με την πολύπλαγκτη, εμπνευσμένη και μεταρρυθμιστική πολιτική παρουσία του στον διάστικο απο δραματικό χαρακτήρα, αλλά και ιστορική μεγαλουργία 20-ο αιώνα, αποτελεί νοερά έναν απο τους κορυφαίους και αναγεννησιακούς πολιτικούς μας άνδρες. Η ελληνική πολιτεία έστω και μερικώς, τίμησε τον γίγαντα Μιχαλακόπουλο, ονοματοδοτώντας πρός τιμήν του, την γνωστή σε όλους μας κεντρική οδό των Αθηνών Μιχαλακοπούλου. Ενώ διασώζεται μέχρι σήμερα η ιστορική οικία του στην Πάτρα, στην συμβολή των οδών Αράτου και Ρήγα Φεραίου.
Για το δυσθεώρητο πνευματικό και πολιτικό του ανάστημα, που σήκωσε την ελληνική πατρίδα στον ακήρατο ουρανό της προόδου και της ευημερίας, ο επίσης απαράμιλλος και πολυδιάστατος πνευματικά και πολιτικά διανοούμενος, πολιτικός, ακαδημαϊκός, και τ. πρωθυπουργός της Ελλάδος Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο σπουδαίος και αξεπέραστος στο πεδίο του λόγου, πολιτικός και τ. πρωθυπουργός της Ελλάδος Γεώργιος Παπανδρέου, αλλά και ο κορυφαίος μας συγγραφέας της μοναδικής γεννιάς του ΄30 και ακαδημαϊκός Στρατής Μυριβήλης, έγραψαν :
«Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος έκαμε στη ζωή του πάντα το εθνικό του καθήκον. Το φωτεινό του πνεύμα είχε ταχθή να φωτίζη την Ελλάδα. Δεν εγνώρισε άλλη μεγαλύτερη φροντίδα. Αυτό θα το χρεωστή αιώνια η Ελλάς στη μνήμη του. Το γεγονός μάλιστα ότι ο Μιχαλακόπουλος έφυγε πικραμένος, το γεγονός αυτό κάνει το χρέος ακόμη μεγαλύτερο και βαρύτερο. Όσο βαρύ όμως και αν είναι το χρέος αυτό θα το βαστάξουμε – κι εμείς ακόμα οι ανεύθυνοι – σαν εξιλαστήριον δώρο, που το χρωστάμε και που πρέπει να το προσφέρουμε στον υπερήφανο και υψηλό βωμό της μνήμης του».
Παναγιώτης Κανελλόπουλος, 1938
«Η Γενεά αυτή θα φέρη εις την Ιστορίαν το όνομα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Ο Μιχαλακόπουλος ηυτύχησεν ως συνεργάτης του. Από της πρώτης στιγμής ευρέθη εις το πλευρόν του. Χωρίς την σύμπτωσιν της παρουσίας του Μεγάλου Κρητός ίσως ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος να εδέσποζε της εποχής του. Αλλά είναι απολύτως βέβαιον, ότι ως συνεργάτης υπήρξεν απαράμιλλος. Ως συνεργάτης της Κυβερνήσεως του Ελευθερίου Βενιζέλου τον συνεπλήρωνεν, όσον ουδείς. Και όχι μόνον εις την Κυβέρνησιν, αλλά και εις την Διοίκησιν ήτο έξοχος και εις την Νομοθεσίαν. Όταν ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος ανελάμβανεν Υπουργείον, ήτο βέβαιον, όχι μόνον ότι θα άφινεν ίχνη διαβάσεως, αλλά ότι θα το ανεκαίνιζεν εκ βάθρων. Τούτο συνέβη εις όλα τα Υπουργεία. τα οποία είχεν αναλάβει – Εθνικής Οικονομίας, Γεωργίας, Εξωτερικών».
Γεώργιος Παπανδρέου, 1946
«Το πέρασμα τού Ανδρέα Μιχαλακόπουλου μές’ από την πολιτική ζωή του τόπου έχει αφήσει πίσω του μιάν αυλακιά πολιτισμού που δύσκολα θα χαθούν τα παρηγορητικά σημάδια της στην κοινοβουλευτική μας παράδοση. Δεν ήταν μονάχα το ήθος και η αρχοντιά του ανθρώπου που τον ξεχώριζαν, ήταν ακόμα η πλατειά και πολυμερής μόρφωσίς του, που τον έφερνε πιο σιμά στον πνευματικό κόσμο της Ελλάδος και τον τοποθετούσε άνετα μέσα στην ατμόσφαιρά του».
Στρατής Μυριβήλης, 1947
Ο Ανδρέας Μιχαλακόπουλος, είναι ένας μεγάλος ΕΛΛΗΝΑΣ του 20-ου αιώνα !!! Το παρόν κείμενο έχει δημοσιευτεί σε εφημερίδες της Ηλείας.
