Γράφει ο Όμηρος Τσάπαλος
Παγκόσμια ημέρα πολιτιστικής κληρονομιάς η σημερινή όπως υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση της UNESCO στις 16 Νοεμβρίου του 1972. Σήμερα τιμούμε τα ιστορικά μνημεία, την άυλη πολιτιστική κληρονομιά του κάθε τόπου, το πολιτιστικό φορτίο που κληρονομείται από γενιά σε γενιά εδώ και χιλιάδες χρόνια στην χώρα μας. Τιμούμε όλα τα παραπάνω με δωρεάν είσοδο σε όλους τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία της επικράτειας, όπως άλλωστε συμβαίνει και για όλα τα αντίστοιχα μουσεία των χωρών που συμμετέχουν στην UNESCO, και με ορισμένες επετειακές δράσεις ενημέρωσης.
Η χώρα μας δυστυχώς δεν μπορεί να επαίρεται για τον τρόπο που διαχειρίζεται τους πολιτιστικούς της θησαυρούς.
Μπορεί η Ιστορία και ο Πολιτισμός της να είναι τα συνθετικά στοιχεία της εθνικής ταυτότητας, στοιχείο που μας διακρίνει από τους άλλους λαούς και που οι άλλοι λαοί εστιάζουν για να μας διακρίνουν.
Μπορεί η ίδια η οικονομική επιβίωση του κράτους να εξαρτάται από την προβολή και συντήρηση του πολιτιστικού μας πλεονάσματος και ολόκληρο το τουριστικό οικοδόμημα να βασίζεται πάνω στην πώληση του ως προϊόν.
Μπορεί να καλούμαστε να δούμε τους εαυτούς μας ως θεματοφύλακες του τόπου που γεννήθηκαν πανανθρώπινες αξίες και ιδέες και που πραγματοποιήθηκαν παγκόσμια ιστορικά γεγονότα που άλλαξαν τον ρουν της παγκόσμιας Ιστορίας.
Όμως πως διαχειριζόμαστε πραγματικά αυτήν την κληρονομιά; Και κατά πόσο μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι για την στρατηγική μας;
Τα περισσότερα μουσεία και αρχαιολογικοί χώροι δεν διαθέτουν επαρκές προσωπικό φύλαξης των μνημείων. Κάθε χρόνο προκηρύσσονται θέσεις εποχιακού προσωπικού και κάθε χρόνο τα Μουσεία υπολειτουργούν. Πωλητήρια όπως αυτό του δεύτερου πιο επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου της Ελλάδας, των Δελφών, παραμένουν κλειστά λόγω γραφειοκρατίας με αποτέλεσμα την απώλεια εσόδων που θα μπορούσαν να καλύψουν την απρόσκοπτη λειτουργία του χώρου για όλο τον χρόνο.
Η συντήρηση των μνημείων στις αποθήκες των μεγαλύτερων μουσείων έχει σχεδόν σταματήσει λόγω έλλειψης πόρων. Μεγάλες ανασκαφές, όπως αυτή της Αμφίπολης, έχουν παραλύσει με κίνδυνο την στατικότητα του ίδιου του μνημείου ελέω ιδεολογικών αντιπαραθέσεων και προφάσεων περί έλλειψης κονδυλίων. Το ίδιο και οι ανασκαφές σε πολλές περιοχές της χώρας.
Το ΚΑΣ αδυνατεί να αντιληφθεί την έννοια της παγκόσμιας προβολής ενός μνημείου μέσα από ακριβές τηλεοπτικές ή κινηματογραφικές παραγωγές.
Το Υπουργείο Πολιτισμού άλλοτε λειτουργεί ως Πόντιος Πιλάτος και άλλοτε ως εντολέας προς το ΚΑΣ και τους αρχαιολόγους για κρίσιμες αποφάσεις όπως για το ζήτημα του Ελληνικού και της αρμονικής συνύπαρξης των αρχαίων με την σύγχρονη δραστηριότητα.
Η λεγόμενη πολιτιστική διπλωματία λιμνάζει κάπου μεταξύ Υπουργείου Εξωτερικών και Τουρισμού. Η εκστρατεία για την επανάκτηση των πολιτιστικών μας θησαυρών που βιαίως εξήχθησαν στο εξωτερικό, όπως τα Γλυπτά του Παρθενώνα, σταματά ή εκκινεί ανάλογα με τις προσωπικές φιλοδοξίες ή την ιδεολογία του εκάστοτε Υπουργού υποβαθμίζοντας με αυτόν τον τρόπο τα επιχειρήματα μας απέναντι στο Βρετανικό Μουσείο.
Καμία εκστρατεία συγκέντρωσης ιδιωτών χορηγών για την συντήρηση μνημείων δεν έχει ξεκινήσει από την Πολιτεία, τη στιγμή που σε άλλες χώρες, όπως στην Ιταλία, τέτοιες εκστρατείες αποτελούν τον κανόνα της χρηματοδότησης.
Τα Κέντρα Ελληνικού Πολιτισμού στο εξωτερικό βρίσκονται σε τραγική κατάσταση και σε καμία περίπτωση δεν επιτελούν τον ρόλο που οφείλουν, στα πρότυπα του Βρετανικού Μουσείου ή του Γαλλικού Ινστιτούτου.
Μια απροειδοποίητη απεργία ενός σωματείου του ΥΠΠΟ μπορεί ανά πάσα στιγμή να κλείσει και να εμποδίσει την είσοδο στους επισκέπτες σε οποιονδήποτε αρχαιολογικό χώρο της χώρας. Δεκάδες μουσεία παραμένουν χωρίς επικοινωνιακή ταυτότητα, σχεδόν δεν ξέρουμε ότι υπάρχουν.
Και φυσικά ούτε λόγος για λειτουργική ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων, μουσείων ή πολιτιστικών χώρων (όπως των μουσείων που διαχειρίζεται ο Δήμος Αθηναίων) μέσω θέσπισης πολιτιστικών διαδρομών, ενιαίας εισόδου, εκπτωτικών πολιτικών, ενιαίων info kiosks για αγορά εισιτηρίων σε κεντρικά σημεία κλπ.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε οργανωμένη πολιτιστική διαχείριση ούτε συνεκτική πολιτιστική διπλωματία. Με άλλα λόγια, αδυνατούμε να διαφυλάξουμε επαρκώς τα πολιτιστικά μνημεία και τα μουσεία μας και παράλληλα να τα προβάλουμε διεθνώς για να μπορέσουμε να αποκομίσουμε οικονομικά, διπλωματικά ή πολιτιστικά οφέλη. Το concept «αρχαία – ήλιος – θάλασσα» πούλησε όσο τίποτε άλλο για δεκαετίες. Ο μαζικός τουρισμός και το χρήμα που έφερε στη χώρα κάλυψε τις παθογένειες και ανέβαλε τις δύσκολες αποφάσεις. Ο αυτόματος πιλότος στον οποίο έχει μπει τόσο ο Τουρισμός όσο και η πολιτιστική μας διαχείριση έχει όμως ημερομηνία λήξης.
Η σημερινή ημέρα αντί για ημέρα γιορτής θα πρέπει να είναι ημέρα σκέψης για το πώς αντιλαμβανόμαστε τα μνημεία, τα μουσεία και εν γένει τον Πολιτισμό μας. Αν δεν αλλάξουμε στρατηγική, αν δεν λύσουμε τα χρόνια προβλήματα στελέχωσης, οργάνωσης, χρηματοδότησης και κυρίως νοοτροπίας δεν θα μπορέσουμε ούτε να προστατεύσουμε επαρκώς ούτε να αναδείξουμε προς όφελος μας το σύνολο του πολιτιστικού πλεονάσματος που διαθέτουμε. Και είναι πραγματικά κρίμα για μια χώρα με ένα τέτοιο θησαυρό στα χέρια της να βάζει συνεχώς τρικλοποδιές στον εαυτό της αδυνατώντας να τον αξιοποιήσει.
