Η απώλεια ενός αγαπημένου μας προσώπου αλλάζει όλον τον κόσμο μας, χωρίζει τη ζωή μας σε πριν και μετά.
Κάθε μέρα 7.300 βρέφη ή έμβρυα χάνουν τη ζωή τους παγκοσμίως, είτε ενώ βρίσκονται ακόμα στη μήτρα της μητέρας τους, είτε κατά τη διάρκεια του τοκετού, είτε και λίγες μέρες μετά τη γέννα. Τους αποκαλούν και «αόρατους θανάτους»…
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), ο περιγεννητικός θάνατος είναι ο θάνατος ενός μωρού μεταξύ 22 εβδομάδων κύησης (ή βάρους 500 γρ.) και 7 ημερών μετά τη γέννηση. Η περιγεννητική θνησιμότητα είναι πιθανώς υποτιμημένη λόγω ελλιπούς καταγραφής. Αν και έχει μειωθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες – στην Ελλάδα υπολογίζεται περίπου σε 4 ανά κάθε 1000 γεννήσεις – δεν παύει να είναι είναι ένα οδυνηρό, τραγικό και αβάστακτο γεγονός που αφήνει ένα ισχυρό ψυχικό αποτύπωμα στους γονείς αλλά και στους επαγγελματίες περιγεννητικής υγείας που είναι παρόντες.
Είναι ένας θάνατος παράδοξος καθώς αναπαριστά την ταυτόχρονη συνάντηση δυο γεγονότων που θα έπρεπε να βρίσκονται στην αντίθετη μεριά της διαδρομής της ζωής – τη γέννηση και τον θάνατο.
Η απώλεια του μωρού γίνεται απώλεια της ελπίδας, των ονείρων, των σχεδίων. Περιέχει δύο στοιχεία: από τη μια την φυσική απώλεια-απουσία του βρέφους και από την άλλη την συνέχιση της ύπαρξης του μέσω του ψυχικού αποτυπώματος. Ο ψυχικός δεσμός παραμένει ζωντανός, ενώ το σώμα που περιμένω για να γίνει αντικείμενο φροντίδας και αγάπης, λείπει.
Πρόκειται για μια οξεία τραυματική συνθήκη, ένα απροσδόκητο, μη ελεγχόμενο γεγονός που κλυδωνίζει τα ψυχικά θεμέλια της προσωπικότητας των ανθρώπων, πλήττει εκ θεμελίων την αίσθηση και την αναπαράσταση του εαυτού.
Και παρόλα αυτά, δεν αναγνωρίζεται κοινωνικά ως αληθινό πένθος, και έτσι δεν επιτρέπεται να εκφραστεί και να στηριχτεί όπως χρειάζεται.
Πλοηγός μας στην εξερεύνηση αυτή των σπηλαίων του περιγεννητικού πένθους που επιχειρούμε με το παρόν άρθρο στο ertnews.gr, είναι η Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια και ειδικευόμενη Περιγεννητική Ψυχολόγος Καλλιόπη Κρεμαστιώτη*.
Πένθος για ένα μέλλον που δεν θα υπάρξει
Το περιγεννητικό πένθος είναι ποιοτικά διαφορετικό στον ψυχισμό μας καθώς το περιεχόμενο του δεν είναι αναμνησιακό, αλλά αφορά ένα μέλλον που δε θα υπάρξει, αφορά όλα όσα μια μητέρα ονειροπόλησε για το παιδί της.
Ο Doka (1989) το ορίζει ως το πένθος χωρίς δικαιώματα, καθώς οι άνθρωποι που το βιώνουν δεν ενθαρρύνονται να πενθήσουν δημόσια, σαν να πρόκειται για έναν θάνατο μη κοινωνικά αποδεκτό, σαν το γεγονός ότι ίσως επειδή μόνο οι γονείς είχαν προλάβει να δημιουργήσουν δεσμό με το έμβρυο ή το βρέφος, να μην τους αναγνωρίζει το δικαίωμα να εκφραστούν και να υποστηριχθούν κοινωνικά.
Οι έρευνες σε γυναίκες με περιγεννητικό πένθος δείχνουν ακριβώς αυτό το ψυχικό και κοινωνικό αίτημα, να αναγνωριστεί η ύπαρξη του αγέννητου παιδιού τους, η απώλεια του και επομένως το δικαίωμα τους να πενθήσουν για αυτό και να πάρουν την αντίστοιχη φροντίδα.
«Δεν πειράζει, θα κάνεις άλλο…»
Ωθούμε ασυνείδητα τις περισσότερες φορές τους γονείς και ειδικά τις μητέρες να διαγράψουν την απώλεια του παιδιού τους: ένα παιδί που δεν υπήρξε δεν χρειάζεται να απωλεσθεί και άρα να πενθήσει κανείς για την απώλεια του. Αν δεν «μετρήσουμε» κάτι, δεν αντιλαμβανόμαστε ότι το χάσαμε. Για να μην φοβόμαστε την απώλεια του δεν το μετράμε, γιατί αν δεν το έχουμε ολόκληρο, δεν υπάρχει κίνδυνος να το χάσουμε.
Όμως σε αυτόν τον συλλογισμό δεν λαμβάνεται υπόψιν το ψυχικό όργανο, το οποίο βιώνει ψυχικό δεσμό ακόμα και όταν τα υπερηχογραφήματα σταμάτησαν να εντοπίζουν καρδιακό παλμό. Γιατί ένα παιδί, ακόμα και πριν την βιολογική του σύλληψη, υπήρξε στο ασυνείδητο της μητέρας του, υπήρξε στα όνειρα της, υπήρξε στις φαντασιώσεις της, υπήρξε στις συζητήσεις με τον σύντροφο της. Υπήρξαμε πρώτα μέσα από την επιθυμία κάποιου, μέσα από ένα «ναι», σημειώνει ο Λακάν.
Οι γυναίκες με περιγεννητικό πένθος δεν θα κάνουν άλλο μωρό στη θέση του μωρού τους, γιατί κάθε φορά που φέρουμε τη ζωή μέσα μας, φέρνουμε στη ζωή ένα ακόμα παιδί και μια ακόμα νέα μητέρα.
Η σπουδαιότητα της δημιουργίας νοήματος στο πένθος
Η περιγεννητική απώλεια εγείρει στον ψυχισμό μας υπαρξιακές ερωτήσεις όπως «γιατί σε εμένα;», «γιατί συνέβη αυτό στο μωρό μου;». Αυτές οι ερωτήσεις μας καλούν να φτιάξουμε μια ιστορία για να απαντηθούν, ψάχνουν τη διεργασία ενός νοήματος για το πέρασμα από το πένθος στην επανεκτίμηση της ζωής.
Η δυσκολία με την περιγεννητική απώλεια είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχουν πολλές αναμνήσεις ή εμπειρίες για να διεργαστούμε και το γεγονός ότι δεν υπάρχει συχνά ένα ψυχικό αντικείμενο να θρηνήσουμε, καθώς δεν γνωρίσαμε ποτέ το μωρό μας. Ο δεσμός όμως έχει δημιουργηθεί ακόμα και πριν γεννηθεί το μωρό και ονομάζεται Προγεννητικός ψυχικός δεσμός.
Τα 9 σημεία εξέλιξης του Προγεννητικού Ψυχικού Δεσμού
Αυτός ο ψυχικός δεσμός, που δομείται προγεννητικά, εξελίσσεται μέσα από τα ακόλουθα 9 σημεία:
- ο προγραμματισμός της εγκυμοσύνης
- η επιβεβαίωση της εγκυμοσύνης
- η αποδοχή της νέας πραγματικότητας
- η αίσθηση των κινήσεων του εμβρύου στο σώμα της μητέρας
- η αίσθηση του εμβρύου ως ξεχωριστού ανθρώπου, με τον οποίον η μητέρα ξεκινάει να συνδέεται
- ο τοκετός
- το πρώτο βλέμμα
- το πρώτο άγγιγμα
- οι πρώτες φροντίδες προς το βρέφος
Ακόμα και στην περίπτωση της περιγεννητικής απώλειας ο προγεννητικός ψυχικός δεσμός έχει προχωρήσει και βιωθεί για τα περισσότερα στάδια του.
Ένα προσωπικό, αόρατο πένθος
Η διάρκεια της εγκυμοσύνης ή της ζωής του εμβρύου δεν έχει καμία σχέση με τον τρόπο που βιώνει κάθε γονιός την περιγεννητική απώλεια. Αυτό εξαρτάται από την ψυχική και σχεσιακή σημαντικότητα του δεσμού για τους γονείς. Επίσης φαίνεται κλινικά και ερευνητικά πως η περιγεννητική απώλεια βιώνεται ακόμα πιο δύσκολα από γονείς που είχαν ήδη βιώσει μία τέτοια απώλεια στο παρελθόν, καθώς και από γονείς με καταθλιπτικό ιστορικό ή προηγούμενη μετατραυματική διαταραχή.
Το ζευγάρι έρχεται αντιμέτωπο με έντονα συναισθήματα θλίψης, θυμού, ενοχών, γενικευμένου άγχους και προσωπικής ματαίωσης, ψυχικές προκλήσεις που γίνονται ακόμα δυσκολότερες όταν θα πρέπει να μείνουν ανέκφραστες ή βιωμένες στην διαπροσωπική ή κοινωνική απομόνωση.
«Το σώμα μου απέτυχε»
Ένα εξίσου πυρηνικό ζήτημα στον ψυχισμό της γυναίκας κατά το περιγεννητικό πένθος είναι η συναισθηματική σχέση της με το σώμα της και την εικόνα της. Συχνά αυτοκατηγορείται για την απώλεια του βρέφους, τοποθετώντας την απώλεια στην σωματική της αποτυχία. Νιώθει δυσφορία, ντροπή και ενοχή για την μεταγεννητική εικόνα του σώματος της.
Κάτι ακόμα που παρατηρείται συχνά είναι οι συναισθηματικές πιέσεις για να επιταχύνει ή να καθυστερήσει μια επόμενη εγκυμοσύνη. Πολλές γυναίκες αναφέρουν ότι αισθάνονταν την ανάγκη να αποδείξουν άμεσα την αναπαραγωγική τους ικανότητα, παρότι η φροντίδα ενός νεογέννητου βρέφους θα τους φάνταζε εξαιρετικά δύσκολη την περίοδο του πένθους τους. Άλλα ζευγάρια περιέγραψαν την πίεση του περιβάλλοντος τους για επόμενη εγκυμοσύνη ως αντικατάσταση της προηγούμενης απώλειας.
Το βίωμα των μπαμπάδων και οι επιπτώσεις του πένθους στη σχέση των γονέων
Οι γονείς με περιγεννητικό πένθος αμέσως μετά την απώλεια επιδιώκουν την μεταξύ τους συναισθηματική στήριξη, όμως συχνά παρατηρούμε ότι οι ψυχικές απαντήσεις στο πένθος διαφέρουν, οδηγώντας συχνά τους γονείς σε σύγκρουση. Βλέπουμε θεραπευτικά ότι αυτή η διαφορετικότητα απειλεί τη συναισθηματική σύνδεση και εγγύτητα, αφήνοντας στον καθένα μια αίσθηση απομόνωσης σε μια τόσο κρίσιμη συναισθηματικά φάση. Συχνά οι συγκρούσεις έχουν ως περιεχόμενο το πώς ο καθένας θα ήθελε να εκφράζει ο άλλος το πένθος του.
Οι μπαμπάδες που συμμετείχαν στις έρευνες ανέφεραν ως σπουδαία εμπειρία το να κρατήσουν το μωράκι τους και να μπορέσουν να το θρηνήσουν, καθώς ένιωσαν έτσι τον πατρικό τους ρόλο. Ανέφεραν επίσης πως άλλαξε για πάντα η ανέμελη πρωτύτερη αίσθηση ότι όλα θα πάνε καλά σε επόμενη εγκυμοσύνη – έχασαν αυτήν την ανεμελιά.
Σε μια έρευνα του 2005 διερευνήθηκαν οι εμπειρίες των ζευγαριών που είχαν βιώσει περιγεννητική απώλεια, σε επόμενη εγκυμοσύνη. Ειδικά κατά τη διενέργεια των υπερήχων φάνηκε η εξαιρετική δυσκολία των μπαμπάδων να συμμετέχουν συναισθηματικά στην δημιουργία αναμνήσεων. Τα συναισθήματα που υπερίσχυαν ήταν το άγχος και η αυξημένη επαγρύπνηση για τη μητέρα και το μωρό, μαζί με τη αμφιβολία ότι τα αποτελέσματα θα είναι θετικά αυτή τη φορά.
Παρόλα αυτά αισθάνθηκαν ότι δεν μπορούσαν να το συζητήσουν με τις συντρόφους τους, γεγονός που σε μερικούς άνδρες προκάλεσε επιπρόσθετο άγχος και απομόνωση.
Στον αντίποδα, πολλά ζευγάρια που βιώσαν περιγεννητική απώλεια και επικοινώνησαν αυτή τη δυσκολία στον σύντροφο τους περιγράφουν ότι η σχέση τους απέκτησε μια πρωτόγνωρη εγγύτητα, καθώς βίωσαν το πένθος τους ως ένα κοινό τόπο συνάντησης, ως έναν μοναδικό δεσμό. Βίωσαν πολλές σημαντικές στιγμές επικοινωνίας και σεβασμού προς τη μοναδικότητα του άλλου και τις συναισθηματικές του ανάγκες. Το να μιλήσουν για το βίωμα τους στον άλλον και τον τρόπο που θέλουν να βιώσουν ο καθένας το πένθος τους φαίνεται ότι τους έφερε ακόμα πιο κοντά με ένα πρωτόγνωρα φροντιστικό τρόπο.
Η περιγεννητική απώλεια σε δίδυμες κυήσεις
Έρευνες του 2018, 2017 και 2015 στην περιγεννητική απώλεια σε δίδυμη κύηση ανέδειξαν συναισθήματα συναισθηματικού παγώματος και αμηχανίας στις μητέρες ως προς την ανάγκη τους να πενθήσουν, καθώς ένιωθαν την πίεση να διατηρήσουν μια θετική στάση για το άλλο μωράκι που επέζησε.
Εκεί χρειάζεται η ενσυναισθητική πλαισίωση των φροντιστών. Το να θυμούνται και να αποκαλούν και τα δύο μωρά με το όνομα τους δημιουργεί σχεδόν αυτόματα ένα ασφαλές μέρος για τους γονείς να μιλήσουν για αυτό που τους συμβαίνει, να χρησιμοποιήσουν συμβολισμούς για το μωράκι που έχασαν και με αυτόν τον τρόπο να αναγνωριστεί η απώλεια τους.
Μελέτες αναφέρουν πως όταν σε μια δίδυμη κύηση ένα από τα βρέφη δεν επιζεί, η μητέρα εμφανίζει εξαιρετικά μεγάλη δυσκολία να δημιουργήσει έναν ασφαλή συναισθηματικό δεσμό με το επιζών μωρό, ταυτόχρονα βιώνοντας οδυνηρά συναισθήματα που προσπαθεί να τα απωθήσει. Αυτό συνήθως επηρεάζει τις αποφάσεις της μητέρας για ταφικές τελετές αποχαιρετισμού καθώς και την ανάγκη να δεχθεί ψυχολογική υποστήριξη. Ωστόσο, άλλες έρευνες καταλήγουν πως το επιζών μωρό και η φροντίδα του λειτουργούν προστατευτικά για την δημιουργία περιπλεγμένου πένθους.
Τα σπήλαια του πένθους
Η λέξη πένθος προέρχεται από την αρχαία λέξη «πάσχω».
Είναι η ψυχική επεξεργασία του αποχωρισμού ενός αγαπημένου προσώπου ή κατά τον Φρόυντ η αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή ενός αφηρημένου υποκατάστατου όπως της πατρίδας, της ελευθερίας, ενός ιδανικού.
Το πένθος μπορεί βέβαια να είναι τραυματικό αλλά αποτελεί έναν ιδιαίτερο τύπο τραυματισμού.
Μέσα από την διαδικασία του πένθους γίνεται αποδεκτή η πραγματικότητα της απώλειας, βιώνεται η ίδια η απώλεια, γίνεται δυνατή η προσαρμογή του πενθούντα στο περιβάλλον από το οποίο απουσιάζει πια ο νεκρός, διαμορφώνονται οι όροι για να γίνουν οι συναισθηματικές επενδύσεις σε νέες ανθρώπινες σχέσεις.
Για να ολοκληρωθεί η διαδικασία του πένθους και να είναι απελευθερωτική πρέπει κάποια στιγμή το παρελθόν να γίνει αντικείμενο επεξεργασίας και μνημονικού λόγου που θα επιτρέψει την επούλωση του τραύματος.
«Υπάρχει η απώλεια αλλά υπάρχει και το μεταμορφωτικό αποτέλεσμα της απώλειας και αυτό δεν μπορεί ούτε να χαρτογραφηθεί ούτε να προσχεδιαστεί» αναφέρει η Judith Butler.
Η απώλεια συνιστά στην πραγματικότητα μια τομή στη συνέχεια του είναι του πενθούντα. Υπάρχει πλέον ένα πριν και ένα μετά από αυτόν τον θάνατο. Όλα όμως τα μέχρι τότε δεδομένα έχουν ανατραπεί.
Και ενώ το πένθος δεν είναι νόσος, μπορεί να πάρει παθολογικό χαρακτήρα όταν δημιουργηθεί μια ενδοψυχική κρύπτη για να τοποθετηθεί.
Η δημιουργία αυτής της κρύπτης αφορά ακριβώς αυτό, έναν μη επεξεργασμένο ψυχικό τραυματισμό, που απαγορεύεται να ειπωθεί.
Το ανείπωτο πένθος εγκαθίσταται στο εσωτερικό της ψυχής μας σαν ένα μυστικό σπήλαιο, όπως λέει η Κ. Μάτσα στο βιβλίο της «Το αδύνατο πένθος και η κρύπτη» (2012).
Τελετουργικά πένθους – Τελετουργίες ταφής
Όπως όλες οι τελετουργίες, οι τελετουργίες πένθους συμβαίνουν σε έναν συγκεκριμένο χρόνο και με συγκεκριμένο τρόπο. Αυτό το πλαίσιο βοηθά τους πενθούντες να βιώσουν οδυνηρά συναισθήματα, παρέχοντας μια αίσθηση ασφάλειας και πλαισίωσης σε μια περίοδο συναισθηματικής διάλυσης.
Οι τελετουργίες γενικά, αλλά ειδικά οι ταφικές τελετουργίες, αποτελούν μεταβατικές – μεταμορφωτικές εμπειρίες καθώς το άτομο μεταβαίνει από τη μια συνθήκη στην άλλη, συναισθηματικά, συμπεριφορικά και κοινωνικά. Μέσω των ταφικών τελετουργιών ο πενθών αποκτά μια θεραπευτική αίσθηση και μεγαλύτερή αποδοχή της απώλειας. Οι ταφικές τελετουργίες βοηθούν τον πενθούντα να καταλάβει, να αποδεχθεί και να προσαρμοστεί στην απώλεια μέσα από την ιερότητα της τελετής. Επιπρόσθετα, ανάγουν το πένθος σε ένα άμεσα κοινωνικό ζήτημα, όπου το περιβάλλον των γονιών μπορεί να συμμετέχει –με αυτόν τον τρόπο γίνεται αναγνωρίσιμη η απώλεια και ξεφεύγει από το στενά ατομικό θέμα.
Η δωρεά μητρικού γάλακτος ως τελετουργικό πένθους
Κάποιες μητέρες που βίωσαν περιγεννητική απώλεια, επέλεξαν να αντλήσουν και να δωρίσουν το μητρικό τους γάλα σε δημόσιες τράπεζες μητρικού γάλακτος, όπως ανέδειξε η έρευνα The grief ritual of extracting and donating human milk after perinatal loss (Ayelet Oreg) σε 88 γυναίκες κατά την περίοδο 2017-2019.
Οι πενθούσες μητέρες σε αυτήν την μελέτη βίωσαν ένα αντιθετικό πένθος, που συνδυάζει τη φυσική απώλεια του μωρού τους με τη ζωντανή ψυχική παρουσία του. Φαίνεται ερευνητικά πως η διαδικασία άντλησης και δωρεάς του μητρικού γάλακτος αποτέλεσε τελετουργικό πένθους και αποχωρισμού για αυτές τις γυναίκες, επιτρέποντας τους να διατηρήσουν και να επανανοηματοδοτήσουν τη διατήρηση των συναισθηματικών δεσμών με το μωρό τους.
Αντλώντας και δωρίζοντας το μητρικό γάλα που προοριζόταν για το μωρό τους, η φυσική παρουσία του μωρού τους διατηρήθηκε, καθώς το σώμα συνέχισε να λειτουργεί σαν να ήταν εκεί το μωρό για να τραφεί, βοηθώντας με έναν παράδοξο τρόπο τις μητέρες να επεξεργαστούν σταδιακά την απώλεια του μωρού, δίνοντας χρόνο σε αυτήν την φοβερή αντίθεση για να βιωθεί και να βρει έναν σκοπό, ίσως θρέφοντας άλλα μωρά. Οι μητέρες ανέφεραν πως βίωσαν την εμπειρία ως μια εξαιρετικά λυτρωτική συνθήκη θρήνου για το μωρό τους αλλά και την δημιουργία-αναπλήρωση μιας ενσώματης μνήμης, μιας σωματικής βιωματικής μνήμης που δεν κατάφεραν να έχουν με το μωρό τους. Τέλος, το ίδιο το μοίρασμα φάνηκε πως ήταν αρκετά βοηθητικό για την επεξεργασία του πένθους τους, μέσω της βίωσης αυτής της αλτρουιστικής συμπεριφοράς.
Ανάγκη για Ειδική Μονάδα Περιγεννητικής Φροντίδας για γονείς που έχουν βιώσει απώλεια
Οι γονείς που έχουν βιώσει περιγεννητικό πένθος χρήζουν άμεσης συμβουλευτικής και ψυχολογικής υποστήριξης το αμέσως επόμενο διάστημα από την απώλεια: Σταθερές τηλεφωνικές επικοινωνίες από ομάδα υποστήριξης, τακτικές επισκέψεις στο σπίτι από νοσηλευτικό ή μαιευτικό προσωπικό, και συμμετοχή σε θεραπευτική ομάδα υποστήριξης της περιγεννητικής απώλειας.
Το 86% των γυναικών θα έχουν μια επόμενη εγκυμοσύνη στο διάστημα των επόμενων 18 μηνών μετά την περιγεννητική απώλεια. Είναι προφανής λοιπόν η ανάγκη για μια ξεχωριστή μονάδα φροντίδας για αυτούς τους γονείς, καθώς το πένθος της προηγούμενης εγκυμοσύνης μπορεί να είναι επιβαρυντικός παράγοντας κατά την διάρκεια της επόμενης, ενώ υπάρχει υψηλός κίνδυνος εμφάνισης κατάθλιψης.
Τέτοιες μονάδες φροντίδας είναι διαδεδομένες στο εξωτερικό. Ερευνητικά δεδομένα από αντίστοιχη καναδική κλινική αναφέρουν πως οι γυναίκες βίωσαν υψηλό επίπεδο ικανοποίησης από την πλαισίωση της κλινικής στα συναισθήματα έντονης θλίψης, φόβου και άγχους κατά την διάρκεια της επόμενης εγκυμοσύνης.
Νέα προτεινόμενα πρωτόκολλα διαχείρισης περιγεννητικού πένθους
Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολύ σημαντικές προσπάθειες να αναβαθμιστεί η περιγεννητική φροντίδα μετά από μια απώλεια, σπάζοντας τη σιωπή και το ταμπού.
Σημειώνεται όμως μία σειρά από ελλείψεις σε οργάνωση και διαχειριστικές ικανότητες στο νοσοκομείο, σε πρωτόκολλο οδηγιών για τη φροντίδα των γονιών μετά από μια περιγεννητική απώλεια, σε ψυχολογική σταθερή υποστήριξη στους γονείς, αλλά και σε συνεχιζόμενη εκπαίδευση και ειδίκευση στο προσωπικό του νοσοκομείου.
Χρειάζεται καταρχήν να δημιουργηθεί ένα ευπροσάρμοστο πρωτόκολλο φροντίδας, που να προσαρμόζεται στα βιώματα και στις ανάγκες της κάθε οικογένειας. Απαιτείται μια ολιστική φροντίδα για τους γονείς που βιώνουν περιγεννητικό πένθος, σωματικά, ψυχολογικά και συναισθηματικά, με ενσυναισθητική και ασθενοκεντρική αντιμετώπιση.
Καθώς οι γονείς δεν έχουν αποτυπώματα αυτής της σχέσης που απώλεσαν, παρά μόνο ψυχικά, εντός τους, τα νέα προτεινόμενα πρωτόκολλα διαχείρισης περιγεννητικού πένθους εστιάζουν και στη δημιουργία αναμνηστικών στοιχείων.
Οι τελευταίες έρευνες δείχνουν πως, αν οι γονείς το επιλέξουν, το να κρατήσουν στην αγκαλιά τους το μωρό τους βοηθά στην διαδικασία του πένθους. Οι γονείς περιγράφουν μια οδυνηρή αλλά εξαιρετικά λυτρωτική εμπειρία. Προς αυτή την κατεύθυνση βοηθούν και οι ταφικές τελετουργίες που αφορούν την ονοματοδοσία του μωρού και η ταφή του σε ένα ταφικό μνημείο που μπορούν οι γονείς να επισκέπτονται. Οι επιστήμονες που ασχολούνται με το ζήτημα της επαφής ή όχι με το αποθανόν μωράκι, καταλήγουν πάντως περισσότερο σε ένα μοντέλο όπου θα υπάρχει συγκεκριμένο πρωτόκολλο με επιλογές και σωστή ενημέρωση και πλαισίωση για τους γονείς για να αποφασίζουν.
Εκτός από τους γονείς, η περιγεννητική απώλεια μπορεί να έχει πλήξει και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας και χρειάζεται να ακούμε τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ανθρώπων που βιώνουν αυτό το πένθος και να τους συμπεριλαμβάνουμε στην παροχή ψυχολογικής υποστήριξης σε πολλαπλά επίπεδα.
Οι φροντιστές περιγεννητικού πένθους χρειάζονται όμως και εκείνοι συνεχή ψυχολογική υποστήριξη σε εποπτικό και ψυχοθεραπευτικό επίπεδο ατομικά και με όλη την ομάδα φροντίδας, καθώς και συνεχιζόμενη εκπαίδευση πάνω στο ζήτημα.
Οδηγίες για επαγγελματίες περιγεννητικής υγείας
Από τη δεκαετία του 1990, το βρετανικό φιλανθρωπικό ίδρυμα θνησιγένειας και νεογνικού θανάτου SANDS εκδίδει οδηγίες σχετικά με το περιγεννητικό πένθος που απευθύνονται σε επαγγελματίες. Σταχυολογούμε τις κυριότερες:
- Ειλικρινής επικοινωνία, διερεύνηση επιλογών και εξατομικευμένη φροντίδα.
- Δημιουργία πραγματικών και συναισθηματικών αναμνήσεων του μωρού με την βοήθεια των επαγγελματιών υγείας.
- The room of silence: ένας χώρος ιδιωτικός μέσα στην κλινική, όπου εάν οι γονείς το θέλουν, μπορούν να αποχαιρετίσουν το μωρό τους με ιδιωτικότητα, ασφάλεια και σεβασμό ως προς το πένθος τους.
- Πρωτόκολλο που προστατεύει τους γονείς με διαμονή σε μονόκλινα δωμάτια.
- Μαζί με την ψυχολογική υποστήριξη των γονιών προτροπή για δημιουργία αναμνηστικών όπως φωτογραφία, αποτυπώματα των χεριών.
- Περιθώριο χρόνου για την απόφαση των γονιών μετά την περίοδο του οξέος πένθους για να αποφασίσουν για την ταφή του παιδιού τους.
- Ενημέρωση και επιλογή της μητέρας για τον τρόπο του τοκετού του μωρού, με βάση σύγχρονα ερευνητικά επιστημονικά δεδομένα και νέα ιατρικά νοσοκομειακά πρωτόκολλα.
Ο σπουδαίος και εξαιρετικά δύσκολος ρόλος των μαιών στην περιγεννητική απώλεια
Οι μαίες είναι συνήθως οι άνθρωποι που σχετίζονται βαθύτερα με τους γονείς, είναι εκεί από την αρχή της κύησης, συμμετείχαν σε κάθε στάδιο με τις μαιευτικές φροντίδες τους, συνδέθηκαν συναισθηματικά με τους γονείς και την οικογένεια τους. Είναι εκεί όμως και στην απώλεια, είναι συνήθως οι πρώτες που πρέπει να πουν τα δύσκολά νέα, εκείνες που πρέπει να κοιτάξουν τους γονείς στα μάτια, να αντέξουν τον θρήνο τους, είναι εκείνες που θα κρατήσουν το μωρό στα χέρια τους, εκείνες που θα το φροντίσουν με σεβασμό , εκείνες που θα βοηθήσουν τους γονείς σε αυτή την τόσο αντιφατική και τραυματική στιγμή, να πρέπει να καλωσορίσουν και να αποχαιρετίσουν το μωρό τους την ίδια στιγμή.
Το project για το φαινόμενο BLOSSoM μελετήθηκε σε επαγγελματίες υγείας της Ιταλίας για να διερευνηθούν τα επίπεδα εργασιακής και ψυχικής εξάντλησης στο περιγεννητικό πένθος. Από την συγκεκριμένη έρευνα προέκυψε πως το 40% των μαιών είναι στην πιο ευάλωτη θέση να αναπτύξουν σύνδρομο εργασιακής εξάντλησης, δευτερογενούς μετατραυματικής διαταραχής κυρίως λόγω της ενσυναισθητικής σχέσης που έχουν αναπτύξει με τις μητέρες.
Οι έρευνες δείχνουν πως πολλοί επαγγελματίες δεν νιώθουν ασφαλείς ή αρκετά επαρκείς για να υποστηρίξουν αποτελεσματικά τους πενθούντες γονείς. Όταν ένας επαγγελματίας μαιευτικής φροντίδας εκτεθεί επανειλημμένα σε περιγεννητικό θάνατο μπορεί σύμφωνα με τους ερευνητές να αμυνθεί ψυχικά κρύβοντας ή αρνούμενος τα συναισθήματα του με υψηλό κίνδυνο δημιουργίας του συνδρόμου burn out μαζί με συναισθήματα αγανάκτησης, ενοχής και βαθιάς θλίψης. Αυτά αποδεικνύουν τη δυσκολία της φροντιστικής πλαισίωσης και ως εκ τούτου την προτεραιοποίηση της συνεχούς εκπαίδευσης των επαγγελματιών αλλά και της θεραπευτικής και εποπτικής υποστήριξής τους.
Η θεραπευτική διαδικασία βοηθά στην εκφόρτιση αυτών των συναισθημάτων, καθώς και μόνο η αφήγηση των δύσκολών βιωμάτων δημιουργεί μια αίσθηση εσωτερικής ψυχικής συνέχειας. Χρειάζεται εξειδικευμένη εκπαίδευση στις κλινικές δεξιότητες πάνω στις διεργασίες του ψυχικού πόνου, του πένθους, του τραύματος συμβουλευτικά αλλά και επικοινωνιακά.
Όταν οι μαίες βιώνουν οι ίδιες την απώλεια ενός μωρού
Λέμε πως ο ρόλος της μαίας στην φροντίδα της περιγεννητικής απώλειας είναι να στέκεται δίπλα στις γυναίκες και στις οικογένειές τους, να τους κρατά το χέρι, να τους οδηγεί και να τους προστατεύει, να διαφυλάττει την ασφάλεια και την φροντίδα με σεβασμό κατά την διάρκεια των στιγμών που οι γονείς βιώνουν αυτή την απώλεια στο νοσοκομειακό αρχικά περιβάλλον.
Σύμφωνα με μια έρευνα του Αυστραλιανού ινστιτούτου υγείας και ευεξίας 98.6% των μαιών είναι γυναίκες και οι περισσότερες από αυτές θα γίνουν ή σκοπεύουν να γίνουν μητέρες. Ένα γεγονός που είναι σχεδόν σίγουρο πως θα συμπέσει με την επαγγελματική τους ενεργή πορεία. Ως εκ τούτου, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα λόγω του επιπολασμού του φαινομένου πολλές μαίες να βιώσουν περιγεννητική απώλεια.
Επιστρέφοντας στην εργασία τους οι μαίες ή το νοσηλευτικό προσωπικό που εργάζονται σε μαιευτικό πλαίσιο συνήθως πυροδοτούνται ψυχικά από το πένθος των άλλων γονιών. Σύμφωνα με έρευνες, η συγκεκριμένη ομάδα έχει υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης μετατραυματικής διαταραχής και κατάθλιψης ακόμα και 3 μήνες μετά τον επανατραυματισμό τους, όταν φρόντισαν μια οικογένεια με περιγεννητική απώλεια. Οι έρευνες συγκλίνουν όλες πως η επιστροφή στην εργασία είναι εξ ορισμού δύσκολη καθώς η ίδια η φροντίδα για τα μωρά των άλλων πυροδοτεί συναισθήματα θλίψης και ζήλιας. Χρειάζονται λοιπόν και αυτές υποστήριξη πρακτική και συναισθηματική από τους συναδέλφους τους και εποπτική και ψυχολογική υποστήριξη κατά την επιστροφή τους.
Αν βιώνετε περιγεννητικό πένθος εσείς ή κάποιος από το περιβάλλον σας, μην μένετε μόνοι σε αυτό. Απευθυνθείτε σε κάποιον επαγγελματία ή σε κάποιο πλαίσιο ψυχικής υγείας.
*Η Καλλιόπη Κρεμαστιώτη είναι Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτρια (BSc,PgDig) και ειδικευόμενη Περιγεννητική Ψυχολόγος (MSc in Perinatal Mental Health), εργάζεται ιδιωτικά στον τομέα της ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας ενηλίκων και στον τομέα της περιγεννητικής ψυχικής υγείας. Το ερευνητικό της ενδιαφέρον αφορά τα κλινικά φαινόμενα στην περιγεννητική ψυχική υγεία των γονιών και των βρεφών.
