Ριχάρδος Γκουντενχόβε –Καλλέργης. Το όνομα του δεν λέει και πολλά πράγματα στον μέσο Ευρωπαίο σήμερα. Όμως ήταν ο πρώτος Ευρωπαίος που οραματίστηκε την «Πανευρώπη» ως ένα οικονομικό και πολιτικό σύστημα το οποίο «θα φέρειν μακράν γαλήνη εις την Ευρώπην, τας χώρας της οποίας θα ενώσει υπό μορφήν Ηνωμένων Ευρωπαϊκών Πολιτειών».
Γεννήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 1894 στο Τόκιο της Ιαπωνίας όπου ο πατέρας του Heinrich υπηρετούσε ως διπλωμάτης. Η μητέρα του ήταν Γιαπωνέζα. Πέθανε σε ηλικία 78 ετών στις 27 Ιουλίου 1972 στο Schruns της Αυστρίας. Η καταγωγή του Κουντενχόβε – Καλλέργη ανιχνεύεται στην Κρήτη, καθώς ήταν απόγονος της γνωστής οικογένειας των Καλλέργηδων που προέρχεται από τη Βυζαντινή οικογένεια Φωκά που εγκαταστάθηκε στην Κρήτη το 1182 μ.Χ.
Αυτός ο κοσμοπολίτης από το 1922 μεταβάλλεται σε έναν φλογερό Ευρωπαίο. «Για να αλλάξει κάτι στον κόσμο πρέπει να τολμήσουμε να το φανταστούμε…» γράφει σε άρθρο του με τον τίτλο «Die Europaeishe Frage”. Ένα χρόνο μετά, το 1923, κυκλοφορεί το βιβλίο του «Πανευρώπη», το οποίο έχει χαρακτηριστεί – και όχι άδικα – σαν ένα από τα σημαντικότερα βιβλία πολιτικής σκέψης στον 20ο αιώνα.
Σε γλώσσα απλή και εύληπτη, με φράσεις μικρές και κομψές, εξηγεί πως η Ευρώπη ως πολιτική έννοια διαφέρει από την Ευρώπη στην γεωγραφική της διάσταση. Η πολιτικά ενωμένη Ευρώπη για αυτόν, δεν περιλαμβάνει τη Μεγάλη Βρετανία, ούτε τη Ρωσία. Η Μ. Βρετανία είναι κέντρο μια αυτοκρατορίας και η Ρωσία αποκλείεται διότι υιοθέτησε ένα πολιτικό σύστημα ασυμβίβαστο με την παράδοση και τα πολιτικά ήθη του Παλαιού κόσμου. Για να γίνει η Ευρώπη κέντρο παγκόσμιας πολιτικής ισχύος, πρέπει να προχωρήσει στην ενοποίησή της με ατμομηχανή την πολιτική συνεργασία Γαλλίας και Γερμανίας.
Ο ευρωπαϊσμός του θα προσκρούσει στην άνοδο του φασισμού και του ναζισμού. Παρ’ όλα αυτά όταν τον συναντά στο Παρίσι τον Δεκέμβρη του 1939 ο Έλληνας δημοσιογράφος Αλέκος Λιδωρίκης και του παίρνει μία συνέντευξη που θα δημοσιευτεί μερικούς μήνες αργότερα (Μάρτιος 1940) στην εφημερίδα «Ασύρματος» ο Ριχάρδος Γκουντενχόβε –Καλλέργης δηλώνει αισιόδοξος: «από τα ερείπια του πολέμου θα αναπηδήσει το σύστημα που θα μεταμορφώσει την οικονομικήν αγοράν της Ευρώπης και που θα προσπαθήσει να καλυτερεύσει το στάνταρ της ζωής όλων των τάξεων. Το σύστημα που θα προετοιμάσει μια κοινωνικήν εξέλιξιν προς την κατάστασιν της απολύτου οικονομικής ισορροπίας».
Η συνέντευξη αυτή που ανήκει στο Δημοσιογραφικό Αρχείο Αλέκου Λιδωρίκη, την αξιοποίηση του οποίου έχουν οι «Διεθνείς Σχέσεις Πολιτισμού», αν και δόθηκε πριν από οκτώ σχεδόν δεκαετίες παραμένει δραματικά επίκαιρη καθώς και σήμερα ο ορίζοντας της Ενωμένης Ευρώπης σκιάζεται από τα βαριά γκρίζα σύννεφα που απειλούν να τινάξουν στον αέρα στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Συνεπώς η Ευρώπη οφείλει να θέσει ξανά τα θεμελιώδη υπαρξιακά ερωτήματα στον εαυτό της και υπό το πρίσμα αυτό έχει ενδιαφέρον κι άλλη μια πτυχή της σκέψης του Ριχάρδου Γκουντενχόβε –Καλλέργη. Σ’ αυτή τη συνέντευξή του στον «Ασύρματο» και στον Αλέκο Λιδωρίκη περιγράφει τις «ηθικές δυνάμεις που έμειναν ακατάλυτες δια μέσου των αιώνων», τις οποίες και ορίζει ως θεμέλια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος: «τον ελληνικό ιδεαλισμό, το ρωμαϊκό δίκαιο, τον Χριστιανικό ανθρωπισμό και το ιπποτικό συναίσθημα της εκπληρώσεως του καθήκοντος που ζει υπό την αστική μορφή του «τζέντλεμαν», το ιπποτικόν συναίσθημα που οδηγεί προς την ανωτερότητα της σκέψεως και προς τον αμοιβαίον σεβασμόν».
Ίσως όλα αυτά σήμερα να μοιάζουν παρωχημένα υπό την ανελέητη κριτική της μεταμοντέρνας αποδόμησης αλλά το ερώτημα δεν μπορεί να παρακαμφθεί: Μπορούμε χωρίς αυτές τις θεμελιακές δυνάμεις να εξακολουθούμε να μιλάμε για Ενωμένη Ευρώπη; Η ιστορία θα δείξει…
