Του Ανδρέα Γρ. Ορφανίδη*
Οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου αποτελούν ένα σύνθετο ζήτημα με ιστορικές, πολιτικές και γεωστρατηγικές διαστάσεις, οι οποίες επηρεάζουν όχι μόνο τις δύο χώρες, αλλά και ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο. Τον τελευταίο καιρό, παρά τις εντάσεις και την αποξένωση που χαρακτήρισαν τις διμερείς σχέσεις, διαφαίνονται προοπτικές βελτίωσης, οι οποίες θα μπορούσαν να επηρεάσουν σημαντικά τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένων της Κύπρου και της Ελλάδας.
Ιστορικό των σχέσεων Τουρκίας-Αιγύπτου
Οι σχέσεις Τουρκίας-Αιγύπτου υπήρξαν ιστορικά ταραγμένες, με κοινά συμφέροντα αλλά και σημαντικές αποκλίσεις. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα, οι δύο χώρες συνεργάστηκαν σε διάφορους τομείς, κυρίως λόγω της ισχυρής τους θέσης στον μουσουλμανικό κόσμο. Ωστόσο, μετά το πραξικόπημα στην Αίγυπτο το 2013 και την ανατροπή του τότε Προέδρου Μοχάμεντ Μόρσι, ο οποίος υποστηριζόταν από την Τουρκία και τον Πρόεδρο Ερντογάν, οι σχέσεις υπέστησαν σοβαρό πλήγμα. Η Τουρκία καταδίκασε το πραξικόπημα και τη διακυβέρνηση του Αμπντέλ Φατάχ αλ-Σίσι, ενώ η Αίγυπτος κατηγόρησε την Τουρκία για ανάμειξη στα εσωτερικά της ζητήματα και υποστήριξη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.
Η ρήξη αυτή επηρέασε βαθιά τις διμερείς σχέσεις, ενώ οι δύο χώρες βρέθηκαν σε αντίθετες πλευρές σε διάφορα περιφερειακά ζητήματα. Στην Ανατολική Μεσόγειο, η Αίγυπτος συνήψε ενεργειακές και στρατιωτικές συμφωνίες με την Κύπρο και την Ελλάδα, ενώ η Τουρκία επιδίωξε να ενισχύσει τις δικές της επιδιώξεις, κυρίως μέσω του τουρκολιβυκού μνημονίου που υπεγράφη το 2019. Ο ανταγωνισμός για τον έλεγχο των ενεργειακών πόρων και των θαλάσσιων ζωνών στην περιοχή όξυνε περαιτέρω τις σχέσεις.
Πρόσφατες ενδείξεις βελτίωσης των σχέσεων
Παρά την ένταση των τελευταίων ετών, το 2021 άρχισαν να εμφανίζονται σημάδια προσέγγισης, με κορύφωση την κρινόμενη ως ιστορική πρόσφατη επίσκεψη του Αιγύπτιου Προέδρου Αμπντελφατάχ αλ Σίσι στην Άγκυρα. Η επιδίωξη της Τουρκίας για βελτίωση των σχέσεων με τις αραβικές χώρες και η ανάγκη για περιφερειακή σταθερότητα ώθησαν την Άγκυρα να αναζητήσει τρόπους επαναπροσέγγισης με το Κάιρο. Τον Μάρτιο του 2021, τουρκικές διπλωματικές αντιπροσωπείες πραγματοποίησαν συναντήσεις στην Αίγυπτο με στόχο την αποκατάσταση των σχέσεων, ενώ οι δηλώσεις από πλευράς Τουρκίας και Αιγύπτου έδειξαν ότι υπάρχει επιθυμία και από τις δύο πλευρές για εξομάλυνση των σχέσεων.
Ο κύριος λόγος αυτής της στροφής εντοπίζεται στις γεωπολιτικές αλλαγές της ευρύτερης περιοχής. Η Τουρκία αντιμετωπίζει προκλήσεις σε πολλά μέτωπα, όπως οι σχέσεις με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς και οι αυξημένες πιέσεις στην Ανατολική Μεσόγειο λόγω των συμφωνιών μεταξύ Κύπρου, Ελλάδας, Αιγύπτου και Ισραήλ. Από την πλευρά της, η Αίγυπτος επιδιώκει να διασφαλίσει τη σταθερότητα στην περιοχή, ενώ ταυτόχρονα αναγνωρίζει τη στρατηγική σημασία της Τουρκίας ως περιφερειακής δύναμης. Παρά τις διαφορές που παραμένουν, κυρίως σε ό,τι αφορά τη Λιβύη και τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, οι δύο χώρες φαίνεται να συνειδητοποιούν ότι η συνεργασία σε συγκεκριμένα ζητήματα, όπως η οικονομία και η ασφάλεια, θα μπορούσε να αποφέρει σημαντικά οφέλη.
Η προοπτική βελτίωσης των σχέσεων Τουρκίας-Αιγύπτου αντικατοπτρίζει τις μεταβαλλόμενες γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι δύο χώρες, παρά τις βαθιές τους διαφορές, έχουν συνειδητοποιήσει ότι η συνεργασία σε βασικά ζητήματα μπορεί να τους αποφέρει γεωπολιτικά και οικονομικά οφέλη. Ωστόσο, οι επιπτώσεις αυτής της προσέγγισης δεν αφορούν μόνο τις ίδιες, αλλά και τις ευρύτερες σχέσεις στην περιοχή, επηρεάζοντας ειδικότερα την Κύπρο και την Ελλάδα.
Πιθανές επιπτώσεις στην Κύπρο
Η βελτίωση των σχέσεων Τουρκίας-Αιγύπτου θα μπορούσε να έχει άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στην Κύπρο, κυρίως λόγω των θαλάσσιων διαφορών και των ενεργειακών συμφερόντων στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Κύπρος, μαζί με την Ελλάδα, την Αίγυπτο και το Ισραήλ, συμμετέχει ενεργά σε ενεργειακές συμφωνίες και συμμαχίες που αφορούν τα κοιτάσματα φυσικού αερίου στην περιοχή. Μια πιθανή σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Αιγύπτου θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναθεώρηση των υπαρχόντων συμφωνιών, ενώ η Άγκυρα ενδεχομένως να προσπαθήσει να επαναφέρει το ζήτημα του τουρκολιβυκού μνημονίου και να διεκδικήσει ρόλο στην εκμετάλλευση των ενεργειακών πόρων.
Η τουρκική πολιτική στην Κύπρο επικεντρώνεται στο ζήτημα της ΑΟΖ και της εκμετάλλευσης των ενεργειακών κοιτασμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ, κάτι που αποτελεί σημαντικό σημείο τριβής μεταξύ Άγκυρας και Λευκωσίας, αλλά και στην επιδίωξη λύσης δύο κρατών στην Κύπρο. Μία σύγκλιση απόψεων μεταξύ Αιγύπτου και Τουρκίας θα μπορούσε να ανατρέψει την ισορροπία στην περιοχή, ενισχύοντας την τουρκική θέση και περιθωριοποιώντας την Κύπρο. Παράλληλα, η Αίγυπτος, που μέχρι τώρα υποστηρίζει τις θέσεις της Κύπρου και της Ελλάδας, θα μπορούσε να επανεξετάσει τη στάση της, αν θεωρήσει ότι μια συνεργασία με την Τουρκία προσφέρει μεγαλύτερα οφέλη.
Η Κύπρος, ως κεντρικό σημείο στην αντιπαράθεση για τα ενεργειακά κοιτάσματα της Ανατολικής Μεσογείου, βρίσκεται σε μια ευαίσθητη θέση. Οποιαδήποτε βελτίωση στις σχέσεις Τουρκίας-Αιγύπτου θα μπορούσε να επηρεάσει τις στρατηγικές της Λευκωσίας, καθώς η Τουρκία μπορεί να προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί αυτήν την εξέλιξη για να προωθήσει τις διεκδικήσεις της στην περιοχή. Παράλληλα, η πιθανή αναθεώρηση της αιγυπτιακής στάσης απέναντι στο Κυπριακό και την κυπριακή ΑΟΖ θα μπορούσε να αποδυναμώσει τη θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας στις διπλωματικές διαπραγματεύσεις.
Πιθανές επιπτώσεις στην Ελλάδα
Για την Ελλάδα, η βελτίωση των σχέσεων Τουρκίας-Αιγύπτου θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες προκλήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Αθήνα έχει επενδύσει σε μια σειρά από στρατηγικές συνεργασίες με την Αίγυπτο, όπως η υπογραφή της συμφωνίας για την οριοθέτηση της ΑΟΖ το 2020, που αποτέλεσε μια απάντηση στο τουρκολιβυκό μνημόνιο. Η συνεργασία αυτή έχει ενισχύσει τις θέσεις της Ελλάδας έναντι των τουρκικών διεκδικήσεων στην περιοχή, ενώ έχει αναβαθμίσει τον ρόλο της στην Ανατολική Μεσόγειο.
Αν η Αίγυπτος επιλέξει να βελτιώσει τις σχέσεις της με την Τουρκία, η Ελλάδα θα μπορούσε να βρεθεί απομονωμένη και να αναγκαστεί να επαναξιολογήσει την περιφερειακή στρατηγική της. Η τουρκική εξωτερική πολιτική βασίζεται στη στρατιωτική ισχύ και στην επιρροή στην Ανατολική Μεσόγειο, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε νέα ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, εάν η Τουρκία νιώσει ότι μπορεί να κινηθεί με μεγαλύτερη άνεση λόγω των βελτιωμένων σχέσεών της με το Κάιρο. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραβλέπεται η πιθανότητα η Αίγυπτος να προσπαθήσει να διατηρήσει ισορροπίες, διατηρώντας στενές σχέσεις και με την Ελλάδα. Στην περίπτωση αυτή, η Ελλάδα θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί τις καλές της σχέσεις με το Κάιρο για να προωθήσει έναν διάλογο που θα συμβάλει στη σταθερότητα και την ειρήνη στην Ανατολική Μεσόγειο.
Για την Ελλάδα, η πιθανή σύσφιξη των σχέσεων Τουρκίας-Αιγύπτου θα μπορούσε να οδηγήσει σε αναπροσαρμογές στη στρατηγική της Αθήνας στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι τριμερείς συνεργασίες με την Κύπρο και την Αίγυπτο θα μπορούσαν να υποστούν αλλαγές, αν το Κάιρο θεωρήσει πως η συνεργασία με την Άγκυρα εξυπηρετεί καλύτερα τα εθνικά του συμφέροντα. Σε μια τέτοια περίπτωση, η Ελλάδα ενδέχεται να βρεθεί μπροστά σε μεγαλύτερες πιέσεις από την Τουρκία σε σχέση με τις θαλάσσιες ζώνες και τα ενεργειακά αποθέματα. Ωστόσο, οι ισχυροί δεσμοί μεταξύ Αθήνας και Καΐρου, οι οποίοι στηρίζονται όχι μόνο σε στρατηγικές συμφωνίες αλλά και σε κοινές πολιτικές αντιλήψεις για τη σταθερότητα της περιοχής, θα μπορούσαν να αποτρέψουν ριζικές αλλαγές.
H πορεία των σχέσεων Τουρκίας-Αιγύπτου αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα για τις γεωπολιτικές ισορροπίες στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι εξελίξεις σε αυτό το μέτωπο πρέπει να παρακολουθούνται στενά από την Ελλάδα και την Κύπρο, οι οποίες θα χρειαστεί να προσαρμόσουν τις πολιτικές και τις διπλωματικές τους κινήσεις ανάλογα με την πορεία που θα πάρουν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο μεγάλων δυνάμεων της περιοχής. Αν και οι ενδείξεις βελτίωσης είναι σαφείς, παραμένει αβέβαιο αν αυτές θα οδηγήσουν σε μια σταθερή και βιώσιμη συνεργασία ή αν οι υφιστάμενες διαφορές θα συνεχίσουν να παρεμποδίζουν την εξομάλυνση των σχέσεων.
