*Υπογράφουν οι: Δαουτάκου Κατερίνα, Νικολαΐδης Βασίλης και o Μαρκόπουλος Χ. Θωμάς
Αν δεν μπορείς να διαθέσεις 20 περίπου λεπτά για να μας διαβάσεις, τότε μην συνεχίζεις την ανάγνωση, γιατί η αλήθεια είναι ότι γράψαμε κάτι πολύ… χορταστικό!
Βαλκανικός Λαβύρινθος
Οι Ρώσοι υποστηρίζουν την Σερβία, αλλά και τους Σέρβους της Βοσνίας. Την ίδια ώρα η συνεργασία ΗΠΑ-Αλβανίας είναι βαθιά και καθιστά τις διεκδικήσεις της Σερβίας στο Κόσοβο αδύνατες. Η Γερμανοί αγαπάνε τους Κροάτες και τους Σλοβένους. Επίσης ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν μίλησε πρόσφατα στο Σεράγεβο, θέλοντας να επιδείξει την τουρκική επιρροή στα Βαλκάνια. Τα Βαλκάνια βρισκόταν πάντα μεταξύ των ανταγωνισμών των μεγάλων δυνάμεων και βρίσκονται συχνά στα όρια του πολέμου, αν και συνήθως τον αποφεύγουν.
12 κράτη. Για μερικούς 13 μαζί με την Μολδαβία. 4 λαοί, Σλάβοι, Ρουμάνοι, Αλβανοί και Έλληνες (και ακόμη 37 μειονότητες). 3 βασικές θρησκείες, Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, Μουσουλμάνοι και Χριστιανοί Ορθόδοξη. Και 4 σφαίρες επιρροής: ΗΠΑ, Γερμανία-ΕΕ, Ρωσία, Τουρκία. Αν όλο αυτό ακούγεται περίπλοκο είναι γιατί είναι περίπλοκο! Ο εθνικισμός στην περιοχή είναι ισχυρός διότι είναι τόσο εύθραυστος. Τα κράτη είναι εθνοτικά ετερογενή και έχουν ιστορικές διεκδικήσεις το ένα έναντι του άλλου. Μεγαλοιδεατισμούς. Τα κράτη φοβούνται τους γείτονές τους και χρησιμοποιούν την εθνοτική διαίρεση για να τους εξασθενίσουν, κάτι που προκαλεί ακόμη περισσότερο φόβο…
Π.χ. Σέρβοι και Κροάτες έχουν παρεμφερή γλώσσα και μπορούν να κατανοήσουν οι μεν τους δε άνετα. Οι μεν όμως είναι κομμάτι του ρωμαιοκαθολικού κόσμου και οι δε του ορθοδόξου. Οι μεν προσβλέπουν στη Γερμανία και οι δε στη Ρωσία. Σέρβοι και Κροάτες πολέμησαν δε άγρια μεταξύ τους στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Κροατία με τον Άξονα, η Σερβία με τους Συμμάχους.
Όλο αυτό εξηγεί το πώς είναι τα Βαλκάνια, αλλά δεν εξηγεί το πώς έφτασαν εδώ. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι χώρες και οι εθνικές ομάδες των Βαλκανίων αποτελούν προϊόν χιλιετιών σύγκρουσης Ευρώπης και Μέσης Ανατολής, σύγκρουσης που προηγήθηκε αυτής Χριστιανισμού και Ισλάμ, αλλά συνεχίστηκε βάσει αυτών. Ο Μέγας Αλέξανδρος δημιούργησε μια αυτοκρατορία που έφτασε μέχρι το Αφγανιστάν. Οι Ρωμαίοι πέρασαν από τα Βαλκάνια καθώς άνοιγαν την οδό προς τη Αίγυπτο. Οι χριστιανοί σταυροφόροι πέρασαν από εκεί όπως και οι Οθωμανοί Τούρκοι στον δρόμο προς τη Βουδαπέστη και παραλίγο στη Βιέννη.
Και οι Ρώσοι που πάντα επιζητούσαν να συγκρατήσουν Ευρώπη και Τούρκους και να φθάσουν στα ”θερμά νερά” είχαν καίριο ρόλο. Οι Γερμανοί-Αυστριακοί θέλανε να φθάσουν κοντά στην Μεσόγειο τον 19ο-20ο αιώνα. Ρωμαιοκαθολικισμός, Ορθοδοξία και Ισλάμ ενεπλάκησαν σε μια τριπλή σύγκρουση μετά τον 15ο αιώνα. Η θεολογία δεν ωθεί τις μεγάλες δυνάμεις, απλώς καθορίζει πολλές κινήσεις τους. Τα Βαλκάνια ήταν η λεωφόρος προς τη δημιουργία ”αυτοκρατορίας” και η ”ασπίδα” εναντίον των αναδυόμενων αυτοκρατοριών. Αν και έχουν μικρή αξία από μόνα τους, έχουν τεράστια αξία για όποιον θέλει να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο ή θέλει να κινηθεί από Βορρά προς Νότο (και ανάποδα) στην νοτιο-ανατολική Ευρώπη.
Τα βουνά και οι πεδιάδες δημιουργούν φυσικά καταφύγια για διάφορες ομάδες ώστε να επιβιώσουν εισβολών από κάθε κατεύθυνση. Το αποτέλεσμα ήταν χωριά, πόλεις, μικρά κράτη, περικυκλωμένα από βουνά που διατηρούν την ταυτότητά τους ακόμα και απέναντι σε μεγάλες δυνάμεις. Όμως ακόμα και σε περιοχές με κοινή θρησκεία και γλώσσα η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Στα Βαλκάνια τίποτα δεν ξεχνιέται και τίποτα δεν συγχωρείται. Ακόμη τουλάχιστον. Αυτή είναι η αβυσσαλέα και ουσιαστική πραγματικότητα. Σήμερα οι Ρώσοι ψιθυρίζουν στους Σέρβους και οι Αμερικανοί στους Αλβανούς, οι Γερμανοί στους Κροάτες. Τα Βαλκάνια δεν είναι το μόνο μέρος στον κόσμο που συμβαίνουν όλα αυτά, αλλά δεν υπάρχει άλλο τόπος που είναι τόσο σημαντικός για τόσες μεγάλες δυνάμεις. Και τα Βαλκάνια είναι μια περιοχή που περιμένει έναν πόλεμο, καθιστώντας τον έτσι πιο πιθανό. Ή αν θέλετε, μια περιοχή που ”έμαθε να περιμένει τον πόλεμο”
Ένα βήμα μπρος… 10 βήματα πίσω. Συμφωνία Τσίπρα-Ζάεφ
Στο κείμενο της συμφωνίας που έχουμε στα χέρια μας δεν υπάρχει αναφορά για το αν η συμφωνία μετά τη διαβίβασή της στον ΟΗΕ θα υιοθετηθεί από το Συμβούλιο Ασφαλείας προκειμένου να αντικαταστήσει την προηγούμενη απόφαση 817/1993 η οποία προέβλεπε την ένταξη της εν λόγω χώρας στον ΟΗΕ με το προσωρινό της όνομα ‘’Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας’’.
Το πλέον επιλήψιμο σημείο της συμφωνίας Κοτζιά-Ντιμιτρόφ συνίσταται στο άρθρο 1, κατά το οποίο η ελληνική πλευρά παραδίδει στους Σκοπιανούς μακεδονική ιθαγένεια και γλώσσα. Σε ό,τι αφορά την μακεδονική γλώσσα, υπάρχει επιπλέον αναφορά στο άρθρο 7, παράγραφος 4 της συμφωνίας, το οποίο την καθιστά αναγνωρισμένη εθνική γλώσσα και την εντάσσει στην κατηγορία των νοτιοσλαβικών. Ένα τέτοιο γεγονός συνιστά παραχάραξη και αναθεωρητισμό της ιστορίας, καθότι ποτέ δεν αποτέλεσαν τα ‘’μακεδονικά’’ εθνική γλώσσα, παρά μόνο ιδίωμα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και γεωγραφικός προσδιορισμός για τα ιδιώματα της βορείου Ελλάδας. Κι εδώ δεν έχουμε μόνο την ανάδειξή τους σε εθνική γλώσσα, αλλά και την ένταξή τους σε μια τελείως διαφορετική γλωσσική κατηγορία, την σλαβική.
Ωστόσο, το πλέον εξοργιστικό σημείο που αφορά τα άρθρα αυτά αποτελεί η έωλη τους βάση, υπό το γεγονός πως στηρίζονται στην Γ’ Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών το 1977, κατά την οποία δήθεν αναγνωρίστηκε μακεδονική γλώσσα από την ελληνική πλευρά. Η συγκεκριμένη συνδιάσκεψη αφορούσε την διαδικασία με την οποία θα αναγράφονταν με λατινικούς χαρακτήρες γεωγραφικά τοπωνύμια χωρών, των οποίων το αλφάβητο ήταν μη λατινικό, κι ως εκ τούτου είχε αμιγώς τεχνικό κι επιστημονικό χαρακτήρα, καθότι αποτελούνταν από γλωσσολόγους και ιστορικούς, και όχι από διπλωμάτες. Προς επίρρωσιν των παραπάνω, υπάρχει η έκθεση της Συνδιάσκεψης, η οποία αναφέρει ξεκάθαρα:
‘’Οι προσδιορισμοί που χρησιμοποιούνται και η παρουσίαση του υλικού σε αυτήν την έκδοση (δηλαδή και ο τρόπος που αναφέρονται οι γλώσσες) δεν υπονοούν την έκφραση οποιασδήποτε άποψης από πλευράς της Γραμματείας των Ηνωμένων Εθνών αναφορικά με το νομικό καθεστώς οποιασδήποτε χώρας, επικράτειας, πόλης, περιοχής ή των Αρχών του, ή αναφορικά με την οριοθέτηση των συνόρων ή των ορίων του’’. Σε ό,τι αφορά την μακεδονική ιθαγένεια, οι υποστηρικτές της συμφωνίας διαλαλούν πως δεν δόθηκε εθνότητα, αλλά υπηκοότητα. Μάλλον οι ίδιοι δεν είναι σε θέση να γνωρίζουν πως ο αγγλικός όρος ‘’nationality’’ (όπως αναφέρεται στην συμφωνία) μεταφράζεται σαν ‘’εθνικότητα’’ και βρίσκεται πιο κοντά στον όρο ‘’ethnicity’’ (εθνότητα) σε σχέση με τον όρο ‘’citizenship’’(υπηκοότητα). Για την ακρίβεια, εννοιολογικά απέχει παρασάγγας από τον τελευταίο. Και καλό είναι να μην επιδίδονται κάποιοι σε διαφόρων ειδών βερμπαλισμούς, όταν ο όρος αυτός αναφέρεται σε ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος, και όχι σε περιφέρεια ομοσπονδίας.
Σε αυτό το σημείο, θα γίνει ειδική αναφορά στο άρθρο 8, το οποίο μπορεί να μετασχηματιστεί ως το πλέον επικίνδυνο για τα εθνικά θέματα. Το συγκεκριμένο άρθρο από κοινού με το άρθρο 7 αποτελούν την κορωνίδα του επιχειρήματος, που υποστηρίζει ότι ‘’πήραμε πίσω την ιστορία μας’’. Αυτό συνάγεται από την αναφορά στο άρθρο 7 περί διαχωρισμού μεταξύ της αρχαίας ελληνικής ιστορίας και της αντίστοιχης των σημερινών γειτόνων μας, όπως επίσης και στις αλλαγές που πρέπει να γίνουν στα μνημεία των Σκοπιανών, εάν αυτά αναφέρονται στην κληρονομιά της Αρχαίας Ελλάδας (άρθρο 8). Ωστόσο, υπάρχει μια μεγάλη παγίδα την οποία έχουν αγνοήσει οι περισσότεροι. Σε κανένα από αυτά τα άρθρα δεν αναφέρεται ρητά και σαφώς πως η περίοδος της δυναστείας των Αρχαίων Μακεδόνων αποτελεί κομμάτι της ελληνικής ιστορίας. Και αυτή η ‘’δημιουργική ασάφεια’’ αποτελεί πολύτιμο εργαλείο στα χέρια των Νοτιοσλάβων γειτόνων μας, οι οποίοι έτσι και αλλιώς θεωρούσαν πως οι Αρχαίοι Μακεδόνες δεν έχουν σχέση με τον αρχαίο ελληνισμό. Με τον τρόπο αυτό, η εκάστοτε κυβέρνηση του νεότευκτου κρατιδίου θα μπορεί να συνεχίζει να προβάλλει τα στρεβλά κι ανιστόρητα αφηγήματά της μέσω προπαγάνδας και μνημείων, χωρίς να μπορεί να της καταλογίσει κάποιος πως παραβιάζει τους όρους της συμφωνίας.
Και όμως, υπάρχει ένα ακόμη πιο προβληματικό στοιχείο του άρθρου και αυτό ανάγεται στην σύσταση μιας κοινής Διεπιστημονικής Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων, με αποκλειστική αρμοδιότητα τον έλεγχο των όσων αναφέρονται στα σχολικά εγχειρίδια και των δύο χωρών. Με τον τρόπο αυτό, τα όσα αναφέρουν τα ελληνικά σχολικά εγχειρίδια για τα όσα διαδραματίστηκαν στο βόρειο τμήμα της Ελλάδας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, τίθενται υπό τον έλεγχο Σκοπιανών ‘’εμπειρογνωμόνων’’ και διπλωματών, οι οποίοι βέβαιοι θα απαιτήσουν αλλαγές και αναθεωρήσεις, που θα διαστρεβλώνουν την ιστορική αλήθεια, προκειμένου να δεχτούν και οι ίδιοι αλλαγές στα δικά τους βιβλία. Με τον τρόπο αυτό, η εκπαίδευση τίθεται σε ένα πλαίσιο διαπραγματεύσεων κατά το οποίο, η ιστορική αλήθεια και η επιμόρφωση επί αυτής των Ελλήνων μαθητών θυσιάζεται στον βωμό των σχέσεων ‘’καλής γειτονίας’’. Η ξεκάθαρη πολιτική στόχευση προς το συγκεκριμένο πεδίο ενισχύεται από το άρθρο 15, το οποίο προβλέπει την από κοινού σύσταση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, που θα προάγουν την διαστρέβλωση της Ιστορίας.
Και για όσους θεωρούν, πως η οποιαδήποτε μη συμμόρφωση των Σκοπίων προς τις δεσμεύσεις της συμφωνίας μετά την επικύρωση αυτής (και αφού μακροπρόθεσμα θα έχουν ενταχθεί σε ΝΑΤΟ-ΕΕ), θα φέρει την de facto ακύρωση αυτής και των παρεπόμενών της, το άρθρο 19 παρ.2 απορρίπτει ξεκάθαρα αυτό το ενδεχόμενο και προάγει λύσεις μέσω διαπραγματεύσεων. Εν κατακλείδι, ενισχύεται ο -όποιος- αλυτρωτισμός των σλάβων γειτόνων, ο οποίος μάλιστα αποκτά βάση με την πρωτοφανή παραχώρηση μακεδονικής εθνότητας και γλώσσας. Την ίδια στιγμή, σε ό,τι αφορά την συνταγματική αναθεώρηση και τα ζητήματα ιστορίας, η ίδια η συμφωνία όχι μόνο τα καθιστά άκυρα κι άνευ ουσίας, αλλά αφήνει έωλες τις θέσεις της Ελλάδας επί αυτών των θεμάτων σε διεθνές επίπεδο. Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε, πως το μόνο που κέρδισε η Ελλάδα, ήταν μια… μπορντό γραβάτα.
Η Ελλάδα, η ΠΓΔΜ και το domino των Βαλκανίων
Με αφορμή την απερχόμενη σύνοδο του ΝΑΤΟ και με τις εξελίξεις συνολικά στα Βαλκάνια , αλλά και στις σχέσεις της Ελλάδας με τις υπόλοιπες χώρες της Χερσονήσου του Αίμου, μας δόθηκε η ευκαιρία να γράψουμε από κοινού ένα άρθρο άποψης σχετικά με τον σχολιασμό των εξελίξεων. Τι ροπή μπορεί να πάρει το Μακεδονικό, είναι πιθανό να επηρεαστεί από τον Αλβανικό Παράγοντα;
Η Βουλγαρία έχει κάποιο σημαντικό ρόλο στις γείτονες χώρες ; Είναι δυνατό οι εξελίξεις γενικότερα στο Βαλκανικό χώρο να επηρεάσουν την Ελλάδα άμεσα ; Οι σημερινές ηγεσίες είναι ικανές να πάρουν επωμιστούν το βάρος της ιστορικής και πολιτικής ευθύνης και να έρθουν αντιμέτωπες τόσο με τους συμπολίτες τους όσο και με τον εξωτερικό παράγοντα , αυτό των διακρατικών σχέσεων;
Ας πάρουμε λοιπόν από την αρχή, τα ζητήματα που αφορούν άμεσα τις εξωτερικές σχέσεις στην Ελλάδα με ιδιαίτερη βαρύτητα αυτής της πΓΔΜ . Όσο αφορά , το εσωτερικό της πΓΔΜ , κάποιος μπορεί να διακρίνει τη σχετική ανομοιογένεια αυτής της χώρας , ειδικότερα στο θέμα των πληθυσμών όπου καλείται να τεθούν τα όρια μεταξύ μειονοτήτων και διασποράς . Βέβαια , αυτό απασχολεί περισσότερο το εσωτερικό του κράτους της πΓΔΜ , παρά τις διακρατικές σχέσεις με την Ελλάδα.
Ωστόσο , τί γίνεται όταν στα ζητήματα των εθνοτήτων εμπλέκονται τρίτα κράτη και οι πληθυσμοί διεκδικούν δικαιώματα και αναγνωρίσεις ; Όπως η έκδοση διαβατηρίων , η ελεύθερη μετακίνηση από την Βουλγαρία και την αναγνώριση από την πΓΔΜ ; Φανερώνει ότι οι Βαλκανικές χώρες δεν έχουν μπει μόνο σε μία τροχιά αναθεώρησης της ταυτότητας , αλλά αναδιαμόρφωσης . Κάτι που είναι ορατό και στον Αλβανικό Πληθυσμό της γείτονας χώρας ασκώντας έτσι πίεση και στην κυβέρνηση του Ζάεφ για το ονοματολογικό.
Ο Μανδύας της Γιουγκοσλαβίας ξυπνάει άσχημες μνήμες από το παρελθόν , αλλά προκαλεί και την τόνωση του εθνικού στοιχείου μέσα στην γείτονα χώρα μέσω του κόμματος του DUI , που τίθεται κατά της διεξαγωγή δημοψηφίσματος σχετικά με την ονομασία , αψηφώντας έτσι την λαϊκή γνώμη και προβάλλοντας έτσι ακόμη περισσότερο τις προθέσεις της Αλβανικής Κυβέρνησης. Ένας από τους μεγαλύτερους και πιο καθοριστικούς παράγοντες που έχουν μεγάλο ρόλο στις διμερείς σχέσεις της Ελλάδας με την πΓΔΜ είναι η διεξαγωγή δημοψηφίσματος στην γείτονα χώρα
Βέβαια , σε αυτό δεν θα πρέπει να μείνει απέξω και το θέμα της Β. Ηπείρου. Όπου η Ελληνική πλευρά μαζί με την Αλβανική έχουν ξεκινήσει ήδη τις διαπραγματεύσεις για την επίλυση του ζητήματος , μέσα στα πλαίσια της μελλοντικής ένταξης της Αλβανίας στην Ε.Ε ,της κατοχύρωσης των ελληνικών και χριστιανικών στοιχείων στη Χιμάρα και σε άλλες περιοχές . Μίας Αλβανίας όπου έχει να αντιμετωπίσει τα εσωτερικά προβλήματα της λόγω των ποικιλομορφίας (Αλβανών χριστιανών , μουσουλμάνων , Βλάχων , Αρβανιτών , Ελλήνων , Τσάμηδων και άλλων πληθυσμών) . Πλην αυτού να καλείται να βρεθεί λύση σχετικά με την ΑΟΖ και με το Β.Κοσσυφοπέδιο που αποτελεί ένα πλήγμα στις σχέσεις με την Ελλάδα , αλλά και με την Σερβία , διατηρώντας παράλληλα και μία πολιτική επιρροή στην πΓΔΜ λόγω των Αλβανικών πληθυσμών.
Ποιός είναι ωστόσο ο ρόλος της Ελλάδας σχετικά με τις εξελίξεις των Βαλκανίων ; Το να πούμε η Ελλάδα ότι δεν μπορεί να επηρεάσει την πολιτική σκηνή των Βαλκανίων , θα ήταν μεγάλο ψέμα . Ναι μεν δεν θα μπορούσε να αλλάξει την κατεύθυνση μερικών ζητημάτων όπως π.χ του Κοσσόβου , αλλά βρίσκεται σε θέση να ασκήσει πίεση τόσο στα θέματα της Εξωτερικής Πολιτικής των γειτόνων χωρών της , δημιουργώντας έτσι ένα domino εξελίξεων.
Ένα θέμα που μπορεί να βρει πάτημα μέσα από την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση και την Βορειοατλαντική συμμαχία είναι να μειώσει το οργανωμένο έγκλημα το οποίο προέρχεται κυρίως από τους γείτονες της . Παράλληλα , όχι μόνο να γίνει δυνητικά ένας σημαντικός περιφερειακός παίκτης στο χώρο των Βαλκανίων , αλλά εγγυητής της Ειρήνης και της Ασφάλειας που έχουν ανάγκη οι συγκεκριμένες χώρες και η Ελλάδα μαζί . Δεν είναι ένα ζήτημα μόνο περιφερειακό ή μικρής κλίμακας που απασχολεί μόνο τα κράτη της Χερσονήσου του Αίμου , αλλά είναι εθνικό.
Αποτελεί εθνικό ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα σημείο ορόσημο για την ιστορία της , διότι μέσα από συγκεκριμένους χειρισμούς η χώρα είτε μπορεί να βοηθήσει τα Βαλκάνια να βρουν κάτω από την σκεπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΝΑΤΟ μία σταθερή πλεύση ως προς τα θέματα της Ασφάλειας ή να γράψει με μελανά γράμματα την Ιστορία της . Εννοώντας έτσι , τον πιθανό απομονωτισμό από τις εξωτερικές υποθέσεις , την προσκόλληση σε μονομερείς ενέργειες που δεν οδηγούν πουθενά, αλλά στα λάθη του παρελθόντος που γεννούν παράλληλους Αλυτρωτισμούς και συνάμα ενδυναμώνουν το στοιχείο του Εθνικισμού, δίνοντας έτσι έδαφος σε τρίτους να κινούν τα νήματα και να προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τις εσωτερικές έριδες για να αποκτήσουν ισχύ.
Εν τέλει, η μεγαλύτερη πρόκληση της Ελλάδας και των Βαλκανίων δεν είναι τόσο να λύσουμε τα προβλήματα μας λόγω της επερχόμενης Ολοκλήρωσης, αλλά το γεγονός ότι πρέπει να καθίσουμε στο τραπέζι, να κάνουμε ουσιαστικό και εποικοδομητικό διάλογο για τα ζητήματα που μας απασχολούν με αμοιβαίο σεβασμό μεταξύ μας, στους Λαούς μας και στην Ιστορία μας, ξέροντας ότι θα πρέπει να γίνουν μεταξύ μας συμβιβασμοί που δεν θα θίγουν ούτε την ιστορία και τα ζωτικά συμφέροντα του ενός, αλλά ούτε και του άλλου. Με κυριότερο γνώμονα αυτό της αποφυγής των συγκρούσεων και την χάραξη κοινής υγιούς ιστορίας που δεν θα χαρακτηρίζεται από εθνικιστικά μιάσματα , αλλά δεν θα γεννά και εσωτερικές έριδες, κάτι που κυριαρχεί σήμερα. Αυτό είναι και μεγαλύτερο στοίχημα της Ελλάδας και των Βαλκανίων: ‘ Το Ραντεβού με την Ιστορία’
Τα Βαλκάνια δεν έπαψαν ποτέ να είναι μια ρευστή εθνικά και κοινωνιολογικά περιοχή. Δεν θα αλλάξει αύριο αυτό. Όφελος θα είχαν και οι 2 χώρες, η Ελλάδα και ΠΓΔΜ, μόνο αν θέτανε καθαρά και χωρίς πολιτικούς κομπλεξισμούς τις βάσεις εκείνες για μια διαρκή και μακρά ανάπτυξη και ευημερία των εθνών και τον λαών. Δεν παρατηρούμε κάτι τέτοιο από τις γνώσεις, την πληροφόρηση και την εικόνα που έχουμε… νομίζω. Η συμφωνία από εμάς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί μη ρεαλιστική και με αβέβαιη διάρκεια στον χρόνο. Όπως και να χει, δεν τιμά την Ελλάδα του 2018 η ενδεχόμενη συμφωνία των κ.κ. Τσίπρα και Ζάεφ. Ας αναλάβουν όλοι τις ευθύνες του, θεσμικά και πολιτικά. Όσο αργά και αν είναι… δεν είναι τόσο αργά!
* Υπογράφουν οι:
Αικατερίνη Δαουτάκου, Υπεύθυνη Επιστημονικής Έρευνας και Καινοτομίας της Διεύθυνσης Πελοποννήσου του Κέντρου Αστικής Μεταρρύθμισης (ΚΕ.ΑΣ.Μ), Προπτυχιακή Φοιτήτρια στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Βασίλειος Νικολαΐδης, Μέλος του Κέντρου Αστικής Μεταρρύθμισης (ΚΕ.ΑΣ.Μ), Πτυχιούχος Τμήματος Πολιτικών Επιστημών Α.Π.Θ.
και Μαρκόπουλος Χ. Θωμάς, Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου Αστικής Μεταρρύθμισης (ΚΕ.ΑΣ.Μ), Επικοινωνιολόγος και Μεταπτυχιακός Φοιτητής Διεθνών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
