Γράφει η Μερσίλεια Αναστασιάδου*
Τους τελευταίους μήνες ιδιαιτέρως γινόμαστε όλοι μάρτυρες τρομοκρατικών κτυπημάτων από εξτρεμιστικές ομάδες, τζιχαντιστές, μοναχικούς λύκους (lone wolfs), οπαδούς συγκεκριμένων ομάδων που κινούνται με βάση ιδεολογικά κίνητρα, ατόμων της διπλανής πόρτας, τα οποία δεν θα μπορούσαμε να υποψιαστούμε πως είναι ικανά να λειτουργήσουν ως ανθρώπινες βόμβες και να σπείρουν τον τρόμο και τον πανικό στην Ευρώπη και όχι μόνο με μια πράξη αυτοκτονίας.
Τα πρόσφατα παραδείγματα των Παρισίων, των Βρυξελλών, της Κωνσταντινούπολης, της Νίκαιας, αναδεικνύουν ότι η ισλαμική τρομοκρατία διατηρεί πυρήνες εν υπνώσει (sleepers) στην Ευρώπη, που είναι άτομα, τα οποία ζουν στο δυτικό πλαίσιο ζωής, είναι φοιτητές στα πανεπιστήμια, είναι γνωστοί στην γειτονιά τους και δεν προβαίνουν στην καθημερινότητά τους σε ενέργειες, οι οποίες να κινούν υποψίες, να θεωρούνται επιλήψιμες ή να προκαλούν φόβο στους φίλους, συνεργάτες ή στον κοινωνικό περίγυρο.
Η έννοια του πυρήνα εν υπνώσει είναι πως το άτομο, ο δυνάμει τρομοκράτης, αναμένει σήμα από την ηγετική ομάδα των εξτρεμιστών ισλαμιστών, την λεγόμενη ISIS ή Daesh, προκειμένου να δράσει και να πραγματώσει την αποστολή του, δηλαδή να σπείρει τον τρόμο, την ανασφάλεια στους απίστους και να καταστρέψει το δυτικό σύστημα ασφάλειας, πολιτισμού και εν γένει οργάνωσης του κόσμου.
Τρομοκρατικά φαινόμενα συμβαίνουν καθημερινά σχεδόν σε όλα τα μέρη του κόσμου, που έχουν τις ιδεολογικές τους καταβολές στην θρησκεία, τις ταξικές διαφορές, την πάλη με την εξουσία κ.α. Ως προς το πλήθος και την συχνότητα των τρομοκρατικών κτυπημάτων ανά τον κόσμο αναφέρουμε ενδεικτικά πως ο αριθμός των τρομοκρατικών κτυπημάτων ανά τον κόσμο προσέγγισε τα 400.
Κατά τον Ιούλιο 2016, η Europol εξέδωσε έκθεση, όπου και καταγράφονται, όχι μόνο οι επιθέσεις του Ισλαμικού Κράτους και της Αλ-Γκάιντα στην Ευρώπη, αλλά και οι διαχειριστικοί σκόπελοι και πρακτικά προβλήματα ως προς τον εντοπισμό και την σύλληψη των ατόμων που σχετίζονται με την τρομοκρατία. Αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι αφενός το γεγονός πως οι δρώντες, δηλαδή τα άτομα, τα οποία προβαίνουν σε τρομοκρατικές επιθέσεις είναι μουσουλμάνοι που διαμένουν σε δυτικές χώρες. Αφετέρου, ο κίνδυνος για εκδήλωση τρομοκρατικών κτυπημάτων ενισχύεται από τους μαχητές του Ισλαμικού Κράτους, οι οποίοι ως Ευρωπαίοι πολίτες επιστρέφουν στις χώρες τους, δηλαδή στις διάφορες δυτικές μητροπόλεις και είναι έτοιμοι ανά πάσα στιγμή να εκδηλώσουν κατά τρόπο ριζοσπαστικό την απειλή τους. Το φαινόμενο της ισλαμικής τρομοκρατίας συνιστά έναν επιπλέον παράγοντα για την αύξηση της ξενοφοβίας και του ρατσισμού, που διαχέεται στις δυτικές κοινωνίες.
Στην Ευρώπη, σύμφωνα με τα στοιχεία της Europol για το 2015, υπήρξαν 151 νεκροί και περισσότερα από 360 άτομα τραυματίστηκαν ως αποτέλεσμα τρομοκρατικών επιθέσεων, ενώ έξι κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Δανία, η Γαλλία, η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία και το Ηνωμένο Βασίλειο αντιμετώπισαν 211 αποτυχημένα και ανολοκλήρωτα τρομοκρατικά κτυπήματα. Κατά την διάρκεια του έτους συνελήφθησαν 1077 ύποπτοι για διασυνδέσεις με τρομοκρατικές οργανώσεις, εκ των οποίων οι 424 περιπτώσεις προέρχονταν από την Γαλλία.
Η έκθεση της EUROPOL αναδεικνύει πως σε ένα σημαντικό ποσοστό τα άτομα, τα οποία ταξιδεύουν προς την Συρία και το Ιράκ για να ενταχθούν στις τάξεις του Ισλαμικού Κράτους είναι γυναίκες. Η έκθεση δεν παρουσιάζει συγκεκριμένα στοιχεία που να συνδέουν τα κύματα προσφύγων και μεταναστών από την Συρία με τα κρούσματα ισλαμικής τρομοκρατίας στην Ευρώπη. Στην περίπτωση του κτυπήματος στο Παρίσι στις 13 Νοεμβρίου 2015, όμως όπως παρουσιάζει η έκθεση, αναδείχθηκε πως οι τρομοκράτες είχαν εισέλθει στην Ευρώπη μέσω Ελλάδος ως πρόσφυγες από την Συρία.
Το φαινόμενο της τρομοκρατίας έχει εγγενή χαρακτηριστικά, τα οποία εύλογα την έχουν κατατάξει στις ασύμμετρες απειλές. Με την έννοια της ασύμμετρης απειλής γίνεται αντιληπτό πως δεν είναι γνωστά και ευκόλως προβλέψιμα ορισμένα στοιχεία, που χαρακτηρίζουν την απειλή, όπως ο δρώντας, ο χρόνος, ο τόπος, τα μέσα, η στόχευση κ.α. Η ισλαμική τρομοκρατία, τον φόβο της οποίας βιώνουμε όλοι μας πλέον στην καθημερινότητά μας, είναι μια ασύμμετρη απειλή.
Στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου, δηλαδή το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, υπήρχε ένας ακήρυκτος πόλεμος μεταξύ δύο γνωστών αντιπάλων, δύο υπερδυνάμεων, των ΗΠΑ και της ΕΣΣΔ, οι οποίοι επεδίωκαν να αυξήσουν την ισχύ και την επιρροή τους στις χώρες δορυφόρους, να αποτρέψουν την διείσδυση του ενός στον άλλο και κυρίως να διατηρήσουν ένα σύστημα παγκόσμιας πυρηνικής αποτροπής, της λεγόμενης ισορροπίας του τρόμου. Οι αντίπαλοι ήταν γνωστοί, τα μέσα που είχαν, δηλαδή τα πυρηνικά όπλα ήταν επίσης γνωστά, όπως επίσης και ο κίνδυνος για την ανθρωπότητα από την χρήση τους. Ο τόπος που θα μπορούσαν να στοχεύσουν τον αντίπαλο ήταν οι περιοχές, όπου διατηρούνταν βάσεις με εγκαταστάσεις διηπειρωτικών πυραύλων, αλλά και άλλα συμμαχικά των αντιπάλων πεδία.
Αυτή η κατάσταση δεν ισχύει σε σχέση με το φαινόμενο της ισλαμικής τρομοκρατίας. Η στόχευση των τζιχαντιστών είναι η κατάλυση του δυτικού κόσμου ως τρόπου ζωής, ως ασφάλειας, ως κοινωνίας, ως οργάνωσης. Τα μέσα που έχουν είναι η προβολή εικόνων που προκαλούν φρίκη και αποτροπιασμό στον δυτικό άνθρωπο και παραπέμπουν σε μεσαιωνικού τύπου πρακτικές και μεθόδους. Οι εικόνες μεταφέρονται με τα μέσα της σύγχρονης τεχνολογίας σε κάθε σπίτι από την μία άκρη της γης στην άλλη και δημιουργούν αισθήματα φόβου, πανικού και τρόμου στον πολίτη της κάθε χώρας πως μπορεί να αποτελέσει το θύμα της επόμενης απειλής. Όμως, πέραν της εικόνας των αποκεφαλισμών και της καταστροφής μνημείων παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς που επέζησαν χιλιετηρίδες, η απειλή πραγματώνεται με την χρήση ανθρώπινων βομβών, της ανθρώπινης ζωής, ενός ανεκτίμητου αγαθού για τον δυτικό κόσμο, όπου η ανθρώπινη ζωή θεωρείται υψηλότερης αξίας από τις χώρες του Τρίτου Κόσμου.
Ο στόχος σε αυτή την περίπτωση, δηλαδή ένα τυφλό κτύπημα σε ένα κατάμεστο θέατρο ή σε ένα αεροδρόμιο ή σε ένα στάδιο κατά την διάρκεια ενός αγώνα ή ακόμη σε μια καφετέρια μιας ευρωπαϊκής μητρόπολης, ο στόχος μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε ανυποψίαστος και φιλήσυχος πολίτης, ο οποίος παρακολουθεί μια αθλητική διοργάνωση ή απολαμβάνει τον καφέ του. Ο κάθε ένας που ορίζεται στην αντίληψη των τζιχαντιστών ως άπιστος, ο οποίος δεν είναι ισλαμιστής, ο οποίος έχει δυτικές συνήθειες, ο οποίος δεν έχει προβεί σε κάποια πράξη εναντίον οποιουδήποτε, οποτεδήποτε, ο άπιστος είναι ο κάθε ένας, όπου βρίσκεται στον κόσμο, ανεξαρτήτως καταγωγής, φυλής, χρώματος, θρησκείας. Ο άπιστος είναι ο οποιοσδήποτε άλλος. Αυτό ουσιαστικό περιγράφει την έννοια του τυφλού κτυπήματος. Δικαιολογημένα προκαλείται στην παγκόσμια κοινή γνώμη ο φόβος, ο τρόμος, η ανασφάλεια, καθώς αυτού του είδους απειλή, η εν τοις πράγμασι ασύμμετρη, δεν έχει τα χαρακτηριστικά μιας συμβατικής επίθεσης και συνεπώς εξαιρετικά δύσκολα μπορεί να προβλεφθεί και να περιοριστεί.
*Η Μερσίλεια Αναστασιάδου είναι Επιστημονική Συνεργάτης Κέντρου Ανατολικών Σπουδών για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία, Πάντειο Πανεπιστήμιο.
