Αιωνιότητα δεν είναι ό,τι αντέχει στον χρόνο. Είναι εκείνο που σφραγίζει μία ζωή ανεπανάληπτα. Ομοίως, την πραγματική ομορφιά δεν την συναντά κανείς παρά μόνο εκεί που την έχουν ξεχάσει οι διώκτες της. Η Αλβανία είναι μία χώρα αβάσταχτης αιωνιότητας και ανεκδιήγητης (που δεν μπορεί να μεταδοθεί με λόγια) ομορφιάς.
Εκεί, από το ύψωμα του Τεπελενίου, όπως η πόλη κρέμεται στην απότομη πλαγιά του λόφου και στην είσοδό της στέκεται το σκούρο μεγαλοπρεπές άγαλμα του Αλή Πασά του Τεπελενλή, μπορεί κανείς να ακούσει πρώτα, και μετά να δει τα νερά του ποταμού να παφλάζουν, να ψιθυρίζουν, να ερωτοτροπούν και να αναμειγνύονται. Είναι το σημείο όπου κυανά, γαλανά, τουρκουάζ, και ασημί νερά στο χρώμα του υδράργυρου, συναντιούνται και ενώνονται από διάφορες διακλαδώσεις και παραπόταμους του μυθικού Αώου και του ντελικάτου Δρίνου.
Ο Αώος πηγάζει από τις κορυφές της βόρειας Πίνδου και η πηγή του Δρίνου είναι το θρυλικό Δελβινάκι στην Ήπειρο. Ο Δρίνος συνεχίζει βορειοδυτικά μέσω Αργυροκάστρου, ρέει μέσα στον Αώο στο Τεπελένι, για να εκβάλλουν τα νερά “παντρεμένα” στην Αδριατική Θάλασσα. Όταν κανείς αντικρίζει για πρώτη φορά τη διευρυμένη κοίτη του Αώου λίγο πιο πάνω από το Τεπελένι, που μοιάζει σαν λίμνη ή μικρή θάλασσα ανάμεσα στα βουνά, η άγρια ομορφιά και η ορμή των νερών στην κυριολεξία του κόβουν την ανάσα.
Οι ακροποταμιές είναι υπόλευκες, ενώ τα νερά μαγεμένα από το ίδιο το ταξίδι και τη συνάντηση δημιουργούν μικρές κατάλευκες νησίδες. Σε όλη την πλαγιά παραπόταμα ορθώνονται ντέλιγνες, ευθυτενείς δρύες. Τεπελένι, σημαίνει “ο Λόφος της Ελένης” ενώ λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω, συναντά κανείς “το Κάστρο της Αργυρώς”, το Αργυρόκαστρο, και εκτείνεται ο κάμπος της Δερόπολης ή Δρόπολης, με τα παραθύρια των σπιτιών από τα ελληνικά χωριά (χτισμένα πάνω από τη γραμμή της ομίχλης υπό τον φόβο των πλημμυρών) “μάτια” ορθάνοιχτα, άγρυπνοι “οφθαλμοί” καρφωμένοι πάνω του.
Ο “Νίκος Αλιάγας” της Αλβανίας
Αυτό το λοξό πάντρεμα, το αναπάντεχο ζευγάρωμα έχουν και τα σκίτσα του “Νίκου Αλιάγα” της Αλβανίας. Συντάκτης και παρουσιαστής του κεντρικού δελτίου ειδήσεων στο μεγαλύτερο τηλεοπτικό κανάλι της χώρας, ο Χειμαρριώτης δημοσιογράφος γεμίζει το λευκό κενό από τις σελίδες με τα κείμενα της εκφώνησης με ελληνικά τοπία κατά τη διάρκεια του δελτίου.
Πρόκειται για κατά λάθος αριστουργήματα, όπου ο συνδυασμός του προσωπικού αυτοσχέδιου σκίτσου με τα ειδησεογραφικά κείμενα είναι μοναδικός. Στην στεγνή, ενίοτε στυγνή, αλβανική είδηση, η ψυχή του απαντά με τοπία από την Ελλάδα: Οι δύο πατρίδες της ψυχής του και ο ίδιος στην κόψη του χιάσματος. Τα περισσότερα τοπία είναι της φαντασίας του, εκτός από τη μικρή Βενετία: «Αλλά σίγουρα βγαίνουν από το υποσυνείδητό μου και φυσικά έχουν να κάνουν με τον ελληνικό χώρο».
Ο Ιλίρ ή Ηλίας Πάτσο εκφωνεί το δελτίο ειδήσεων των επτάμισι τοπική ώρα, ή οχτώμισι ώρα Ελλάδος, στο Top Channel επί 18 συναπτά έτη. Απόφοιτος του Καλλιτεχνικού Λυκείου Τιράνων, σπούδασε Δημοσιογραφία στην αλβανική πρωτεύουσα. Ήδη από το 1993, ταυτόχρονα με τις σπουδές ξεκίνησε να εργάζεται. Αρχικά πέρασε από όλες τις μεγαλύτερες εφημερίδες έως το 1999, όταν μεταπήδησε στην τηλεόραση. Έχει εργαστεί για το ελληνικό τμήμα του BBC, αλλά και για το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων.
Ο Ηλίας Πάτσο κατάγεται από ένα από τα τρία αμιγώς ελληνόφωνα χωριά της ευρύτερης περιοχής της Χειμάρρας ή Χιμάρας (σύμφωνα με τους ντόπιους), την Παλάσα. Τα άλλα δύο χωριά είναι οι παραπλήσιες Δρυμμάδες και η ίδια η Χειμάρρα. Από την Παλάσα κατάγεται και ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών Αλβανίας Πασχάλης Μίλος, αλλά και ο τερματοφύλακας της Εθνικής Ελλάδος Στέφανος Καπίνος.
«Κάθε φορά που πηγαίνω στο χωριό μου και κάθομαι και ρεμβάζω τη θάλασσα, πιάνω τον εαυτό μου να απαγγέλλει τους στίχους του Βάρναλη, και μου φαίνεται σαν να τους έγραψε αγναντεύοντας τη θάλασσα από το ύψος του χωριού μου (που είναι σκαρφαλωμένο στις πλαγιές από τα Ακροκευράνια Όρη) βλέποντας τα νησάκια Οθωνούς, Μαθράκι και Ερεικούσσα, τα οποία είναι σαν “να ταξιδεύουν στον αέρα” ανάμεσα στα σύννεφα. Μία τόσο αγαπημένη εικόνα με την οποία μεγαλώσαμε κατά την διάρκεια της κομμουνιστικής δικτατορίας και τα ονειρευόμασταν από τα λεγόμενα του παππού και της γιαγιάς της Αρετής, που είχε γεννηθεί απέναντι στην Κέρκυρα, και που κατάφερε να πάει ξανά το 1991, μετά την πτώση του καθεστώτος».
«Να σ’ αγναντεύω, θάλασσα,
να μη χορταίνω απ’ το βουνό ψηλά,
στρωτή και καταγάλανη και μέσα να πλουταίνω
απ’ τα μαλάματά σου τα πολλά.
[…]
Να ταξιδεύουν στον αγέρα τα νησάκια,
οι κάβοι, τ’ ακρόγιαλα σαν μεταξένιοι αχνοί,
και με τους γλάρους συνοδιά κάποτ’ ένα καράβι
ν’ ανοίγουν να το παίρνουν οι ουρανοί».
Δεινοί εκφωνητές οι Χειμαρριώτες
Ο θρύλος θέλει οι Χειμαρριώτες να διαπρέπουν ως παρουσιαστές ειδήσεων. Ο Κίτσος Φωτιάδης, ο οποίος “έφυγε” πριν από δύο-τρία χρόνια και ο Δημήτρης Γκιόκας, που μόλις συνταξιοδοτήθηκε, είχαν διακριθεί ως δεινοί εκφωνητές ειδήσεων στην αλβανική κρατική τηλεόραση. Αλλά και παλαιότερα στο αλβανικό κρατικό ραδιόφωνο εκφωνούσε τις ειδήσεις ο Χιμαραίος, θείος του Ιλίρ Πάτσο, Μίλο Ντούνης. Η εξήγηση θα μπορούσε να είναι πολύ απλή.
Οι Χιμαραίοι, αμιγώς ελληνόφωνος πληθυσμός, μιλούσαν μόνο ελληνικά. Αλβανικά διδάσκονταν στο Δημοτικό, οπότε και μάθαιναν την επίσημη αλβανική διάλεκτο, την τοσκική. Το ίδιο συμβαίνει και στο Κόσοβο. Τα πιο “καθαρά” αλβανικά τα μιλάνε οι Τούρκοι, η τουρκική μειονότητα στο Πρίζρεν, καθώς και αυτοί τα διδάσκονται στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση, σε αντίθεση με τους Κοσοβάρους, οι οποίοι μιλάνε τα γκέγκικα, τα αλβανικά που μιλιούνται στη Βόρειο Αλβανία (τα Σκόπια, το Μαυροβούνιο και τη Σερβία) με προφορά που είναι κανείς δύσκολο να καταλάβει.
