Στο πλούσιο υλικό τεκμηρίωσης της μεγάλης σειράς των τύπων του όρου «αρχοντικό» και μάλιστα σε ένα Αιγαιοπελαγίτικο νησί, την Πάτμο της Δωδεκανήσου συμπεριλαμβάνεται και αυτό του καλουμένου «Νικολαΐδη, με ενδιαφέροντα γοτθικά χαρακτηριστικά.
Χτισμένο στο διάστημα 1705, ως «μυλωνείο» αρχικά της Ιεράς Μονής του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, πήρε τη σημερινή μορφή του περίπου 90 χρόνια αργότερα, με συνεχείς προσθήκες.
Το 1959 ο Πάτμιος ευπατρίδης Περικλής Βάλβης απόγονος των ιδιοκτητών, πρόσφερε το Αρχοντικό αυτό στο Δημόσιο και μετά από εργασίες αποκατάστασης, οργανώθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία με υποδειγματικό τρόπο ως μουσείο.
Στους χώρους του φιλοξενείται έκθεση με υλικό από τα προϊστορικά έως τα νεότερα χρόνια, μέσα από αρχαιολογικά ευρήματα και πληροφοριακό υλικό. Ο ολοκληρωμένος χαρακτήρας του αναδεικνύεται από τη φιλοξενία δραστηριοτήτων σχετικών με το αρχαιολογικό και ιστορικό παρελθόν του τόπου, αλλά και με τη σύγχρονη πολιτιστική ζωή της Πάτμου.
Ευρωπαϊκές ημέρες πολιτιστικής κληρονομιάς
Το μνημείο αυτό, στις 23 Σεπτεμβρίου επελέγη από το Υπουργείο Πολιτισμού – Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου, για να αναδειχθεί στην πολιτιστική δράση την ενταγμένη στο πλαίσιο του εορτασμού των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς με γενικό θέμα «Πολιτιστική Κληρονομιά και Παράδοση: Μαρτυρίες του χθες στο σήμερα» και ειδικό: «Σήμερον ἐμοῦ, αὔριον ἑτέρου, οὐδέποτε τινός… Το αρχοντικό Καλού, Νικολαΐδη, Βάλβη.
Η εκδήλωση ήταν αφιερωμένη στον πρόσφατο εμπλουτισμό με νέα εκθέματα της ειδικά διαμορφωμένης αίθουσας του Αρχοντικού που αναφέρεται στο ιστορικό παρελθόν της οικίας. Πρόκειται για την προσωπογραφία του Φιλικού Εμμανουήλ Καλού, έργο του Κρητικού ζωγράφου Δημητρίου Χατζηιωάννου, του έτους 1868, και τρία τμήματα ιστορικών αστικών ενδυμασιών του 19ου αιώνα, αξιόλογα κειμήλια που δωρήθηκαν ευγενικά από την οικογένεια του τελευταίου απογόνου των Φιλικών και ιδιοκτήτη του αρχοντικού Περικλή Βάλβη, τη σύζυγό του Μαρία και τις κόρες του, Κατερίνα και Καλλιόπη. Τα ενδύματα συντηρήθηκαν στη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού.
Στην εκδήλωση, η Αγγελική Πούλου, αρχαιολόγος, Υπουργείο Πολιτισμού – Γραφείο Γενικού Γραμματέως μιλώντας για τις Ευρωπαϊκές Ημέρες Πολιτιστικής Κληρονομιάς- Ιστορίες ανθρώπων, χώρων, τόπων, επικεντρώθηκε στον θεσμό των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ο οποίος εορτάζεται κάθε χρόνο το τελευταίο σαββατοκύριακο του Σεπτεμβρίου. Σε αυτόν συμμετέχουν οι 50 χώρες, που έχουν υπογράψει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Πολιτιστικής Κληρονομιάς, διοργανώνοντας πολιτιστικές δράσεις γύρω από ένα ιδιαίτερο, κοινό πανευρωπαϊκό θέμα ή από μια τοπική προσαρμογή της ετήσιας προτεινόμενης θεματικής.
Κατά τη διάρκεια των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομιάς, χιλιάδες μνημεία και αρχαιολογικοί χώροι ανοίγουν τις πόρτες τους και οι επισκέπτες μπορούν να τα επισκεφθούν δωρεάν και να γίνουν μέτοχοι της κοινής πολιτιστικής τους κληρονομιάς.
Σκοπός των εκδηλώσεων είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με τον πολιτιστικό πλούτο και την πολυμορφία της Ευρώπης και την ανάγκη διαφύλαξης και προστασίας τους από τις σημερινές και τις επόμενες γενιές.
Η Κατερίνα Βάλβη, δικηγόρος επιχειρώντας μια αναδρομή στην ιστορία ανέπτυξε το ενδιαφέρον χρονικό « μιας οικογένειας και μιας δωρεάς». Κόρη του Περικλή Βάλβη ανέφερε, πως ο πατέρας της το 1959 « εκπροσωπώντας την μητέρα του Αικατερίνη Βάλβη το γένος Ιωάννου Σώκου, την αδελφή της και θεία του Χαριτίνη Σταύρακα και την εξαδέλφη τους Ουρανία Αλεξάκη, συγκύριες της μνημειακής οικίας «Νικολαϊδη» προβαίνει σε δωρεά προς την εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου της πατρογονικής του Οικίας των Φιλικών Καλού, γνωστή ως οικία ΝΙΚΟΛΑΙΔΗ, ένα αρχοντικό ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, εντός του οποίου υπάρχει η εκκλησία του Αγ. Νικολάου γνωστή ως «Άγιος Νικόλαος του Νικολαϊδη» με σκοπό τη δημιουργία μουσείου «αντικειμένων τουρκοκρατίας της Πάτμου» , μετά από «παραινέσεις του αγαπημένου φίλου του και γνωστού αρχαιολόγου Στέλιου Παπαδόπουλου να δοθεί συνέχεια στην οικογενειακή ιστορία, καθώς και η επιθυμία του, ως τελευταίου απογόνου των Καλών να καταστήσει τη μνημειακή αυτή οικία, το περιεχόμενό της και την ιστορία της γνωστά στο ευρύτερο κοινό, τον οδήγησαν να υλοποιήσει την δωρεά αυτή».
Η συμμετοχή της οικογένειας Καλού στην Επανάσταση του 1821
Αποκαλυπτικά ήταν τα στοιχεία που παρέθεσε η Κατερίνα Βάλβη για τη συμμετοχή της οικογένειάς της στην Επανάσταση του 1821. “Προπάππος του πατέρα μου ήταν ο φιλικός Εμαννουήλ Καλός, αδελφός του Γεωργίου Καλού , αμφότεροι ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας. Η συνεισφορά της Πάτμου στον αγώνα του 1821 για την ανεξαρτησία υπήρξε σημαντική, μια και η Πάτμος αποτελεί την γενέτειρα του εκ των ιδρυτών της Φιλικής εταιρείας Εμμανουήλ Ξάνθου και έδρα της Περίφημης Πατμιάδας εκκλησιαστικής σχολής. Οι αδελφοί Καλοί είναι από τους πρώτους Πάτμιους, που γίνονται μέλη της Φιλικής Εταιρείας και αμφότεροι τυγχάνουν απόφοιτοι της Πατμιάδας εκκλησιαστικής σχολής. Το αρχοντικό Νικολαϊδη είναι η πατρογονική οικία του Εμμανουήλ Καλού, γιου του Κωνσταντίνου Καλού από τον γάμο του με την Αικατερίνη Παγκώστα, ο οποίος διετέλεσε γραμματέας του Δημητρίου Υψηλάντη, υπό την αρχηγία του οποίου συμμετείχε στις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Στερεάς Ελλάδας. Προήχθη στον βαθμό του εκατόνταρχου και διακρίθηκε για τη δράση του, για τις υπηρεσίες του στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Του απονεμήθηκαν αργυρό νομισματόσημο και ο βαθμός του φαλαγγίτη. Στην συνέχεια μετέβη στην Αλεξάνδρεια και επεδόθη στο εμπόριο, συνέχισε την εμπορική του δραστηριότητα στο Λονδίνο και επανήλθε στην Πάτμο για το υπόλοιπο του βίου του, όπου και ετελεύτησε το έτος 1878.
Η Διαθήκη
Στις 6/4/1871 συνέταξε την ιδιόχειρη διαθήκη του με την οποία αφήνει ως παρακαταθήκη στη σύζυγο και στους οικείους του «τα συνήθη μνημόσυνά του να μην γίνονται κατά το επικρατών έθιμο αλλά να διανέμονται στις άπορες οικογένειες και στα ορφανά κορίτσια «χίλια γρόσια για κάθε μνημόσυνο». Στην ίδια διαθήκη γίνεται η εξής αναφορά «άμα αποβιώσω η σύζυγός μου και οι θυγατέρες μου να δώσουν εις το ιερόν Μοναστήριον του Θεολόγου γρόσια είκοσι χιλιάδες για τους εξής λόγους:400 γρόσια εις ορφανά κορίτσια και ενδεείς νοικοκυρές, 350 γρόσια να δίδονται εις τω κατά καιρό Ελληνοδιδασκάλων, 200 γρόσια να δίδονται στο Δημοδιδασκαλείο της Χώρας και 200 γρόσια στο Δημοδιδασκαλείο της Σκάλας. Ο Γεώργιος Καλός υπηρέτησε ομοίως στο πλευρό του Δημητρίου Υψηλάντη ως υπασπιστής του ως το 1826, ετελεύτησεν στην Αθήνα το έτος 1879. Ο Ποθητός Νικολαΐδης εκπροσώπησε τις Νότιες Σποράδες Νήσους «Πάτμο, Ικαρία, Λέρο, Κάλυμνο και Αστυπάλαια» στις διαπραγματεύσεις με την Πύλη με τον Υπουργό Εξωτερικών Ρειζ Εφέντη, κατά τις οποίες αποφασίσθηκε οι ανωτέρω νήσοι να ενωθούν μετά της ηγεμονίας της Σάμου και να μην υπαχθούν στην γενική Διοίκηση της Ρόδου, καθώς και να χορηγηθεί στην Πάτμο μια σειρά προνομίων. Ο Νικολαΐδης επέδωσε τις σχετικές αιτήσεις μεταφρασμένες στα γαλλικά στις πρεσβείες της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας, ήταν δε ο μοναδικός εκπρόσωπος των νήσων που παρέμεινε και συνέχισε τις διαπραγματεύσεις με την Πύλη. Ακολουθώντας το παράδειγμα του πατέρα μας, δωρίσαμε πριν 6 χρόνια τα τρία σακάκια που εκτίθενται σήμερα στην νέα συλλογή του μουσείου που αποτελούν τμήματα της πατμιακής αστικής φορεσιάς καθώς και την προσωπογραφία του Εμμανουήλ Καλού φιλοτεχνημένη από τον κρητικό ζωγράφο Δημήτριο Χατζηιωάννου, με σκοπό να εμπλουτιστεί η συλλογή του μουσείου. Τέλος η Κατερίνα Βάλβη υπογράμμισε πως «είναι σημαντικό για ένα νησί όπως η Πάτμος να μείνει ανεξίτηλη η ιστορία της κ η σύνδεσή της με την επανάσταση του 1821, η Πάτμος του Ξάνθου και των λοιπών φιλικών δεν πρέπει να χάσει την ταυτότητά της στο βωμό της ανάπτυξης και κυρίως δεν πρέπει η έννοια δωρεά και προσφορά να απωλέσει τον πραγματικό της χαρακτήρα».
Η Κωνσταντία Κεφαλά, αρχαιολόγος, Υπουργείο Πολιτισμού – Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου μιλώντας με θέμα : «Δωρεάν ελάβατε…». Από την ιδιωτική στη δημόσια χρήση του Αρχοντικού, παρουσίασε παρουσίασε την οικοδομική ιστορία του αρχοντικού Νικολαΐδη, από την εποχή της ίδρυσής του το 1705 έως την ολοκληρωμένη αποκατάσταση και τη μετατροπή του σε Μουσείο, το 2006. Σταθμός της ιστορικής διαδρομής του κτηρίου υπήρξε ασφαλώς το έτος 1959, όταν αυτό δωρήθηκε από τον τότε ιδιοκτήτη του Περικλή Βάλβη στο Ελληνικό Δημόσιο. Τα επόμενα χρόνια η Εφορεία Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου υλοποίησε σωστικές εργασίες επισκευής, οι οποίες αποτυπώνονται στην υπηρεσιακή αλληλογραφία των ετών 1959-1970. Μετά την εγκαινίαση της νέας χρήσης του, το αρχοντικό λειτουργεί ως επισκέψιμο μνημείο, φιλοξενεί αρχαιολογική έκθεση με ευρήματα και πληροφοριακό υλικό από τα προϊστορικά έως τα νεώτερα χρόνια, αλλά και αποτελεί επίκεντρο ποικίλων πολιτιστικών δράσεων.
Αστικές ενδυμασίες της Πάτμου με πανελλήνιο ενδιαφέρον
Η Τατιάνα Κουσουλού, συντηρήτρια υφάσματος, Υπουργείο Πολιτισμού – Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων αναφέρθηκε στη Συντήρηση-ανάδειξη-προστασία και σε τρεις αστικές ενδυμασίες που παίρνουν τον δρόμο για το Μουσείο. Η κυρία Κουσουλού, η οποία δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στην εκδήλωση, παρουσίασε μέσω βιντεοπροβολής τρία αστικά ενδύματα του 19ου αιώνα, τα οποία δωρήθηκαν στη συλλογή του αρχοντικού από την οικογένεια Βάλβη και συντηρήθηκαν υπό την επίβλεψή της στη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων. Αναφέρθηκε στη χρονολογική τους τοποθέτηση, στην ποιότητα και την αξία της κατασκευής τους, στις μεθόδους και τα υλικά, που χρησιμοποιήθηκαν για την αποκατάσταση και στον ενδεδειγμένο τρόπο έκθεσή τους. Η παρουσίαση περιελάμβανε και σύντομο βίντεο με την τελική τοποθέτησή τους σε ειδικά κατασκευασμένα ομοιώματα μπούστων. Ακολούθησε περιήγηση στις αίθουσες του Αρχοντικού, παρουσίαση των νέων εκθεμάτων, και δεξίωση στην άνω αυλή με μουσική επένδυση την οποία επιμελήθηκε ο μουσικός κ. Ιάκωβος Παυλόπουλος, απόφοιτος μουσικής τεχνολογίας, θεωρίας και αρμονίας του Ωδείου «Φίλιππος Νάκας» και συνιδρυτής της Εταιρείας Πολιτιστικών Παραγωγών «Η τρελή ροδιά», ο οποίος, τα τελευταία χρόνια, ασχολείται με την επιμέλεια της μουσικής θεατρικών παραστάσεων.
Πηγή: ertnews.gr
