Γράφει ο Ceteris Paribus
Ενώ οι προειδοποιήσεις για νέες «φούσκες» που είναι έτοιμες να σκάσουν είναι πάγιο μοτίβο της διεθνούς αρθρογραφίας, αλλά και εκθέσεων θεσμικών, funds κ.λπ., αυτές τις μέρες προστέθηκαν στο δυσοίωνο χορό των προβλέψεων και τρεις ευρωπαϊκές κεντρικές τράπεζες. Όταν ακούμε για «φούσκες», το μυαλό μας πάει στις αγορές, που -το ξέρουμε πια καλά- ούτε αυτορυθμίζονται ούτε αυτοελέγχονται όσον αφορά την κερδοσκοπική βουλιμία. Η πικρή αλήθεια όμως είναι πως οι μεγάλοι κατασκευαστές… «φουσκών» είναι οι ίδιες οι κεντρικές τράπεζες!
Ιδού πώς και γιατί.
Όταν ο Γκρίνσπαν κατέληξε στον αγνωστικισμό…
Όσοι δογματικά, δηλαδή με ιδεολογική προσήλωση που δεν κλονίζεται από την ετυμηγορία των πραγματικών στοιχείων, πιστεύουν στη μεταφυσική ικανότητα των αγορών να αυτορυθμίζονται, θα έπρεπε να ακούσουν πιο προσεκτικά τον Άλαν Γκρίνσπαν. Ο σεβάσμιος αυτός κύριος διετέλεσε επικεφαλής της κεντρικής ομοσπονδιακής τράπεζας των ΗΠΑ, της παντοδύναμης FED, την κρίσιμη περίοδο πριν ξεσπάσει η κρίση του 2008. Για την προφανή αποτυχία του να προβλέψει τον κίνδυνο και να αποτρέψει μια τέτοια κρίση, ο κ. Γκρίνσπαν απολογήθηκε στις 23/10/2008 στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ με τα εξής λόγια:
«Έχω μια ιδεολογία. Φρονώ ότι η ελεύθερη ανταγωνιστική αγορά είναι μακράν ο καλύτερος τρόπος οργάνωσης της οικονομίας. Δοκιμάσαμε τη ρύθμιση, αλλά σε καμία περίπτωση δεν λειτούργησε αποτελεσματικά. (…) Ανακάλυψα ένα σφάλμα στο μοντέλο που θεωρούσα ότι καθορίζει τη δομή η οποία καθορίζει πώς λειτουργεί η πραγματικότητα. (…) Όσοι από εμάς είχαμε βασιστεί στο ίδιο συμφέρον των χρηματοπιστωτικών οργανισμών να προστατέψουν την καθαρή θέση των μετόχων τους, εμού συμπεριλαμβανομένου, είμαστε τόσο σοκαρισμένοι, ώστε ακόμη δυσκολευόμαστε να πιστέψουμε αυτό που συνέβη».
Όταν ο «πολύς» κ. Γκρίνσπαν καταλήγει στον… αγνωστικισμό, κάποια πολύ σοβαρή και αναπάντεχη «βλάβη» θα πρέπει να υπήρξε…
Ωστόσο, εννέα χρόνια μετά το 2008, ο αγνωστικισμός των θεσμικών υπευθύνων συνεχίζεται. Η διεθνής αρθρογραφία βρίθει άρθρων και δηλώσεων για τα… δίδυμα (με την έννοια ότι παραπέμπουν σε κοινές αιτίες, που όμως δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί με ακρίβεια) «μυστήρια» του επίμονα χαμηλού πληθωρισμού και της επίμονα χαμηλής παραγωγικότητας. Αλλά τι να πει κανείς όταν βγαίνουν όχι θεσμικοί επενδυτές αλλά κεντρικές τράπεζες και μιλούν για τον κίνδυνο να σκάσουν νέες «φούσκες»;
Ένας ιστορικά πρωτοφανής πειραματισμός
Ο αγνωστικισμός μοιραία έφερε τον πειραματισμό. Οι πολιτικές των κεντρικών τραπεζών στα χρόνια μετά το 2008 κάθε άλλο παρά φιλελεύθερες θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν. Η «ποσοτική χαλάρωση» (που πιο… λαϊκά αποδίδεται με τον όρο «χρήμα με το ελικόπτερο») αλλά και η παραμονή των επιτοκίων σε μηδενικά επίπεδα για σειρά ετών, εφαρμοσμένη μάλιστα σε τέτοια κλίμακας και συντονισμένη στους τρεις μεγάλους και απόλυτα καθοριστικούς πόλους του διεθνούς συστήματος (ΗΠΑ, Ε.Ε., Ιαπωνία) είναι ένα πρωτοφανές στην ιστορία οικονομικό πείραμα.
Για να συλλάβουμε τις διαστάσεις του, ιδού μερικά εύγλωττα στοιχεία:
- Το ενεργητικό των τριών κεντρικών τραπεζών αυξήθηκε από 3 τρισ. δολάρια σε 13 τρισ. δολάρια, αγοράζοντας κάθε είδους τίτλους: κρατικά ομόλογα, εταιρικά ομόλογα, μετοχές, αξίες υψηλού ρίσκου (ομόλογα και μετοχές).
- Το ενεργητικό της FED από 5% του ΑΕΠ των ΗΠΑ αυξήθηκε σε 24%, της ΕΚΤ από 15% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης σε 40% και της BoJ από 21% σε 90% του ιαπωνικού ΑΕΠ! Πρόκειται για θηριώδη ποσοστά που προκαλούν τρόμο!
- Από αυτό το ενεργητικό, στην περίπτωση της FED το 55,1% είναι τίτλοι κρατικού χρέους (που αντιστοιχούν στο 13,4% του αμερικανικού δημόσιου χρέους) και οι λοιποί τίτλοι το 39,8%. Για την ΕΚΤ, το 38,8 είναι κρατικό χρέος (16,8% του χρέους της Ευρωζώνης) και το 8,1% άλλοι τίτλοι. Τέλος, για την BoJ το 84,5% (!!!) είναι κρατικό χρέος (που αντιστοιχεί στο 38,9% του ιαπωνικού δημόσιου χρέους, το οποίο με τη σειρά του ξεπερνά κατά πολύ το 200% του ΑΕΠ!!!) και το 3,9% λοιποί τίτλοι.
Τα στοιχεία είναι πράγματι συγκλονιστικά και ερμηνεύουν απόλυτα γιατί οι κεντρικές τράπεζες είναι συντηρητικές και πολύ διστακτικές στο ρυθμό απεγκλωβισμού από μια τέτοια πολιτική.
Και πώς να μην ανησυχούν, όταν η «κεντρική τράπεζα των κεντρικών τραπεζών», η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) κρίνει πως η εγκατάλειψη της πολιτικής των μηδενικών επιτοκίων και το τέλος της «ποσοτικής χαλάρωσης», δηλαδή η επιστροφή στη νομισματική «κανονικότητα», «συνδυασμένη με τις ευμετάβλητες συνθήκες στις χρηματιστηριακές αγορές, θα μπορούσε να έχει σημαντικές μακρο-οικονομικές επιπτώσεις. Υπάρχει ο κίνδυνος να υπονομευθεί η οικονομική δραστηριότητα (…)».
Κρατώντας για πολλά χρόνια χαμηλά τα επιτόκια, οι κεντρικές τράπεζες διώχνουν το χρήμα από τις καταθέσεις (που έχουν αρνητικό πραγματικό επιτόκιο). Κρατώντας χαμηλά τις αποδόσεις των κρατικών -και όχι μόνο- ομολόγων- μετατρέπει τις επενδύσεις σε ομόλογα σε ασύμφορες. Ωθώντας όλο και πιο ψηλά τις μετοχές, δημιουργεί αυτό που οι εκθέσεις των θεσμικών επενδυτών αποκαλούν έλλειψη μεταβλητότητας, κορεσμό και άρα είτε κάνουν τις μετοχές μια επικίνδυνη τοποθέτηση είτε δημιουργούν «φούσκες» επειδή οι μετοχές είναι η μόνη τοποθέτηση που εγγυάται κάποιο κέρδος. Στο τέλος, σπρώχνει ακόμη και επενδυτές που παραδοσιακά τοποθετούνταν σε προϊόντα χαμηλού ρίσκου (όπως τα συνταξιοδοτικά ταμεία σε κρατικά ομόλογα) στο να στρέφονται σε τοποθετήσεις υψηλού ρίσκου – μετοχές και όχι μόνο.
Με λίγα λόγια, είναι ακριβώς η νομισματική πολιτική των κεντρικών τραπεζών που ευνοεί τις «φούσκες»!
Και ιδού μια αναπάντεχη συνηγορία από κάποιον υπεράνω υποψίας:
«Πρέπει να τερματίσουμε την εποχή του φτηνού χρήματος στην Ευρώπη, παρά τη δύναμη του ευρώ. (…) Βλέπουμε σημάδια «φούσκας» σε όλο και περισσότερα τμήματα των κεφαλαιαγορών».
Τάδε έφη ο επικεφαλής της Deutsche Bank κ. John Cryan στις 5 Σεπτεμβρίου 2017. Οι ιθύνοντες της Deutsche Bank, η οποία έχει κατηγορηθεί για κερδοσκοπικό παιχνίδι ολκής, απαντάει σε αυτές τις κατηγορίες ότι είναι οι κεντρικές τράπεζες που έχουν καταστρέψει κάθε δυνατότητα για αποκόμιση κερδών μέσα από επενδύσεις χαμηλού ρίσκου!
Ο «λύκος της Wall Street» ξανά…
Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα: Χωρίς αυτόν τον ιστορικά πρωτοφανή πειραματισμό, το 2008 θα επέφερε μια διεθνή οικονομική κατάρρευση απίστευτων διαστάσεων. Μια τέτοια κατάρρευση αποσοβήθηκε, αλλά με τι τίμημα: την απογείωση του ενεργητικού του κεντρικών τραπεζών ώστε να γίνουν οι ίδιες μια μεγάλη «φούσκα», τον εξ-ευτελισμό της αξίας του χρήματος, την τεχνητή διαμόρφωση των αξιών και αποδόσεων των ομολόγων, τη μαζική στροφή στις μετοχές (όπου οι «φούσκες» είναι τεράστιες) και πλέον τη μαζική στροφή σε χρηματο-οικονομικά προϊόντα υψηλού ρίσκου! Δηλαδή, για να σώσουν την «παρτίδα», οι κεντρικές τράπεζες έχουν δημιουργήσει όλες τις προϋποθέσεις για ένα νέο και ακόμη καταστροφικότερο 2008!
Στη γνωστή ταινία «Ο λύκος της Wall Street», η πολεμική κραυγή του ήταν «Πλουτίστε, πλουτίστε, πλουτίστε», που ισοδυναμούσε με παρότρυνση στην απόλυτη κερδοσκοπία. Τη συνέχεια τη γνωρίζουμε…
Αν αυτός είναι ο γκρεμός, το ρέμα είναι οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν από την άρση αυτής της νομισματικής πολιτικής: η κατά BIS υπονόμευση της οικονομικής δραστηριότητας, δηλαδή μια νέα οικονομική επιβράδυνση μπορεί να γίνει το εκρηκτικό τοπίο μέσα στο οποίο οι δημιουργημένες «φούσκες» θα σκάσουν με πάταγο.
Αφήνω για επίλογο μια αναφορά του Bloomberg View και μία ακόμη αναφορά στην Deutsche Bank.
Η πρώτη: Σε άρθρο του στις 29/11 με τίτλο «Επενδύστε στο bitcoin κι ας είναι ‘‘φούσκα’’», ο Leonid Bershidsky διαπιστώνει:
«Με το bitcoin να πλησιάζει το ορόσημο των 10.000 δολαρίων και το Coinbase, το ανταλλακτήριο bitcoin, να διαθέτει περισσότερους λογαριασμούς από τη χρηματιστηριακή εταιρεία Charles Schwab, λίγη παρηγοριά και κάποιες συμβουλές είναι αναγκαίες για τους ανθρώπους που κινδυνεύουν να χάσουν πολλά χρήματα σε μία πιθανή συντριβή του κρυπτονομίσματος».
Αν το bitcoin είναι κάτι πέρα από κάθε αμφισβήτηση, αυτό είναι πως αποτελεί το εντελώς καινοφανές φαινόμενο κερδοσκοπικής «φούσκας» στο ίδιο το νόμισμα, που αποδεικνύει σε ποιο βαθμό οι πολιτικές των κεντρικών τραπεζών έχουν ωθήσει ξανά τα πράγματα στην απόλυτη κερδοσκοπία!
Η δεύτερη: Σε προχθεσινή έκθεσή της για το ράλι αγορών και μετοχών, το γερμανικό τραπεζικό μεγαθήριο διαπιστώνει ότι
«(…) ο σημερινός συνδυασμός των ισχυρών οικονομικών συνθηκών, των χαμηλών επιτοκίων, του χαμηλού πληθωρισμού και των μικρών spreads, υποστηρίζει την περαιτέρω αύξηση της αξίας των περιουσιακών στοιχείων κινδύνου».
Η έκθεση επισημαίνει επίσης ότι «η μεταβλητότητα επιτοκίων και τιμών των μετοχών είναι στα χαμηλότερα επίπεδα όλων των εποχών» και εκφράζει τις ανησυχίες της για απότομη αύξηση της μεταβλητότητας από το 2018 – διπλωματικός όρος για να αποδοθεί η εκτίμηση για μια νέα αναταραχή στις αγορές το 2018.
Κοντός ψαλμός αλληλούια…
