Του Γιώργου Ριζόπουλου
Πριν από λίγες ημέρες, το διαστημόπλοιο Voyager ΙΙ, έπειτα από 42 χρόνια, βγήκε από την ηλιόσφαιρα και πέρασε στον μεσοαστρικό χώρο, αφήνοντας πίσω για πάντα το αστέρι που λέγεται Ήλιος. Ο αστροφυσικός δρ Σταμάτης Κριμιζής και οι συνεργάτες του εργάστηκαν στην κατασκευή και των δύο Voyager, που εκτοξεύτηκαν με διάρκεια αποστολής τεσσάρων ετών. «Σχεδιάσαμε έναν αισθητήρα που οι μηχανικοί της ομάδας θεωρούσαν ότι δεν θα λειτουργήσει περισσότερους από έξι μήνες […]» θυμάται.
Ποιος είναι όμως ο άνθρωπος που βρίσκεται πίσω από δεκάδες αποστολές εξερεύνησης των μυστηρίων του διαστήματος; Το 1938 γεννιέται στη Χίο ο Σταμάτης, ένα παιδί που του αρέσει να μετράει τα άστρα και θέλει με πάθος να ανακαλύψει τι βρίσκεται εκεί πάνω. Ογδόντα χρόνια μετά, ο διακεκριμένος πλέον αστροφυσικός και ακαδημαϊκός δρ Κριμιζής συνεχίζει να «μετράει» τα άστρα με το ίδιο πάθος.
Συναντηθήκαμε δύο φορές. Την πρώτη στις εγκαταστάσεις της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση με αφορμή τη «Σκυταλοδρομία Λόγου» της διοργάνωσης «Αθήνα 2018 – Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου» του Δήμου Αθηναίων, μια σειρά εκδηλώσεων που έφερε κοντά συγγραφείς από συγγενή αλλά και ετερόκλητα είδη γραφής, στην οποία ο Δρ. Σταμάτης Κριμιζής μίλησε για το αυτοβιογραφικό βιβλίο του «Ταξίδι στο ηλιακό σύστημα», μια συναρπαστική περιπέτεια εξερεύνησης που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Και δεύτερη φορά μέσα στο καλοκαίρι όταν ανέλαβε καθήκοντα άμισθου συμβούλου στο υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης.
Τι να ρωτήσεις έναν άνθρωπο που από τη θέση του διευθυντή του Τμήματος Διαστημικής Φυσικής του Εργαστηρίου Εφαρμοσμένης Φυσικής του Πανεπιστημίου John Hopkins των ΗΠΑ διεύθυνε τις δραστηριότητες 600 περίπου επιστημόνων, μηχανικών, τεχνικού και βοηθητικού προσωπικού, με στόχο το σχεδιασμό, την κατασκευή, τον τεχνικό έλεγχο και την αποστολή στο διάστημα περισσότερων από 60 ολοκληρωμένων δορυφόρων και πάνω από 100 επιστημονικών οργάνων, τα οποία εκτελούν μετρήσεις πάνω σε διαστημικές αποστολές της NASA γύρω από τη γη, τους άλλους πλανήτες και τον Ήλιο; Του πρότεινα να αρχίσουμε από τον ουρανό της Χίου.
«Α, είχα τεράστια περιέργεια! Μεγάλωσα στη Χίο με πεντακάθαρο ουρανό και σε μια εποχή που δεν υπήρχε ακόμη το διαστημικό πρόγραμμα, δεν υπήρχαν δορυφόροι. Κοιτούσαμε τα βράδια όλα αυτά τα σημεία φωτός και απορούσαμε τι συμβαίνει εκεί. Είναι πλανήτες; Είναι αστέρια; Είναι ήλιοι;
Πως αντιμετώπισαν η οικογένεια σας και η ελληνική επαρχία της δεκαετίας του ’40 αυτή την – «αλλόκοτη» για την εποχή – έλξη για το άγνωστο;
Δεν έδιναν σημασία. Κοιτάξτε, ο αντικειμενικός σκοπός εκείνη την εποχή ήταν να είσαι καλός μαθητής και η οικογένεια ήταν απολύτως αυστηρή σ’ αυτό το θέμα. Δηλαδή δεν ήταν αρκετό να έχεις καλούς βαθμούς στα Μαθηματικά ή στη Φυσική αλλά και στ’ Αρχαία και στα Νέα και στα Λατινικά.
Όλοι φανταζόμαστε ότι το μάθημα της Φυσικής είναι αυτό που σας γοήτευε. Πείτε μας όμως ποιο μάθημα αντιπαθούσατε;
Αααα, βαριόμουν τα μαθήματα που είχαν σχέση με απόλυτη απομνημόνευση. Μ’ αρέσαν τα μαθήματα στα οποία μπορούσα να χρησιμοποιώ την κρίση και τη λογική για να βγάλω συμπεράσματα κι αυτό μου κράτησε και μέχρι το πανεπιστήμιο. Ας πούμε θυμάμαι το χειρότερο μου μάθημα ήταν η οργανική χημεία διότι δεν υπήρχε κάποια λογική από την οποία μπορούσε κανείς να βγάλει συμπέρασμα για ένα τελικό αποτέλεσμα, ήταν απομνημόνευση τύπων.
Φαντάζεστε σήμερα πως θα μπορούσατε να κάνετε κάποιο άλλο επάγγελμα;
Βεβαίως, μου άρεσε πάρα πολύ και η ιστορία και η έκθεση αλλά όταν πια έφτανα προς το τέλος της θητείας μου στο γυμνάσιο, η μητέρα μου ήταν κάθετη. Άκουσε, μου είπε, θα πας στην Αμερική να σπουδάσεις. Μα μην τυχόν και σπουδάσεις Φιλολογία διότι θα πεινάς σε όλη σου τη ζωή.
Η Αμερική πως προέκυψε;
Ο πατέρας μου ήταν μετανάστης, μπορεί να πει κανείς, στο επάγγελμα γιατί τότε ή ναυτικός ήσουν ή «Αμερικάνος». Έτσι τους έλεγαν. Ήταν λοιπόν από αυτούς που πηγαινοερχόταν στην Αμερική, εργαζόταν εκεί, ερχόταν για λίγο διάστημα στη Χίο. Δυστυχώς, στο ταξίδι που έκανε πριν γεννηθώ, εγκλωβίστηκε λόγω του πολέμου που ξέσπασε και δεν μπορούσε να επιστρέψει από την Αμερική! Ήμουν μεγάλος όταν τον γνώρισα και δυστυχώς δεν τον έζησα πολύ γιατί «έφυγε» στα 16 μου. Αλλά η εντολή του ήταν να πάω σε πανεπιστήμιο στην Αμερική.
Έτσι από τη Χίο βρεθήκατε στο Φυσικό τμήμα στη Μινεσότα την εποχή του Sputnik. Της επανάστασης της εξερεύνησης του διαστήματος.
Ακριβώς. Τον πρώτο μήνα της φοίτησης μου, το Sputnik περνούσε πάνω από την Αμερική και έκανε μπιπ-μπιπ-μπιπ και δε μπορούσε να κάνει κανένας τίποτα, στη μέση του ψυχρού πολέμου, που κύρια απασχόληση του πληθυσμού ήταν πως θα κατασκευάσει αρκετά καταφύγια για ν’ αποφύγει την πυρηνική καταστροφή. Έζησα την αλλαγή του σκηνικού. Το Αμερικανικό κράτος κατάλαβε ότι πρέπει να επικεντρωθεί στη συγκεκριμένη τεχνολογία και επικέντρωσεε τις προσπάθειές του εκεί! Μου κίνησε κι εμένα το ενδιαφέρον εξ αρχής κι έτσι αποφάσισα να ασχοληθώ με αυτό.
Αντιμετωπίσατε δυσκολίες λόγω της καταγωγής σας;
Δεν μπορώ να πω ότι το είχα ξεχάσει, όμως πολύ γρήγορα είχα σίγουρα παραμερίσει την ιδέα ότι, επειδή είμαι ένας νεαρός μετανάστης, είμαι περιορισμένος και σ’ αυτή την κοινωνία πρέπει να λάβω δευτερεύουσα θέση. Το σύστημα ήταν αξιοκρατικό. Σχεδόν αμέσως με προσέλαβε ο καθηγητής μου της Φυσικής στο εργαστήριό του. Κατασκευάζαμε όργανα, τα οποία στέλναμε σε μεγάλο ύψος με μπαλόνια για να εξετάζουμε τις εκρήξεις του ήλιου ενώ από το δεύτερο έτος άρχισα να κατασκευάζω αισθητήρες της ιονισμένης ύλης, από πρωτόνια, ηλεκτρόνια, ακτίνες Χ.
Τελειώσατε το Φυσικό και στη συνέχεια βρεθήκατε στην Αϊόβα για μεταπτυχιακό και διδακτορικό. Πως έγινε;
Ήμουν πολύ τυχερός. Είχα λάβει μέρος στη οργάνωση για την προώθηση της επιστήμης στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Πανεπιστημίου, όπου και μας επισκέφτηκε ο James Van Allen, ο άνθρωπος που έφτιαξε τον πρώτο Αμερικανικό δορυφόρο και ανακάλυψε τις ζώνες ακτινοβολίας Van Allen γύρω από τη γη. Πέρασε από τον πάγκο στο εργαστήριο που έφτιαχνα έναν αισθητήρα ιονισμένων πρωτονίων και ηλεκτρονίων, στάθηκε με ρώτησε στην αρχή τι φτιάχνω κι έπειτα πως λειτουργεί. Έκανα ό,τι μπορούσα για να του εξηγήσω πως λειτουργεί χωρίς να καταλάβω πως ήτανε μια προφορική εξέταση, το οποίο είναι αστείο από μέρους μου γιατί προφανώς και ήξερε πως λειτουργεί! Όταν τελείωσα με ρώτησε αν έχω σκεφτεί τα μεταπτυχιακά. Του εξήγησα πως δεν έχω τα χρήματα οπότε θα πρέπει πρώτα να εργαστώ στη βιομηχανία και μετά να ξεκινήσω. Μου πρότεινε να κάνω αίτηση για υποτροφία στο πανεπιστήμιο της Αϊόβα όπου ήταν τότε διευθυντής της Σχολής φυσικής και αστρονομίας. Κι έτσι βρέθηκα εκεί από τύχη.
Τύχη! Το καταλαβαίνετε ότι δεν είναι τύχη; Και το διδακτορικό;
Σε ενάμισι χρόνο είχα κιόλας πάρει το Masters οπότε κατ’ ευθείαν με κάλεσε ο Van Allen και μου λέει, θέλεις να γίνεις συνερευνητής στην πρώτη αποστολή προς τον Άρη; Δεν το πίστευα. Τι πρέπει να κάνω γι’ αυτό; τον ρώτησα. Με μια απλότητα, μου λέει το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να καταφέρεις να κατασκευάσεις ένα μετρητή ο οποίος θα έχει μεγάλη διακριτικότητα ανάμεσα στα πρωτόνια και ηλεκτρόνια. Βλέπετε μέχρι τότε οι μετρητές ήτανε κάπως πρωτόγονοι, ας πούμε μετρούσαν ακτινοβολία αλλά δεν είχαν τη δυνατότητα να διακρίνουν τι είδους ακτινοβολία ήταν αυτή. Δίστασα. Δεν νομίζω να ξέρω να το κάνω αυτό, του απάντησα. Θα μάθεις, είπε κοφτά. Και με έριξε στα βαθιά να δει αν μπορώ να κολυμπήσω.
Ένα απλό ελληνόπουλο από τη Χίο, φεύγει στα 18, πηγαίνει στην Αμερική, σπουδάζει, στα 30 γίνεται μέλος του Johns Hopkins και στα 42 επιστημονικός διευθυντής. Μέσα σ’ αυτό το διάστημα, δεν παγιδευτήκατε ποτέ στην αλαζονεία του επιτυχημένου;
Όχι, εγώ νόμιζα πως υστερώ ας πούμε και ότι πρέπει να δουλέψω όσο το δυνατόν περισσότερο για να σταθώ στο ίδιο μέρος, να τρέχω όσο το δυνατόν πιο γρήγορα.
Μα έχετε σχεδιάσει και κατασκευάσει όργανα μετρήσεων. Αισθάνεστε καθόλου σαν τον «Ντα Βίντσι του 20ου αιώνα»;
Όχι ποτέ δεν ένιωσα έτσι. Εξάλλου αυτή ήτανε η ειδικότητα μου. Είχα τη δυνατότητα να σχεδιάζω όργανα και να καινοτομώ σε αυτόν τον τομέα και ένεκα αυτού είχα την τύχη να μπορώ να συναγωνισθώ σε αποστολές σε όλους τους πλανήτες ακόμα και αυτούς που δεν είχα σκοπό να λάβω μέρος. Όπως για παράδειγμα όταν οργάνωσα την αποστολή του New Horizons το 2001, η οποία είχε σκοπό να επισκεφτεί τον Πλούτωνα δεν περίμενα ότι θα είμαι εν ζωή όταν θα έφτανε το 2015.
Ήττες και ρίσκα
Η πορεία σας ακούγεται ευθύγραμμη, ανοδική. Ήττες δεν είχατε;
Βεβαίως και είχα ήττες. Και μαθαίνω από αυτές! Αλλά θα έλεγα ότι σε όλα τα εγχειρήματα ήμουνα τυχερός. Διότι σχεδόν όλα είχανε πετύχει. Μέχρι το 1999 που υπό την εποπτεία μου κατασκευάσαμε ένα διαστημόπλοιο, το CONTOUR, για να επισκεφτούμε τους πυρήνες αρκετών κομητών. Το εκτοξεύσαμε και ήμουνα τόσο σίγουρος που έφυγα και ήρθα στη Χίο για διακοπές. Την τρίτη μέρα, έλαβα ένα τηλεφώνημα ότι έχουμε χάσει το διαστημόπλοιο. Επέστρεψα εννοείται αμέσως στο εργαστήριο. Ήταν μια τρομερή ήττα, αλλά ξέρετε, είχα φτάσει πια σε ένα σημείο που δε φοβόμουνα το ρίσκο διότι είχαμε αρκετές επιτυχίες προηγουμένως.
Πότε νιώθετε ότι πήρατε το μεγαλύτερο ρίσκο στην καριέρα σας;
Όταν στείλαμε διαστημόπλοιο στον αστεροειδή Έρως για να γίνει δορυφόρος του. Μόλις εκπληρώθηκαν οι επιστημονικοί στόχοι του προγράμματος μετά από ένα χρόνο προσπαθήσαμε, δίχως να είναι σχεδιασμένο για αυτό, να το προσεδαφίσουμε. Έτσι καταφέραμε και πήραμε πολλά δεδομένα από την επιφάνεια του. Το προσωπικό ανησυχούσε καθώς η αποτυχία θα ήταν είδηση παγκόσμιας εμβέλειας κι εκεί ανέλαβα την ευθύνη. Τους είπα πως αν αποτύχει θα αντιμετωπίσω προσωπικά τη διοίκηση της NASA και τα μίντια. Έτσι ένιωσαν ασφαλείς και πήραμε όλοι μαζί το ρίσκο που εντέλει μας δικαίωσε.
Διοικούσατε 600 άτομα επιστημονικό προσωπικό. Εκτός από ερευνητικές είχατε και διοικητικές ικανότητες;
Ε, μαθαίνει κανείς. Το σύστημα είναι τέτοιο που η NASA σου δίνει όλη την ευθύνη, από το σχεδιασμό, μέχρι τη διαχείριση του προϋπολογισμού, ακόμη και την επιλογή άλλων συνερευνητών και μηχανικών για να γίνει το εγχείρημα. Εξάλλου είχαμε φτάσει σε ένα σημείο που το πανεπιστήμιο και η διοίκηση του εργαστηρίου ήταν τόσο ευνοϊκή στους στόχους που είχα θέσει και στην υποστήριξη των πειραμάτων μου σε διάφορα διαστημόπλοια που αισθανόμουν υποχρέωση να υπηρετήσω κι εγώ με τη σειρά μου το ίδρυμα σε μια ευρύτερη ευθύνη. Παρέμεινα στη θέση του γενικού διευθυντή των προγραμμάτων 13 χρόνια περίπου αλλά εν τω μεταξύ είχα δρομολογήσει και το πείραμα μου στο διαστημόπλοιο Cassini που εκτοξεύτηκε το 1997 και έφτανε στον Κρόνο το 2004. Παραιτήθηκα γιατί ήθελα πλέον να συγκεντρώσω τις προσπάθειες μας με την επιστημονική ομάδα στα δεδομένα και στην έρευνα και στη δημοσίευση των δεδομένων από το διαστημόπλοιο Cassini. Η διοικητική θέση απαιτούσε υπερπλήρη απασχόληση και η επιστημονική μου δουλειά γινότανε αναγκαστικά τα βράδια και τα Σαββατοκύριακα.
Το φυσικό και το μεταφυσικό
Μετά από τόσες δεκαετίες απασχόλησης με το φυσικό, ποια είναι η σχέση σας με το μεταφυσικό;
Δε βλέπω εγώ διασύνδεση ανάμεσα στο φυσικό και το μεταφυσικό. Δε νομίζω ότι το ένα μας διδάσκει πάρα πολλά πράγματα για το άλλο. Στην περίπτωση του φυσικού εξετάζουμε πώς λειτουργεί το σύστημα, πώς λειτουργεί η φύση, πώς λειτουργεί το διάστημα. Δεν εξετάζουμε γιατί λειτουργεί μ’ αυτόν τον τρόπο διότι σ’ αυτό δεν υπάρχουνε απαντήσεις. Γιατί η βαρύτητα ας πούμε ελαττώνεται με την απόσταση στο τετράγωνο αντίστροφα; Είναι ένας νόμος της φύσης. Δεν είναι μια λογική οδός να πούμε ότι κάποιος έκανε κάποιο πρόγραμμα ώστε να είναι ακριβώς εις το τετράγωνο, αντίστροφο με το τετράγωνο της απόστασης.
Έχετε μεγαλώσει σε μια χώρα, όπου η θρησκεία συνυπάρχει με τη μαγεία, με το ξεμάτιασμα, τις αστρολογικές προβλέψεις και ξαφνικά βρίσκεστε στη επιστημονική σφαίρα της απόλυτης λογικής.
Κοιτάξτε, οι θρησκείες είναι μες στην ψυχή του ανθρώπου. Καθένας κάνει τους υπολογισμούς του αν θέλει να είναι κοντά ή μακριά από τη θρησκεία. Δεν είναι κάτι το οποίο αναγκαστικά είναι συνδεδεμένο με τους νόμους της φύσεως. Οι νόμοι της φύσεως δεν είναι μια αλήθεια την οποία απεκάλυψε κάποιος, κάποια ανώτερη δύναμη. Οι νόμοι της φύσεως είναι κάτι το μετρήσιμο. Τα υπόλοιπα που αναφέρατε τα θεωρώ ανοησίες. (με βλέμμα σκωπτικό) Ξέρω ανθρώπους οι οποίοι τα πιστεύουν.
Μου φαίνεστε πάρα πολύ ήρεμος, δεν εκνευρίζεστε ποτέ;
Σπανιότατα. Προσπαθώ ν’ αντιμετωπίζω την κατάσταση λογικά και δίχως συναισθηματικά κριτήρια διότι έχω παρατηρήσει ότι οι άνθρωποι οι οποίοι υψώνουν τη φωνή τους συνήθως δεν έχουνε επιχειρήματα και δεν σέβομαι αυτού του είδους την άποψη καθόλου.
Θα κάνω ένα κύκλο για να φτάσω σ’ αυτό που θέλω να σας ρωτήσω. Ζούμε 7 δισεκατομμύρια άνθρωποι στη γη. Πόσα ουράνια σώματα έχει το ηλιακό μας σύστημα περίπου;
Το ηλιακό μας σύστημα, εκτός από τον ήλιο έχει 9 πλανήτες με τον Πλούτωνα ο οποίος ανήκει στη ζώνη Κάιπερ στην οποία υπάρχουν χιλιάδες ακόμη μικρότερα σώματα
Μάλιστα. Και πόσους ήλιους έχει ο γαλαξίας μας;
Ο γαλαξίας έχει πάνω από 150 δισεκατομμύρια ήλιους.
Πόσοι γαλαξίες υποψιαζόμαστε ότι υπάρχουν;
Πάνω από 100 δισεκατομμύρια.
Ωραία, πείτε μου τι είναι τελικά ο άνθρωπος;
Ο άνθρωπος! Μια ασήμαντη μονάδα.
Οπότε τι σκέφτεστε όταν ακούτε έναν άνθρωπο να λέει «Ξες ποιος είμαι εγώ ρε;»
Δεν έχω κανένα σεβασμό γι’ αυτού του είδους τα λόγια και δυστυχώς το έχω ακούσει πολύ περισσότερες φορές στην πατρίδα μας απ’ ότι στο εξωτερικό αυτό. Και θα ήτανε κάτι το οποίο θα έπρεπε να το ξεχάσουμε ολωσδιόλου. Όπως και την ιδεοληψία της ιδιαιτερότητας μας, του εξυπνότερου λαού του κόσμου.
Είμαστε ένας ξεχωριστός πλανήτης;
Καθόλου. Είμαστε μια ασήμαντη περιοχή του σύμπαντος. Έχει ήδη υπολογιστεί ότι στη λεγόμενη κατοικήσιμη ζώνη των άστρων, των ηλίων, του γαλαξία μας υπάρχουν περίπου 42 δισεκατομμύρια πλανήτες όπου συναντάμε το νερό και σε υγρή και σε στερεή και σε αέρια κατάσταση όπως και στη γη. Αν πολλαπλασιάσουμε αυτό τον αριθμό με τα 100 δισεκατομμύρια γαλαξίες έκαστος εκ των οποίων θα έχει περίπου τον ίδιο αριθμό πλανητών σε κατοικήσιμες ζώνες, τότε το να σκεφτόμαστε ότι εμείς είμαστε η μόνη σφαίρα σε ολόκληρο το σύμπαν στο οποίον έχει δημιουργηθεί βιολογική δραστηριότητα και βέβαια έλλογα όντα είναι τουλάχιστον αλαζονεία.
Ο δρ Κριμιζής από τη μια πλευρά περιγράφει τον άνθρωπο ως μια ασήμαντη μονάδα. Ο Σταμάτης από την άλλη πλευρά πώς αντιμετωπίζει το θάνατο και την ανυπαρξία σε προσωπικό επίπεδο;
Καταλαβαίνω τον κύκλο της ζωής και ξέρω ότι και η δική μου ανυπαρξία είναι προ των πυλών και δε φοβάμαι τίποτα. Βέβαια έχασα την αδερφή μου πριν έξι μήνες και για μένα ήταν μεγάλη προσωπική απώλεια.
Δεν βοηθάει επομένως;
Όχι… Δεν βοηθάει… Αλλά η πραγματικότητα είναι πραγματικότητα και ο κύκλος ζωής είναι γνωστός και όλοι πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για το τέλος.
Η εργασία σας εκτείνεται στη ζώνη της νόησης. Στον αντίποδα αυτής είναι το ένστικτο. Του δίνετε σημασία; Συγκρούεται ή συλλειτουργεί;
Το ένστικτο για μένα έχει σχέση με το επίπεδο γνώσης και με την ωριμότητα που αποκτά κανείς με την πείρα. Ενστικτωδώς έχω πάρει αποφάσεις, οι οποίες όταν τις βλέπει κανείς απολύτως λογικά δεν θα έπρεπε να είναι σωστές. Ο άνθρωπος ο οποίος έχει αρκετή εμπειρία έχω την εντύπωση ότι ενστικτωδώς παίρνει περισσότερες σωστές παρά λάθος αποφάσεις.
Το εμπιστεύεστε επομένως.
Υπάρχουν καταστάσεις που κανείς αισθάνεται ότι αυτή είναι η σωστή απόφαση παρά το γεγονός ότι δεν έχει όλα τα δεδομένα να το υποστηρίξει και να το εμπιστευτεί ως απόλυτα λογικό. Να σας πω ένα παράδειγμα. Σχεδιάσαμε για τα Voyager, που εκτοξεύτηκαν το 1977 με διάρκεια αποστολής 4 ετών, έναν αισθητήρα που οι μηχανικοί της ομάδας θεωρούσαν ότι δε θα λειτουργήσει περισσότερους από 6 μήνες.
Τι είδους όργανο;
Θέλαμε να ξέρουμε τη διάταξη την ακτινοβολίας γύρω από το διαστημόπλοιο, ως συνάρτηση της κατεύθυνσης. Και για να το επιτύχουμε έπρεπε ο αισθητήρας να περιστρέφεται 360 μοίρες και να επιστρέφει. Όταν το σχεδιάζαμε αυτό, τις αρχές του ’70-’71 ήταν σχεδόν αδιανόητο, διότι όλοι πίστευαν ότι όταν έχεις μια μηχανική κίνηση στο διάστημα, στο κενό, αργά ή γρήγορα η ύλη που χρησιμοποιείς -εν προκειμένω το γράσο- θα κολλήσει και θα περιορίσει τον κινητήρα. Όταν το πρότεινα οι μηχανικοί μου είπαν ότι είμαι παλαβός και ότι σε 5-6 μήνες αφού βγούμε στο διάστημα θα κολλήσει και μετά δεν θα ξέρουμε που θα έχει κολλήσει. Επέμεινα όμως, σχεδιάσαμε έναν που το δοκιμάσαμε για 500.000 κινήσεις, διπλάσιες από αυτές που χρειαζόμασταν για να πάμε από τη Γη στον Κρόνο στα τέσσερα χρόνια της αποστολής. Το Voyager ΙΙ φέτος κλείνει 42 χρόνια στο διάστημα, ο αισθητήρας έχει κάνει σχεδόν 8 εκατομμύρια κινήσεις και λειτουργεί μια χαρά. Αυτό ήτανε ένστικτο.
Ένα άλλο σημείο άυλο είναι η ψυχή.
Δεν την έχω γνωρίσει προσωπικά. (γελάει). Η ψυχή είναι μια φιλοσοφική έννοια… Εάν με την ψυχή εννοεί κανείς έναν ηθικό κώδικα με τον οποίο πρέπει να συμπεριφερόμαστε, οπωσδήποτε έχω μια ψυχή που έχει ορισμένες αρχές οι οποίες δεν προσδιορίστηκαν από εξισώσεις αλλά με τον τρόπο με τον οποίο μεγαλώσαμε και αισθανθήκαμε τους συνανθρώπους μας και την κοινωνία.
Ποιες είναι οι βασικές αρχές, οι βασικοί πυλώνες, καλής λειτουργίας μιας κοινωνίας;
Αυτό που έχω πει επανειλημμένως και στα σχολεία που κάνω ομιλίες, είναι τα 3 άλφα: αριστεία, αξιολόγηση, αξιοκρατία και φυσικά ήθος. Αυτοί είναι οι βασικοί πυλώνες.
Γιατί επέστρεψα
Να υποθέσω ότι κάπου εκεί κρύβεται και η παραίτηση σας πέρυσι από τον Ελληνικό Διαστημικό οργανισμό;
Απολύτως. Γιατί αυτό είπα και στην ανάληψη των καθηκόντων μου. Οι πολιτικοί προΪστάμενοι συμφώνησαν ότι αυτό ακριβώς θα κάνουμε στον Ελληνικό Διαστημικό Οργανισμό, αλλά απεδείχθη ότι δεν το εννοούσε κανένας, εκτός από μένα και τον Διευθύνοντα Σύμβουλο που επίσης παραιτήθηκε.
Επιστρέψατε όμως πρόσφατα. Τι άλλαξε;
Άλλαξε η δομή του οργανισμού που ήταν προβληματική, έφυγε το προηγούμενο διοικητικό συμβούλιο του οποίου η πλειοψηφία των μελών, μεταξύ άλλων, είχε και σύγκρουση συμφερόντων και το κυριότερο, άλλαξε η πολιτική ηγεσία που έχει δηλώσει ότι επιθυμεί να γίνει οργανωμένο έργο και όχι επιφανεακά δελτία τύπου δίχως στρατηγικό πλαίσιο ή προγραμματισμό και δίχως αντίκρισμα.
Τι καθήκοντα θα έχετε αναλαμβάνοντας τη νέα αυτή θέση;
Άμισθος σύμβουλος του Υπουργού Ψηφιακής Διακυβέρνησης, με γενική κατεύθυνση την εθνική στρατηγική για το διάστημα και τις εφαρμογές του στην καθημερινότητα των πολιτών της χώρας. Το Ελληνικό Κέντρο Διαστήματος (ΕΛΔΕΚ), όπως ονομάστηκε ο νέος οργανισμός, έχει μεγάλες προκλήσεις να αντιμετωπίσει μόλις οργανωθεί. Πρέπει όμως να καλυφθεί πολύ έδαφος μέχρι να φτάσουμε το μέσο όρο της Ευρώπης.
Υποθέτω ότι για να «βγείτε» στο γαλαξία, για να πετύχετε να φτάσετε τόσο μακριά, έχετε θυσιάσει πολλά πράγματα δίπλα σας. Είναι κάτι που έχετε μετανιώσει, που θα θέλατε να έχετε δώσει λίγο περισσότερο χρόνο;
Ναι, οπωσδήποτε, θα ήθελα να είχα δώσει περισσότερο χρόνο να είμαι με τα παιδιά μου διότι τα παιδιά μεγαλώνουν πολύ γρήγορα κι όταν ταξιδεύεις πολύ είναι δύσκολο ν’ αφιερώσεις το χρόνο που χρειάζεται. Τώρα εκείνα λένε ότι ήταν αρκετός ο χρόνος και ότι δεν έχασαν την παρουσία μου…
Αυτό είναι πολύ όμορφο. Συνήθως σε κατηγορούν ότι λείπεις και ότι δεν σε βλέπουν.
Ο εγγονός μου συνήθως ερχόταν με τον πατέρα του στο σπίτι μας καμιά φορά τα Σάββατα και τις Κυριακές, αλλά επειδή έλειπα πολύ, μια μέρα όταν ήταν 5 χρονών μου λέει, «Παππού γιατί δε σ’ αρέσει το σπίτι σου;» Του λέω, ποιος σου είπε ότι δε μου αρέσει το σπίτι μου; Ε, λέει τότε γιατί λείπεις τόσο συχνά;
Έχετε συναντήσει πολλές προσωπικότητες. Είναι κάποιος που έχετε ξεχωρίσει απ’ όλους αυτούς; Που τον θυμάστε φωτεινά;
Θα κάνω μια παρατήρηση που πιθανόν να σας εκπλήξει. Ο πλέον εντυπωσιακός πολιτικός που συνάντησα ήταν ο Γκορμπατσόφ. Όταν ήταν πρόεδρος της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και επισκέφθηκε τις ΗΠΑ σε μια δεξίωση που έκανε στη Σοβιετική πρεσβεία της Ουάσινγκτον είχαν καλέσει ας πούμε την ιντελιγκέντσια της Αμερικής και κατά κάποιο λάθος ήμουν κι εγώ εκεί και τον άκουσα να περιγράφει μια ώρα δίχως χειρόγραφο τι προσπαθούσε να κάνει με το Γκλασνόστ και την Περεστρόικα. Θυμόταν ό,τι είχε διαβάσει και από Αμερικανούς συγραφείς, π.χ. τον John Galbraith του Χαρβαρντ που στέκονταν λίγα μέτρα πιό πέρα. Μας είπε «Εμείς νομίζουμε ότι μ’ αυτή την προσπάθεια θα έχουμε μεγάλη επιτυχία αλλά μπορεί και να κάνουμε λάθος και μπορεί όλο αυτό να μη λειτουργήσει.» Το 1987! Ο άνθρωπος προέλεγε την κατάρρευση του κομμουνιστικού συστήματος τρία χρόνια πριν συμβεί αλλά όχι με τρόπο κομπαστικό ή καταστροφικό, αλλά ως μια πιθανή εξέλιξη. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση.
Έχετε γνωρίσει κάποιον από τους Πρόεδρους των Ηνωμένων Πολιτειών;
Είχα συναντήσει τον Ρέιγκαν. Μας είχε κάνει ένα τραπέζι τότε που είχαμε περάσει με το Voyager από τον πλανήτη Ουρανό. Επίσης χαρισματικός άνθρωπος αλλά άλλου τύπου. Εκείνος ας πούμε έλεγε αστεία, είχε μια πολύ καλή αίσθηση του χιούμορ. Κατάλαβα γιατί τον ψήφιζε ο κόσμος παρόλο που δεν ήταν και τόσο μορφωμένος όσον αφορά στην επιστήμη, στην τεχνολογία και σε γενικότερα θέματα. Ήταν επικοινωνιακός. Ο πιο εντυπωσιακός από εξυπνάδα όμως που είχα συναντήσει με λεπτομερείς γνώσεις των οικονομικών και κοινωνικών θεμάτων καθώς και της διοίκησης ήταν ο Κλίντον. Εξαιρετικός!
Από καλλιτέχνες;
Από καλλιτέχνες… τώρα τελευταία τον Brian May των Queen, αλλά η δουλειά μου ήταν το λεγόμενο 24/7 και δεν άφηνε χρόνο για συμμετοχή σε εκδηλώσεις. Ένας από τους ανθρώπους που θαύμαζα και θαυμάζω είναι η Κική Δημουλά ως ποιήτρια και ο μακαρίτης ο Παναγιώτης Τέτσης.
Αν είχατε τη δυνατότητα να δειπνήσετε με 4 ιστορικές προσωπικότητες ποιους θα επιλέγατε;
Ακούστε, παρά το γεγονός ότι δεν ανήκω στην κατηγορία των ανθρώπων που συνεχώς ανακαλούν τους αρχαίους ημών προγόνους, δε μπορεί κανείς να μη θαυμάζει τη σκέψη του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη. Επίσης με εντυπωσιάζει ο Μητρόδωρος ο Χίος, φιλόσοφος του 4ου π.Χ αιώνα που σε ένα σύγγραμμα «Περί Φύσεως» είχε γράψει ότι το να πιστεύει κανείς ότι νοήμων ζωή έχει αναπτυχθεί μόνο στη γη, όταν κοιτάμε τον ουρανό και βλέπουμε τόσα σημεία φωτός, είναι το ίδιο με το να πιστεύει ότι από όλους τους σπόρους που έσπειρε ένας γεωργός σε ένα ολόκληρο χωράφι θα φυτρώσει μόνο ένας. Αυτή νομίζω ότι ήταν μια πολύ παραστατική παρατήρηση. Επίσης δε μπορεί να μη θαυμάζει κανείς τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι και όλους αυτούς τους ανθρώπους της αναγέννησης οι οποίοι ήταν πολυεπιστήμονες και πολυμηχανικοί.
Υπάρχει κάποια κινηματογραφική ταινία που ξεχωρίζετε;
Την Οδύσσεια του Διαστήματος του Κιούμπρικ! Είχα γνωρίσει τον σεναριογράφο της ταινίας, τον Άρθουρ Κλαρκ ο οποίος πρόβλεψε τους τηλεπικοινωνιακούς δορυφόρους, τα ταξίδια στο διάστημα. Την είδα μάλιστα πρόσφατα σε μια διατλαντική πτήση και μου έκανε εντύπωση με τα σημερινά κριτήρια πόσο προφητικός ήταν. Και τον Ρέι Μπραντμουρ, επίσης συγγραφέα επιστημονικής φαντασίας (Farenheit 451), έχω συναντήσει. Τους θαύμαζα για τη φαντασία τους, για την ευχέρεια λόγου και την έμπνευση που είχαν.
Έχετε κάποιο χόμπι που σας αρέσει να κάνετε;
Ναι, μου αρέσει πολύ να τρέχω.
Στο πανεπιστήμιο διοικούσατε 600 άτομα. Στο σπίτι τι συνέβαινε; Ως σύζυγος ήσαστε υπάκουος;
Ναι, ναι κανονικά. Παίρνω τα σκουπίδια να τα βγάλω έξω στο δρόμο, περνάω από το μπακάλικο να πάρω φέτα.
Είστε καθόλου ρομαντικός; Όταν της δείχνατε το φεγγάρι σκεφτόσασταν κάτι ερωτικό ή μόνο κρατήρες και σεληνιακές πεδιάδες;
Ε, μάλλον το δεύτερο γιατί εκείνη λέει συνεχώς πως όταν μου μίλησε για το φεγγάρι πρώτη φορά της είπα «Δεν είναι τίποτα, είναι πέτρες και άμμος».
