Γράφει ο Ceteris Paribus
Ήδη από την προεκλογική περίοδο, ο γράφων επιμένει πως απορροφημένοι εντελώς με τις -πυκνές και σημαντικές ασφαλώς- εσωτερικές πολιτικές εξελίξεις, χάνουμε από την οπτική μας τη «μεγάλη εικόνα» των διεθνών εξελίξεων, ιδιαίτερα δε των διεθνών οικονομικών εξελίξεων. Ο εθνικός μας «πολιτικός αυτισμός» δεν μας επιτρέπει να διακρίνουμε τις σημαντικές εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στην παγκόσμια οικονομία, πολύ δε περισσότερο να αξιολογήσουμε τις ενδεχομένως καταλυτικές συνέπειες που μπορεί να έχουν για τον μικρό οικονομικό «κρίκο» που λέγεται ελληνική οικονομία.
Για να το πούμε προκαταβολικά με μία φράση, πάνω από την παγκόσμια οικονομία συσσωρεύονται βαριά σύννεφα που ενισχύουν διαρκώς τους φόβους ότι ένας νέος, ο τρίτος από το 2008, «γύρος» της παγκόσμιας κρίσης είναι προ των πυλών. Ο πρώτος «γύρος» ήταν η κρίση που ξέσπασε στις ΗΠΑ το 2008 με έναυσμα την κατάρρευση της αγοράς παραγώγων πάνω στα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια μειωμένης εξασφάλισης (subprimes). Ο δεύτερος «γύρος» αφορούσε την κρίση στην Ευρωζώνη, που ξεκινώντας με βαθιά ύφεση το 2009, εξελίχτηκε σε ανοιχτή κρίση «αρχιτεκτονικής» και συνοχής το 2010-2012. Ο τωρινός τρίτος «γύρος» έχει ήδη εκκινήσει, αυτή τη φορά από τον τρίτο παγκόσμιο οικονομικό «πυλώνα», τις αναπτυσσόμενες οικονομίες, με «επίκεντρο» την Κίνα. Η άμεση αλληλοδιαδοχή των «γύρων» της κρίσης και η εμφανής αλληλοσυσχέτισή τους δεν επιτρέπει να μιλήσουμε για ανεξάρτητους κρισιακούς «γύρους». Επίσης, δεν επιτρέπει ακόμη και σήμερα, τον 8ο χρόνο ύστερα από το ξέσπασμα της κρίσης του 2008, να μιλήσουμε για προοπτικές ξεπεράσματός της. Το γεγονός αυτό, δηλαδή η διάρκεια ενός ενιαίου κύκλου κρίσης να φτάνει την οκταετία χωρίς αυτή να ξεπεραστεί, είναι αξιοσημείωτο στην ιστορία των παγκόσμιων κρίσεων – με μόνη αντιστοιχία με την κρίση του ’29…
Στο πλαίσιο αυτό, μια πυκνή αρθρογραφία σε διεθνή ΜΜΕ κύρους, αλλά και πληθώρα εκθέσεων από διεθνείς οργανισμούς και διεθνείς επενδυτικούς οίκους, έχουν θέσει το δάκτυλο «επί των τύπων των ήλων». Το επικρατούν συμπέρασμα είναι πως η κρίση στις αναπτυσσόμενες οικονομίες μόλις άρχισε, και ότι αυτή η κρίση θα επηρεάσει αναπόφευκτα τους άλλους δύο σημαντικούς πόλους της παγκόσμιας οικονομίας, τις ΗΠΑ και την Ευρώπη – γι’ αυτό εξάλλου γίνεται λόγος για τρίτο «γύρο» της παγκόσμιας κρίσης.
Έτσι:
•Το ΔΝΤ με πρόσφατη έκθεσή του κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για επερχόμενο κύμα εταιρικών πτωχεύσεων στις αναδυόμενες οικονομίες. Χάρη στους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και το φτηνό χρήμα, οι εταιρείες σε αυτές τις χώρες (από τη Ρωσία μέχρι τη Βραζιλία και από την Κίνα μέχρι την Ινδία και τη Νότια Αφρική) έχουν αυξήσει κατακόρυφα το δανεισμό τους τα προηγούμενα χρόνια. Σε μία δεκαετία, από το 2004 μέχρι το 2014, οι εταιρείες στις αναπτυσσόμενες χώρες αύξησαν το δανεισμό τους από 4 τρισ. δολάρια σε 18 τρισ. δολάρια! Ωστόσο, τώρα οι όροι αντιστράφηκαν, με αποτέλεσμα να είναι ορατός ο κίνδυνος μαζικών χρεοκοπιών. Η αναμενόμενη αύξηση των αμερικανικών επιτοκίων θα αυξήσει το κόστος δανεισμού παγκόσμια (καθιστώντας δυσβάστακτη την αναχρηματοδότηση αυτού του χρέους), οι τιμές των εμπορευμάτων βυθίζονται (παρασύροντας προς τα κάτω τα έσοδα πολλών από αυτές τις εταιρείες), οι επενδυτές απομακρύνονται από τις αναδυόμενες αγορές (οπότε οι τιμές των μετοχών και οι ισοτιμίες των νομισμάτων μειώνονται, ανεβάζοντας το κόστος δανεισμού).
•Σιγά σιγά εμπεδώνεται η εκτίμηση ότι η κινεζική οικονομία μπορεί να μην κινδυνεύει από ύφεση αλλά βαδίζει προς πολύ χαμηλότερα επίπεδα ανάπτυξης. Όμως τα ίδια ισχύουν για όλες τις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Για παράδειγμα, για τις 6 μεγαλύτερες οικονομίες της Λατινικής Αμερικής η ανάπτυξη έχει μειωθεί από 6% το 2010 σε 1% περίπου φέτος. Η πρώτη οικονομία της αμερικανικής υποηπείρου, η βραζιλιάνικη, είναι σε ύφεση, η οποία βάσει πρόσφατης ανακοίνωσης της κεντρικής τράπεζας της χώρας είναι πολύ βαθύτερη της αρχικά εκτιμηθείσας. Με την ανάπτυξη στην Κίνα -και όχι μόνο- σε καθίζηση και όχι σε απλή επιβράδυνση, οι «φούσκες» (κυρίως οι τραπεζικές αλλά και των ακινήτων) πιέζονται για να «σκάσουν», οι επενδυτές φεύγουν, η αναταραχή μεγαλώνει, οι συνέπειες διαχέονται στους άλλους πυλώνες της παγκόσμιας οικονομίας.
•Ότι η διάχυση της κρίσης των αναπτυσσόμενων οικονομιών είναι ήδη παρούσα, το μαρτυρούν πολλά στοιχεία. Το πιο έκδηλο» είναι οι δισταγμοί της ομοσπονδιακής κεντρικής αμερικανικής τράπεζας να υλοποιήσει την απόφασή της για αύξηση των αμερικανικών επιτοκίων το Σεπτέμβριο – ακριβώς από ένα συνδυασμό φόβων πως η αμερικανική ανάπτυξη δεν είναι αρκετά στιβαρή ώστε να αντέξει τις συνέπειες μιας αύξησης των επιτοκίων με δεδομένη την αναταραχή στις αναπτυσσόμενες οικονομίες. Η άλλη ισχυρή ένδειξη είναι η χρηματιστηριακή πτώση και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Από τις 20 Αυγούστου και ύστερα, οι αμερικανικοί δείκτες έχουν χάσει πάνω από το 10% της αξίας τους και δυσκολεύονται πολύ να ανακάμψουν. Ο «μεγάλος ασθενής» όμως είναι το χρηματιστήριο της Φραγκφούρτης, που έχει χάσει σε λιγότερο από ενάμιση μήνα το 33% της αξίας του – ο DAX έχει μειωθεί από επίπεδα πάνω από τις 11.000 μονάδες σε επίπεδα μέχρι και τις 9.200 μονάδες.
Με δεδομένα όλα αυτά, η προσοχή όλων είναι τώρα εστιασμένη στον κίνδυνο μιας μείζονος αναταραχής στις αγορές, κυρίως μετοχών και ομολόγων. Ο «δείκτης φόβου» στην αμερικανική αγορά (ο δείκτης μεταβλητότητας VIX του S&P 500) ξεπέρασε στα τέλη Αυγούστου τις 50 μονάδες, για πρώτη φορά ύστερα από το 2008! Οι πολιτικές των κεντρικών τραπεζών έχουν πλέον περάσει «ανεπισήμως» στο στάδιο όχι της συντονισμένης παρέμβασης αλλά του νομισματικού πολέμου, δηλαδή των νομισματικών υποτιμήσεων (με πρωταγωνιστές το Πεκίνο, το Τόκιο και τη Ζυρίχη). Και πολλοί πλέον φοβούνται ότι η αδυναμία των χρηματιστηριακών αγορών να ανακάμψουν αποφασιστικά, προετοιμάζει μια μείζονα κρίση – γίνεται μάλιστα λόγος για την απειλή «κόκκινου Οκτώβρη» στις αγορές.
Αν η γραμμή άμυνας των χρηματαγορών πέσει, τότε ο μεγάλος κίνδυνος είναι να σκάσουν οι «φούσκες» στην αγορά ομολόγων (όπου οι επενδύσεις την τελευταία τριετία έχουν ξεπεράσει τα 100 τρισ. δολάρια!) και στα παράγωγα (όπου οι επενδύσεις έχουν ξεπεράσει τα προ της κρίσης του 2008 επίπεδα, κινούμενες στο αστρονομικό ύψος των 700 και πλέον τρισ. δολαρίων!).
Μπορεί ασφαλώς τελικά να αποφευχθεί μια καταστροφική «επιστροφή» της κρίσης του 2008 (που αυτή τη φορά όλοι λένε ότι θα είναι πολύ χειρότερη), μπορεί οι ρυθμοί της κρίσης σε αυτό τον τρίτο «γύρο» να είναι τελικά σχετικά ελεγχόμενοι, αλλά σίγουρα τα αποτελέσματά της θα είναι σημαντικά. Γι’ αυτά όμως, και ιδιαίτερα όσον αφορούν την Ευρώπη και κατ’ επέκταση την Ελλάδα, θα μιλήσουμε σε επόμενο σημείωμα…
