Μουτζούρωναν τα βιβλία ήδη από το Μεσαίωνα. Άρθρο της Claire Richard στο σάιτ Rue 89 (07.10.2014).
Το να μουντζουρώνεις τις σελίδες του βιβλίου σου, η ηδονική αυτή στιγμή της απόδρασης από την τηλεφωνική συνομιλία, τη συνάντηση ή από το μάθημα που δεν λέει να τελειώσει, που σε κάνειςνα χαλαρώνεις κάνοντας σχεδιάκια στο περιθώριου του χαρτιού, είναι τόσο παλιά συνήθεια όσο και τα ίδια τα βιβλία.
Αυτό ακριβώς αποδεικνύει η συλλογή του Erik Kwakkel, ενός ιστορικού που ειδικεύεται στο μεσαιωνικό βιβλίο, φωτογραφίζοντας εδώ και χρόνια τις μουντζούρες που βρίσκει στις άκρες των πολύ παλιών χειρογράφων που μελετά. Ο Erik Kwakkel ενδιαφέρεται για τις “δοκιμές πένας”, τις μικρές αυτές μουντζούρες που έκαναν οι αντιγραφείς μοναχοί για να δοκιμάσουν το μελάνι της πένας τους.
Στο ιστολογιό του Colossal μας εξηγεί: Από την άποψη της ιστορίας του βιβλίου, οι δοκιμές πένας παρουσιάζουν ενδιαφέρον επειδή οι αντιγραφείς μοναχοί τις έκαναν συνήθως με το “φυσικό” τους χέρι. Ενώ κάποιες φορές, όταν άλλαζαν κουλτούρα γραφής για να αντιγράψουν βιβλία σε μια άλλη χώρα ή σε ένα άλλο θρησκευτικό τάγμα, φρόντιζαν να προσαρμόσουν το στυλ γραφής τους. Οι δοκιμές πένας, όμως, γίνονται στο ύφος της περιοχής από την οποία κατάγονται, και μ’ αυτόν τον τρόπο αποκαλύπτουν πληροφορίες για τους ίδιους.” Μερικοί μοναχοί, που στερούνται φαντασίας, έγραφαν απλώς “probatio pennae” (“δοκιμάζω το στυλό μου”), με τον ίδιο τρόπο που και σήμερα στα χαρτοπωλεία γράφουμε “αυτό το στυλό γράφει καλά” για να δοκιμάσουμε την πένα μας. Κάποιοι άλλοι όμως άφηναν το χέρι τους να δοκιμάσει πιο περίτεχνα σχέδια.
Αυτές οι “δοκιμές πένας” συναντιόνται σε μία πολύ συγκεκριμένη περίοδο των τεχνικών της γραφής και του βιβλίου. Άλλες όμως “μουντζούρες” της συλλογής του Erik Kwakkel έχουν να κάνουν με κάτι πολύ πιο οικουμενικό και ανθεκτικό : με την παλιά μας γνώριμη, την πλήξη…
Δεδομένου ότι αυτοί οι αντιγραφείς μοναχοί αναλάμβαναν να αντιγράψουν λέξη προς λέξη εγχειρήδια ήθικής ή θεολογίας, κάνοντας τη δουλειά που σε λίγο θα επωμιζόταν η τυπογραφία, δεν ήταν σπάνιες οι φορές που έβρισκαν τη δουλειά τους βαρετή και γι’ αυτό έκαναν όλα αυτά τα μικρά σχέδια στο περιθώριο για να κερδίσουν λίγη πνευματική ελευθερία.
Η συγκεκριμένη αυτή συλλογή από μικρά σχέδια και μουντζούρες είναι, σύμφωνα με τον Erik Kwakkel, ένας τρόπος να δείξουμε πόσο τούτα τα βιβλία φέρουν ακόμη το βάρος της ανθρώπινης παρουσίας. Όπως εξηγεί ο ίδιος και στην εφημερίδα The Independent: “Μπορείτε να δείτε πάνω τους αποτυπώματα από αντίχειρα. Αυτό υποδηλώνει το επίπεδο εγγυήτητας που υπάρχει μεταξύ των ανθρώπων. Και μας δείχνει πως τα χειρόγραφα δεν είναι νεκρά αντικείμενα πάνω στα ράφια, αλλά σχεδόν ζωντανοί οργανισμοί που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κι από τους οποίους έχουμε τόσα πράγματα να μάθουμε.” […]
