Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Αίροντας την καταγωγή του από την μητέρα του Ολυμπισμού Αρχαία Ολυμπία και έχοντας από νεαρή ηλικία διασταυρωθεί με το θάμπος και το φέγγος του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, πραγμάτωσε την μακρά διαδρομή του, με το βαθύβλυστο και ρωμαλέο φιλοσοφικό του σήμα στους αχανείς ορίζοντες της διεθνούς φιλοσοφίας, ο απαράμιλλος Ηλείος διανοούμενος Παναγιώτης Κονδύλης. Διετύπωσε πρωτοπόρες σκέψεις και θεωρίες στο δύσβατο πεδίο της Φιλοσοφίας, μη διστάζοντας με την έμπεδη και καλά τεκμηριωμένη φιλοσοφική του σκέψη, να αμφισβητήσει εδραιωμένες αυθεντίες του χώρου, ενώ με το οιστρηλατημένο και καινοτόμο έργο του, που αποτελεί κεντρική βιβλιογραφική αναφορά για τους ερευνητές της φιλοσοφίας, επιβλήθηκε ως κραταιά φυσιογνωμία της παγκόσμιας διανόησης. Βιβλία του Παναγιώτη Κονδύλη όπως «Η παρακμή του αστικού πολιτισμού», «Πλανητική πολιτική μετά τον ψυχρό πόλεμο», «Ισχύς και απόφαση» αποτελούν εδραία θεμέλια όχι μόνο των εξελικτικών τάσεων του σύγχρονου φιλοσοφικού στοχασμού, αλλά του ευρύτερου διεπιστημονικού ανθρωπιστικού πεδίου. Ήτοι της νομικής, της κοινωνιολογίας, της ιστορίας του πολιτισμού και άλλων επιστημονικών χώρων. Και όμως αυτός ο γίγαντας της παγκόσμιας φιλοσοφικής σκέψης και με την καθολική ακαδημαϊκή αναγνώριση έχοντας δρέψει όλα τα ηθικά και ακαδημαϊκά αριστεία στην φιλοσοφική Σχολή της Χαϊδελβέργης, υπήρξε ένας τόσο λιτός και απέριττος άνθρωπός, που ενσάρκωνε το ασκητικό πρότυπο ζωής. Τρώγοντας και απολαμβάνοντας συνάμα το απλό φαγητό της φοιτητικής λέσχης «Μένσας» στη Χαιδελβέργη με τους αγαπημένους του φοιτητές του, φορώντας απλά και μη επώνυμα ρούχα που θα παρέπεμπαν σε αισθητική εκζήτηση και απολαμβάνοντας σχεδόν καθημερινά την ζεστασιά του ήλιου σε έναν περίπατο και ένα ποτήρι καλό κρασί. Ενώ ακόμα εύρισκε την ηθική ξεκούραση μετά την εξαντλητική διασταύρωσή του, με τεράστιο όγκο φιλοσοφικών σκέψεων και στοχασμών, μέσα από την παρακολούθηση απλών ταινιών γουέστερν και την ανάγνωση αστυνομικών μυθιστορημάτων. Επίσης ξεχωριστή αγάπη εκδήλωνε για τα ταξίδια. Ιταλία, Γαλλία, Αγγλία ήταν από τους προσφιλείς του προορισμούς. Μάλιστα τον γοήτευε ιδιαίτερα η πνευματική παράδοση της Αγγλίας, η οποίο εκτιμούσε ότι θα μπορούσε να αποτελέσει και μόνιμο τόπο διαμονής του.Αφότου έλαβε χώρα η κατάρρευση του επαίσχυντου τείχους στο Βερολίνου και επανενώθησαν Ανατολική και Δυτική Γερμανία, ο Παναγιώτης Κονδύλης επεσκέπτετο συχνά την πρώην Ανατολική Γερμανία, για να σχηματίσει ιδία αντίληψη, για τις κοινωνικές και πολιτικές της δομές.
Ο Παναγιώτης Κονδύλης, αυτός ο ενάρετος ασκητής της φιλοσοφίας, είδε το φως της ζωής στην στην Αρχαία Ολυμπία το 1943. Ακολούθησε κλασική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και νεότερη ιστορία και πολιτικές επιστήμες στα Πανεπιστήμια Φρανκφούρτης και Χαϊδελβέργης. Έλαβε το διδακτορικό του και κατόπιν επιδόθηκε άοκνα και με επίμοχθη προσπάθεια, στον κατεργασμό του φιλοσοφικού του στοχασμού και στην διερεύνηση των πιο άβατων χώρων της φιλοσοφίας. Ο Παναγιώτης Κονδύλης σ΄ αυτό το στάδιο της φιλοσοφικής του συγκρότησης αναδείχθηκε όχι μόνον σε έναν διεισδυτικό και ακαταπόνητο ερευνητή, αλλά σε έναν εκ των μελετηρότερων επιστημόνων της Ευρώπης. Είναι απίστευτος ο όγκος των γνώσεων, που μελέτησε, σφυρηλατώντας το πνευματικό του υπόβαθρο, ενώ τα ηλεκτρονικά ίχνη των παραγγελιών του στις βιβλιοθήκες που απευθύνονταν, επιμαρτυρούν έναν γίγαντα της γνώσης, του διεπιστημονικού πεδίου. Είχε κάνει κτήμα του με την επίπονη προσπάθειά του τα θεμελιώδη ζητήματα του συνταγματικού και του διεθνούς δικαίου, της φιλοσοφίας και της κοινωνιολογίας του δικαίου, όπως και της νομικής και έγκονη αυτής της σιδηράς του κατάρτισης, ήταν η ικανότητά του να ανταπεξέρχεται ευχερώς στην ερμηνεία των προβλημάτων αυτών των θεματικών πεδίων. Μάλιστα μελετούσε με επιμονή όλες τις βιβλιογραφικές του πηγές από το πρωτότυπο, έχοντας την αρωγή της γλωσσομάθειάς του, εκδήλωνε αποστροφή για τις μακροσκελείς υποσημειώσεις, ενώ και στα ίδια του τα βιβλία απέφυγε επιμελώς, να παραθέτει λημματικούς πίνακες. Θεωρούσε ότι ο πολύτιμος και πεπερασμένος χρόνος της μελέτης, δεν έπρεπε να σπαταλιέται, για τέτοια δευτερεούσης σημασίας θέματα, αλλά στην καθαρή φιλοσοφική άσκηση. Σε ότι αφορά τη δομή, το ύφος, αλλά και την διεθνή αναγνώριση του φιλοσοφικού έργου του Κονδύλη, καθοριστικής σημασίας υπήρξε η συγγραφή του στα γερμανικά. Που παρέπεμπε μάλιστα στα αντίστοιχα στοιχεία των μεγάλων γερμανών φιλοσόφων. Είχε ευτυχήσει ο μεγάλος έλληνας διανοητής και ως μεταφραστής τη δεκαετία του ΄70 να κατατριβεί έντονα με την γερμανική γλώσσα μεταφράζοντας (Burnham, Machiavelli κ.α.) και επομένως να γνωρίζει σε βάθος τις δυνατότητες του εκφραστικού οργάνου. Η συγγραφή όμως στα γερμανικά και δή στο χώρο της Χαϊδελβέργης, που αποτελούσε το ναό του παγκόσμιου φιλοσοφικού στοχασμού εξακόντισε στα ύψη το κύρος και την αναγνωρισιμότητα του έργου του Ηλείου διανοητή. Τούτο όμως δε εμπόδισε τον Κονδύλη να μεταφράσει μεθύστερα τα έργα του στη μητρική ελληνική γλώσσα, δίνοντας την δυνατότητα επικοινωνίας με τον φιλοσοφικό του στοχασμό και στο ελληνικό κοινό, που ποτέ δεν έπαψε να αγαπά. Με αυτή την έννοια, ο Κονδύλης μεταφράζοντας το έργο του από τα γερμανικά στα ελληνικά, γονιμοποίησε πολυδύναμα την ελληνική γλώσσα και την πλάτυνε με την προσθήκη πλήθος πολύτιμων φιλοσοφικών όρων, που χάρις στην πλαστικότητά της οργανικά ενσωμάτωσε και διαφορετικά δεν θα είχαν υπαχθεί στο δυναμικό της.
Ο Κονδύλης σε ότι αφορά τις φιλοσοφικές του θεωρήσεις και απόψεις υπήρξε ασυμβίβαστος και ρηξικέλευθος. Δεν δίστασε έτσι να αμφισβητήσει με τις καινοτόμες θέσεις του, εδραία θεμέλια της φιλοσοφικής αυθεντίας. Στα χρόνια της δεσποτείας του Μαρξισμού, ο Κονδύλης διακήρυξε ότι «τη διαλεκτική την εισήγαγε για πρώτη φορά στην πολιτική οικονομία ο εγελιανός Marx, ενώ ο Hegel αξιοποίησε τα πνευματικά του δάνεια από την τελευταία, μέσα σ’ ένα πλαίσιο δημιουργημένο ανεξάρτητα από τούτη». Ακόμα στηλίτευσε ευθέως την ριζο-σπαστικότητα των κριτικών απόψεων του Hegel για τον καπιταλισμό, διατυπώνοντας την θέση για τις αναλύσεις του Hegel ότι «στις γενικές τους γραμμές αποτελούν μιαν υιοθέτηση, τροποποίηση και παραπέρα ανάπτυξη κοινών τόπων της αριστοκρατικής – συντηρητικής κριτικής στον πρώιμο καπιταλισμό». Ενώ δεν δίστασε μελετώντας διεξοδικά τα έργα των Kant, Fichte, Herder, Holderlin, Schelling, Hegel, Schiller, Rousseau, Jacobi και άλλων, να αμφι-σβητήσει την συμβολή του Hegel στη διαλεκτική μέχρι το 1802, από πενιχρή ως ελάχιστη. Οι ρηξικέλευθες αυτές απόψεις του προκάλεσαν για την πρωτοτυπία τους σάλο στην διεθνή φιλοσοφική κοινότητα. Ήταν όμως επιστημονικά εδραιωμένες και δεν αμφισβητήθηκε το κύ-ρος τους και ο κριτικός τους στοχασμός. Όμως αυτός ο ρηξικέλευθος και διαυγής χαρακτήρας της φιλοσοφικής του σκέψης, ήταν και η ακένωτη πηγή της αυθεντικότητάς του. Σύνδρομος και διαπλαστικός όμως της αυθεντικότητας του φιλοσοφικού έργου του Παναγιώτη Κονδύλη, ήταν και ο πρωτότυπος χαρακτήρας του. Παρήγε έργο πρωτοπόρο και εντελώς διαφορισμένο από αυτό των μεγάλων φιλοσόφων που μελέτησε και ούτως η άλλως συνέβαλαν στην διαμόρφωση της φιλοσοφικής του σκέψης, χωρίς όμως να της αφαιρέσουν τον πηγαίο και πρωτότυπο χαρακτήρα της. Όπως επι παραδείγματι των Machiavelli, o Hobbes, o Spinoza, o Marx, o Nietzsche, o Carl Schmitt, o Max Weber, o Arnold Gehlen, o Karl Mannheim, που υπήρξαν από τις βασικές δεξαμενές του φιλοσοφικού του στοχασμού. Υπήρξε αυθεντικός διότι δημιούργησε πρωτότυπο έργο, διαφοροποιημένο από εκείνο των στοχαστών που μελέτησε και αναμφισβήτητα τον επηρέασαν, όπως ο Machiavelli, o Hobbes, o Spinoza, o Marx, o Nietzsche, o Carl Schmitt, o Max Weber, o Arnold Gehlen, o Karl Mannheim, για να περιοριστούμε σε μερικούς.
Το 1981 ο Παναγιώτης Κονδύλης δημοσίευσε στη Γερμανία το περίφημο έργο του «Ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός», στο οποίο με ενάργεια αναλύει όλα τα κεντρικά φιλοσοφικά και πνευματικά έργα του στον 17 και 18-ο αιώνα και αναδεικνύει την εσωτερική συνοχή τους», παρακάμπτοντας τις «ευθύγραμμες ερμηνείες» του διαφωτισμού. Ο μέγας ηλείος διανοητής σαν γνήσιος και αληθινός φιλόσοφος, δεν μπήκε ποτέ στον πειρασμό να δίνει «συνταγές» και να απευθύνει φιλοσοφικές «υποδείξεις». Εκτιμούσε έτσι ότι «ένας νέος ασκητισμός και ίσως μια νέα θρησκευτικότητα μέσα σε συνθήκες μεγάλης πληθυσμιακής πυκνότητας και σπάνης των αγαθών, θα έθετε τέρμα στον πλουραλισμό των μαζικοδημοκρατικών αντιλήψεων και αξιών». Και αυτό τον ασκητισμό όμως και τον απέριττο τρόπο ζωής, αποποιούμενος κάθε έκφραση χλιδής και κοινωνικής εκζήτησης, υιοθέτησε με τον λιτό και απέριττο βίο του, σαν αληθινός φιλόσοφος ο Παναγιώτης Κονδύλης. Ο μεγάλος στοχαστής απόλαυσε μεγάλων διεθνών διακρίσεων και τιμών. Μεταξύ άλλων για το φιλοσοφικό έργο του τιμήθηκε με το Μετάλλιο Γκαίτε και το βραβείο Χούμπολτ. Διετέλεσε εταίρος του Ιδρύματος Ανωτάτων Σπουδών του Βερολίνου, στο οποίο δίκην ακαδημαϊκής σεμνότητας, δεν ανήρτησε ποτέ την φωτογραφία του, όπως προεβλέπετο. Διηύθυνε τη «Φιλοσοφική και Πολιτική Βιβλιοθήκη» των εκδόσεων «Γνώση» και τη σειρά «Ο Νεώτερος Ευρωπαϊκός Πολιτισμός» των Εκδόσεων Νεφέλη. Από τα πιο γνωστά βιβλία του Παναγιώτη Κονδύλη που κυκλοφορούν στην Ελλάδα είναι : «Η κριτική της μεταφυσικής στη νεότερη σκέψη» 1983, «Ο Μαρξ και η αρχαία Ελλάδα» 1984, «Ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός» Ι-ΙΙ 1987, «Ο νεοελληνικός διαφωτισμός» 1988, «Ισχύς και απόφαση» 1991, «Η παρακμή του αστικού πολιτισμού» 1991, «Πλανητική πολιτική μετά το ψυχρό πόλεμο» 1992, «Η ηδονή, η ισχύς, η ουτοπία» 1992, «Θεωρία Πολέμου 1997», ενώ πάρα πολλά είναι ακόμα τα εκδοθέντα βιβλία του στη γερμανική. Ο Παναγιώτης Κονδύλης εντελώς αναπάντεχα έφυγε από τη ζωή νεότατος σε ηλικία 55 μόλις ετών – στην πιο ώριμη φιλοσοφική του ηλικία – το 1998. Ο θάνατός του στέρησε την διεθνή φιλοσοφική κοινότητα, αλλά και το σύγχρονο ελληνικό στοχασμό, από ένα λαμπρό και πρωτοπόρο μέλος τους, που τόσα ακόμα ρηξικέλευθα και εμπνευσμένα είχε να προσφέρει. Για το σπάνιο πνευματικό του ήθος και την ασύγγνωστη ακαδημαϊκή του πολυμέρεια, η έξοδός του από την ζωή σκόρπισε πάνδημη θλίψη. Ενυπάρχει όμως η σπανίας αξίας παρακαταθήκη του συγγραφικού έργου του, ως ένα μικρό διαμάντι του παγκόσμιου πολιτισμού. Ήταν αληθινά ένας μεγάλος έλληνας και ευρωπαίος ο μεταστάς Παναγιώτης Κονδύλης, από την κοιτίδα του πολιτισμού Αρχαία Ολυμπία. Το παρόν κείμενό μου έχει δημοσιευθεί σε ηλειακές εφημερίδες και σε άλλα έντυπα κοινωνικού και πολιτικού στοχασμού.
