Οι Stéphane Charbonnier, Georges Wolinski, Jean Cabut and Bernard Verlhac βρίσκονται ανάμεσα στα 12 θύματα της δολοφονικής επίθεσης στα γραφεία της γαλλικής σατιρικής εφημερίδας Charlie Hebdo, που σόκαρε την Ευρώπη. Οι τέσσερις γελοιογράφοι που δολοφονήθηκαν αντιπροσώπευαν ένα ριζοσπαστικό και ζωτικό στέλεχος του πολιτισμού της χώρας. Σκίτσα με βιτριολικό χιούμορ διέκριναν το ύφος της εφημερίδας, η οποία είχε γίνει παγκοσμίως γνωστή για την κριτική της απέναντι στο εξτρεμιστικό Ισλάμ αλλά και απέναντι στο θρησκευτικό φανατισμό άλλων θρησκειών. Ανάμεσα στα τελευταία σκίτσα των θυμάτων ένα για την Ελλάδα αλλά κι ένα… προφητικό.
Η Charlie Hebdo ήταν ένα από τα έντυπα που είχαν στοχοποιηθεί όσο κανένα καθώς υπήρξε από τα ελάχιστα έντυπα που προχώρησαν σε αναδημοσίευση των αμφιλεγόμενων γελοιογραφιών του προφήτη Μωάμεθ, που είχαν δημοσιευθεί το 2006 στην εφημερίδα Jyllands Posten της Δανίας, προκαλώντας τότε σωρεία αντιδράσεων. Αποτελούσε επί σειρά ετών ένα από τα πλέον σατιρικά έντυπα της Γαλλίας, με γελοιογραφίες ιδιαίτερα καυστικές για τα κακώς κείμενα, τόσο εντός όσο και εκτός της χώρας.
Ο Daniel Leconte, ένας ντοκιμενταρίστας που ετοίμαζε μία ταινία για τους σκιτσογράφους της Charlie Hebdo, τους περιγράφει σαν αρθρογράφους που διατηρούσαν στήλη σε ένα πολύ σημαντικό έντυπο. Άνθρωποι που συνεργάστηκαν μαζί τους κάνουν λόγο για μία πολύ δεμένη μεταξύ της ομάδα, που δεν κρυβόταν πίσω από τα σκίτσα της παρά τη μία μετά την άλλη απειλή που δέχονταν για τη δράση της.
Ποιοί ήταν οι 4 της Charlie Hebdo
Ο 80χρονος Georges Wolinski ήταν ένας από τους σκιτσογράφους – θρύλους της Γαλλίας, με το έργο του να ξεκινάει πολύ πριν το 1970 που η Charlie Hebdo έκανε το ντεμπούτο της. Γεννημένος στην Τύνιδα το 1934 ήρθε αντιμέτωπος πρώτη φορά με τον θάνατο σε ηλικία μόλις 2 ετών όταν ο Πολωνός πατέρας του δολοφονήθηκε. Στο σπίτι των παππούδων του ήταν που πρώτη φορά ανακάλυψε κάποια κόμιξ που είχαν ξεμείνει από τότε που οι αμερικανικές δυνάμεις έκαναν απόβαση στη Βόρεια Αφρική. Άρχισε να σκιτσογραφεί στην σχολική εφημερίδα όταν στα τέλη του Β’ Παγκοσμίου μετακόμισε στο Παρίσι, το 1961 ξεκίνησε να δουλεύει στο έντυπο Hara Kiri που έβαλε λουκέτο με εντολή των επίσημων αρχών, τον Μάη του ’68, ήταν συνιδρυτής του αιχμηρού σατιρικού εντύπου L’Enrage (Ο οργισμένος), ενώ στη δεκαετία του ’70 σχεδίαζε την βασική γελοιογραφία της κομμουνιστικής L’Humanite. Ο αρχισυνάκτης του Charlie Hebdo, δημοσίευε επίσης γελοιογραφίες στη Liberation, αλλά και στα εβδομαδιαία Paris-Match και L’Echo des savanes.
Στη Charlie Hebdo, ήρωες του Wolinski ήταν ένας χοντρός με αυτοπεποίθηση που συνδιαλεγόταν κάθε φορά με έναν δειλό λιγνό. Οι ερωτικές συνήθειες των Γάλλων ήταν επίσης ένα από τα αγαπημένα του θέματα, σκιτσάροντας σειρά γελοιογραφιών που σατίριζαν, αυτοσαρκαστικά σε πολλές περιπτώσεις, τις ερωτικές επιθυμίες, τα ταμπού αλλά και την αγαρμπιά της σεξουαλικής απελευθέρωσης.
Το τελευταίο σκίτσο του Wolinski είχε θέμα την Ελλάδα. Στην γελοιγραφία παρουσιάζει τον Γάλλο Πρόεδρο Φρανσουά Ολάντ πάνω σε ένα ποδήλατο να μιλάει στο τηλέφωνο με την Άνγκελα Μέρκελ. «Γειά σου Άνγκελα. Μην ανησυχείς! Οι Έλληνες σέβονταν πάντα τις δεσμεύσεις τους, δεν θα αποχωρήσουν από την ευρωζώνη. Είμαστε στο σωστό δρόμο», λέει ο Ολάντ αναγράφεται στο πρώτο μέρος του σκίτσου. Στη συνέχεια οδηγώντας το ποδήλατο που έχει τη μορφή του 2015, καταλήγει στην άκρη του γκρεμού με τον Γάλλο Πρόεδρο να αναρωτιέται: «Είμαστε στο σωστό δρόμο; Δεν θα το γνωρίζω παρά όταν φτάσω στο τέλος…».
Με το ψευδώνυμο Charb, ο Stéphane Charbonnier, ήταν εδώ και πέντε χρόνια ο διευθυντής του Charlie Hebdo και χαρακτηριζόταν ως ένας από τους πιο χαρισματικούς καρτουνίστες της γενιάς του. Μεγαλωμένος σε οικογένεια κομουνιστών και πολιτικός ακτιβιστής ο ίδιος, υπήρξε υποστηρικτής του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος και του συνασπισμού Αριστερό Μέτωπο. Η γελοιογραφική στήλη του στη σατιρική εφημερίδα «Στον Σαρμπ δεν αρέσουν οι άνθρωποι».
Ο Charbonnier είχε μπει στο μάτι του κυκλώνα όταν το 2006, αναδημοσίευσε τα σκίτσα για τον Μωάμεθ, που είχαν προκαλέσει παγκόσμιες εκδηλώσεις διαμαρτυρίας. Το 2011 ο Charbonnier «προκαλεί» ακόμη μία φορά με το χιούμορ του όταν αντί για τον τίτλο Charlie Hebdo (που σημαίνει εβδομαδιαίο Τσάρλι) κάνει ένα λογοπαίγνιο και κυκλοφορεί το περιοδικό με τίτλο αλλαγμένο σε Charia Hebdo (που σημαίνει εβδομαδιαία σαρία).
Ο Charb δεχόταν συχνά απειλές για τη ζωή του και κυκλοφορούσε κατά περιόδους με αστυνομική προστασία. Παρόλ’αυτά δε φαίνεται να φοβόταν ή να το έβαζε κάτω. Σε συνέντευξη του στη Monde είχε δηλώσει: «Δεν φοβάμαι τα αντίποινα. Δεν έχω παιδιά, σύζυγο, αυτοκίνητο, ούτε πιστωτικές κάρτες. Μπορεί να ακούγεται λίγο πομπώδες αλλά θα προτιμούσα να πεθάνω όρθιος παρά να ζω γονατιστός». Όταν το Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα επισκέφθηκε τα γραφεία του Charlie Hebdo το 2012 ερευνώντας το ζήτημα των παρεμβάσεων στον τύπο, είχε πει στον Στέλιο Κούλογλου, «δεν υποκύπτουμε στην λογοκρισία!».
Προφητικό το σκίτσο που κυκλοφόρησε όχι πολύ καιρό πριν με τίτλο « δεν έχουν γίνει ακόμα επιθέσεις στη Γαλλία», που δείχνει ένα τζιχαντιστή μαχητή να λέει «περιμένετε μέχρι το τέλος Ιανουαρίου και θα εκπληρώσουμε το θέλημα Του».
Ο Cabu, κατά κόσμο Jean Cabut, ήταν μία από τις επίσης εμβληματικές προσωπικότητες του γαλλικού σκίτσου. Ξεκίνησε να σκιτσάρει όταν ήταν στρατιώτης στην Αλγερία. Ο Cabu δηλώνει αντιμιλιταριστής και αναρχικός. Δεν χαρίζεται σε κανέναν: πολιτικοί, στρατός και θρησκεία μπαίνουν στο στόχαστρο του μολυβιού του. Με θητεία σε όλα τα ιστορικά γαλλικά περιοδικά, τον L’Enrage, το Hara Kiri και το Canard Enchaine. Ο 77χρονος Cabu ήταν από τους επικεφαλής σκιτσογράφους του Charlie Hebdo στο οποίο εργαζόταν από το 1970.
Ήταν ο δημιουργός της σειράς «Mon beauf», η οποία σατίριζε τον μέσο, ρατσιστή, σεξιστή και χυδαίο Γάλλο, καθιερώνοντας μάλιστα τον όρο «beauf» στην γαλλική γλώσσα, για αυτό τον τύπο ανθρώπου. O αγαπημένος του ήρωας, ήταν ένας 17άρης, ασυμβίμβαστος,μαθητής λυκείου, ο grand Duduche.
Εριστικός όπως ήταν τον Φεβρουάριο του 2006, η γελοιογραφία του Cabu στο εξώφυλλο του Charlie Hebdo που σατίριζε τις αντιδράσεις για τα σκίτσα του Μωάμεθ, ξεσηκώνει θύελλα αντιδράσεων. Με τίτλο «ο Μωάμεθ καταβεβλημένος από τους φονταμενταλιστές» και τον Μωάμεθ να κλαίει υπό την λεζάντα «είναι σκληρό να σε λατρεύουν οι μαλάκες!», οι μηνύσεις που δέχεται είναι η μία μετά την άλλη.
Ο Bernard Verlhac, 57 ετών, σκίτσαρε με το ψευδώνυμο Tignous. Με έργο στα έντυπα Marianne, L’Express, Fluide glacial αλλά και στη Le Monde, ήταν η τελευταία μεταγραφή στη Charlie Hebdo. όσο ντροπαλός ήταν σαν άνθρωπος στην προσωπική του ζωή, τόσο δυναμικός και δηκτικός σκιτσογράφος ήταν. Αγαπημένο του θέμα ο Σαρκοζί που σατίριζε με ιδιαίτερη μαεστρία. Χαρακτηριστική η έκδοση του «5 χρόνια Σαρκοζύ», με τη λεζάντα ο «ο Σαρκοζύ βλάπτει σοβαρά την υγεία».
Το 2012, σχολιάζοντας τα γεγονότα που είχαν ακολουθήσει τη δημοσίευση των σκίτσων για τον Μωάμεθ, ο Verlhac είχε απαντήσει σε σχετική ερώτηση δημοσιογράφου: «Είναι απλά ζωγραφιές, δεν είναι πρόκληση».
