Η αστυνομία στην Αθήνα προβαίνει συχνά σε παρενόχληση, καταχρηστικές ενέργειες και άσκηση βίας κατά ανθρώπων που ζουν ή βρίσκονται για μεγάλα χρονικά διαστήματα στους δρόμους του κέντρου της πόλης, όπως των αστέγων, των χρηστών ναρκωτικών ουσιών και των εκδιδόμενων ατόμων, επεμβαίνοντας στην ιδιωτική τους ζωή, αναφέρει η έκθεση της Human Rights Watch.
Όπως μεταδίδει το ΑΜΠΕ, αστυνομικοί σταματούσαν ανθρώπους στον δρόμο, βάσει της εξωτερικής εμφάνισης των ανθρώπων, χωρίς καμία εύλογη και εξατομικευμένη υπόνοια διάπραξης εγκληματικής ενέργειας, τους έθεταν υπό περιορισμό σε αστυνομικά λεωφορεία ή υπό κράτηση σε αστυνομικά τμήματα για ώρες, μεταξύ άλλων και σε τμήματα μακριά από το κέντρο της πόλης, όπου εκεί τους άφηναν ελεύθερους.
Όπως διαπίστωσε η Human Rights Watch, η αστυνομία ελέγχει και θέτει υπό κράτηση ανθρώπους που περπατούν στον δρόμο, περιμένουν το λεωφορείο ή επισκέπτονται ένα κέντρο ημέρας όπου μπορούν να σιτιστούν, να πλυθούν ή να λάβουν στήριξη. Εκτός από τη σωματική και λεκτική κακοποίηση που τους ασκούν, τους στερούν την πρόσβαση στις δομές υγείας. Η Ιωάννα, 37 ετών, οροθετική χρήστρια ναρκωτικών, δήλωσε τον Αύγουστο του 2014 ότι είχε χάσει πολλές συναντήσεις στον ΟΚΑΝΑ λόγω των αστυνομικών ελέγχων. «Προσπαθώ να φτιάξω τη ζωή μου και [οι αστυνομικοί] δεν με αφήνουν», είπε, ξεσπώντας σε κλάματα.
Ενδεικτικό είναι, σημειώνει η οργάνωση, πως η αστυνομία έχει σταματήσει αρκετές φορές για έλεγχο συμμετέχοντες σε δράσεις δρόμου του Athens Checkpoint, ενός κέντρου πρόληψης του HIV, καθώς και μια ερευνήτρια της Human Rights Watch, ενώ στο πλαίσιο ενός ελέγχου έθεσε υπό κράτηση και υπέβαλε τα μέλη της ομάδας δρόμου σε σωματική έρευνα.
Η Human Rights Watch πήρε συνεντεύξεις από 44 ανθρώπους από το Μάιο ως το Σεπτέμβρη του 2014, ενώ, πρόσθετες συνεντεύξεις με συμμετέχοντες σε δράσεις δρόμου, καθώς και συνομιλίες με έξι άτομα από τις ίδιες ομάδες έλαβαν χώρα τον Απρίλιο του 2015. Από τότε που ανέλαβε καθήκοντα η νέα κυβέρνηση, συνεχίζει η έκθεση, η πρακτική της μεταγωγής ατόμων σε αστυνομικά τμήματα μακριά από το κέντρο της πόλης, την οποία κανείς ανώτερος αστυνομικός δεν παραδέχτηκε ποτέ επισήμως, φαίνεται να έχει σταματήσει, όμως οι καταχρηστικές πρακτικές δεν έχουν πάψει.
«Η νέα κυβέρνηση έχει αναλάβει σημαντικές δεσμεύσεις να αλλάξει την προσέγγισή της όσον αφορά την αστυνόμευση στο κέντρο της Αθήνας· ωστόσο, απαιτούνται συγκεκριμένες νομικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις για να σταματήσουν αυτές οι καταχρηστικές πρακτικές», δήλωσε η Εύα Κιοσσέ, ειδική επί θεμάτων που αφορούν την Ελλάδα στη Human Rights Watch. Το σχέδιο της νέας κυβέρνησης για την αστυνομία, το Ειδικό Επιχειρησιακό Σχέδιο Αστυνόμευσης για τον Δήμο της Αθήνας, δεν αντιμετωπίζει συγκεκριμένα τις εν λόγω πρακτικές, γεγονός που εγείρει ανησυχίες ότι οι καταχρηστικές ενέργειες ενδέχεται να συνεχιστούν, επισημαίνει η Human Rights Watch. Επίσης. οι εκδιδόμενες γυναίκες συνεχίζουν να βρίσκονται στο στόχαστρο, παρότι το επάγγελμα των εκδιδόμενων επ’ αμοιβή προσώπων δεν είναι παράνομο, τονίζει η οργάνωση.
Η κυβέρνηση πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές της, προκειμένου να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της έλλειψης στέγης στο κέντρο της Αθήνας, διασφαλίζοντας ότι τα άτομα που είναι χρήστες ναρκωτικών δεν αποκλείονται από τους κρατικούς ή δημοτικούς ξενώνες, υποστηρίζει η Human Rights Watch. Η καθολική απαγόρευση πρόσβασης για τους ενεργούς χρήστες ναρκωτικών στους ξενώνες αστέγων, καθώς και η μη παροχή εναλλακτικών επιλογών, έχει οξύνει το πρόβλημα και έχει αποδειχθεί αντιπαραγωγική.
Κρίση στην πρωτεύουσα
Τον Μάρτιο του 2014, ο Cephas Lumina, τότε εμπειρογνώμων του ΟΗΕ για θέματα εξωτερικού χρέους και ανθρώπινων δικαιωμάτων, δήλωσε ότι τα μέτρα λιτότητας και οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις οδήγησαν σε «αύξηση της ανεργίας […], στο φαινόμενο των αστέγων, τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό (με περίπου 11% του πληθυσμού να ζει σε συνθήκες ακραίας φτώχειας) και σοβαρά μειωμένη πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες, όπως η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση». Ο κ.Lumina, επισήμανε την αύξηση κατά 25% του αριθμού των αστέγων εν γένει από το 2009, παραθέτοντας εκτιμήσεις μη κυβερνητικών οργανώσεων, σύμφωνα με τις οποίες υπήρχαν τουλάχιστον 20.000 άστεγοι στην Ελλάδα το 2014.
Απομάκρυνση περιθωριακών ομάδων από το κέντρο της πόλης
Σύμφωνα με τους ερωτηθέντες, απώτερος σκοπός των προσαγωγών είναι η απομάκρυνσή τους από το κέντρο της Αθήνας, καθώς πολλές φορές ακόμα και μετά την ταυτοποίηση των στοιχείων τους και την επιβεβαίωση πως δεν εκκρεμεί σε βάρος τους κάποιο ένταλμα, οδηγούνταν σε αστυνομικά τμήμα μακριά από το κέντρο, όπως στο Ελληνικό, τον Ασπρόπυργο, την Αμυγδαλέζα, την Ελευσίνα. Σε ερώτηση της Γεωργίας, 33 χρονών, που κρατούνταν για ώρες σε δυο διαφορετικά τμήματα, γιατί το κάνουν αυτό, η απάντηση που πήρε ήταν “για να μην είσαι στην Αθήνα…”. Στην αντίστοιχη ερώτηση που έθεσε η Ειρήνη, 39 χρονών, πρώην χρήστρια ναρκωτικών, ο αστυνομικός από το τμήμα Ομονοίας της αποκρίθηκε “θα πάτε ένα ταξιδάκι για να μάθετε να μην περνάτε από την Αθήνα”, της έδωσε μια μπουνιά και η Ειρήνη έχασε δυο δόντια.
Σωματική και λεκτική κακοποίηση
Δεκαπέντε από τους συνεντευξιαζόμενους περιέγραψαν περιστατικά σωματικής κακοποίησης, περιλαμβανομένων ξυλοδαρμών, ενώ σχεδόν όλοι διαμαρτυρήθηκαν για κακές πρακτικές της αστυνομίας και αγενή, προσβλητική και απειλητική συμπεριφορά.
Ο Αναστάσης, 45 ετών, πρώην αξιωματικός του στρατού, ανέφερε ότι κάνει ενδοφλέβια χρήση ηρωίνης τα τελευταία 11 χρόνια για να αντιμετωπίσει την απώλεια της εργασίας του και τη ζωή στον δρόμο. Θυμόταν τον εξευτελισμό που υπέστη όταν οκτώ αστυνομικοί τον ανάγκασαν να σκύψει στη μέση του δρόμου για εξέταση του ορθού με φακό, και στη συνέχεια τον χτύπησαν όταν αυτός αρνήθηκε:
Με κοιτάξανε πίσω. Μου είπαν «’Ανοιξέ τα ρε» και κοιτάζανε κανονικά με φακό. Και έσκυψα έτσι. Και γελάγανε… Μου πήρε το κεφάλι [ένας από τους αστυνομικούς] και μου το χτύπαγε στα ρολά. Τρώω κάτι κλοτσιές. Είχα κάτι σύνεργα, μου τα έσπασε. Μου πέταξε τα χαρτιά μου. Είχα φωτοτυπία την ταυτότητά μου και μου την έσκισε γιατί ήταν άκυρη, λέει. Και λέει, «Αν σε ξαναβρώ, τον φακό θα στον χώσω μέσα». Του έλεγα πως είναι χτυπημένο το πόδι μου και ήταν σαν να του έλεγα «Βάρα το χτυπημένο πόδι». Δηλαδή όπου έλεγα πως είμαι χτυπημένος, εκεί με βάραγε. Και γελάγανε.
Κανένας από τους συνεντευξιαζόμενους δεν ανέφερε τα περιστατικά βίας στις αρχές. Η Νικίτα και η Ειρήνη ανέφεραν ότι θα ήθελαν να υποβάλουν καταγγελία σε βάρος των αστυνομικών, αλλά δεν πρόκειται να το πράξουν επειδή δεν εμπιστεύονται την αστυνομία. Η Ειρήνη φοβόταν ότι θα κατέληγε να κατηγορηθεί για αντίσταση κατά της αρχής, ενώ η Νικίτα πίστευε ότι η καταγγελία δεν θα είχε κανένα αποτέλεσμα.
Διεθνείς φορείς ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν επικρίνει κατά καιρούς την Ελλάδα επειδή δεν αναγνωρίζει ότι η κακομεταχείριση εκ μέρους της αστυνομίας αποτελεί σοβαρό πρόβλημα και έχουν προτείνει επανειλημμένα να συγκροτηθεί ένας αξιόπιστος, ανεξάρτητος και αποτελεσματικός μηχανισμός καταγγελιών για τη διερεύνηση ισχυρισμών περί καταχρηστικών πρακτικών της αστυνομίας.
Το υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη συνέστησε το 2011 ένα γραφείο αντιμετώπισης περιστατικών αυθαιρεσίας της αστυνομίας, αλλά το γραφείο δεν έχει ακόμη αρχίσει να λειτουργεί και διαθέτει περιορισμένη εντολή, με δυνατότητα να αποφαίνεται μόνον επί του παραδεκτού των καταγγελιών.
Οι καταγγελίες περιστατικών που κρίνονται παραδεκτές θα διαβιβάζονται στα αρμόδια πειθαρχικά όργανα των σωμάτων ασφαλείας για περαιτέρω διερεύνηση, γεγονός που εγείρει ανησυχίες σχετικά με την ανεξαρτησία των εν λόγω ερευνών.
Στις αρχές Απριλίου, ο κ. Πανούσης, ο αναπληρωτής υπουργός Προστασίας του Πολίτη, δήλωσε ότι το γραφείο καταγγελιών θα αρχίσει να λειτουργεί σύντομα, αλλά δεν ανακοίνωσε αλλαγές όσον αφορά την περιορισμένη εντολή του.
Έλεγχοι βάσει διακρίσεων και αυθαίρετη κράτηση
Τριάντα έξι από τους συνεντευξιαζόμενους δήλωσαν ότι η αστυνομία τούς σταματούσε σχεδόν καθημερινά, ενώ 25 εξ αυτών ανέφεραν ότι τους είχαν σταματήσει για εξακρίβωση στοιχείων πάνω από μία φορά την ίδια ημέρα.
Τα στατιστικά στοιχεία που παρείχε η Ελληνική Αστυνομία στη Human Rights Watch σχετικά με την επιχείρηση «Θησέας», η οποία ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2014 με στόχο την καταπολέμηση της εγκληματικότητας και αντικαταστάθηκε την 1η Απριλίου από το νέο σχέδιο αστυνόμευσης, υποδηλώνουν ότι οι έλεγχοι εξακρίβωσης στοιχείων αποτελούν ένα αμβλύ και εν πολλοίς αναποτελεσματικό εργαλείο. Από τα μέσα Ιουλίου έως τον Δεκέμβριο του 2014, η αστυνομία προέβη σε προσαγωγές 42.454 ατόμων στο πλαίσιο της επιχείρησης «Θησέας». Στη συνέχεια, από όλα τα άτομα που προσήχθησαν, η αστυνομία προέβη σε μόλις έξι συλλήψεις για επαιτεία, 365 συλλήψεις για αδικήματα σχετικά με την πορνεία και 194 συλλήψεις για παραβάσεις των νόμων περί ναρκωτικών.
Το γεγονός ότι ποσοστό μικρότερο από 1,5% των προσαγωγών οδήγησαν σε επίσημη σύλληψη εγείρει ανησυχίες ότι η αστυνομία ενδέχεται να προβαίνει σε διακριτική αντιμετώπιση ατόμων βάσει συγκεκριμένων χαρακτηριστικών, αναφέρει η έκθεση. Δεδομένου ότι στα στατιστικά στοιχεία της αστυνομίας δεν περιλαμβάνονται τα πολλά άτομα που σταματούνται για έναν γρήγορο έλεγχο εξακρίβωσης στοιχείων στον δρόμο και αφήνονται ελεύθερα επιτόπου, το συνολικό ποσοστό εντοπισμού είναι πιθανό να είναι ακόμη χαμηλότερο.
«Η ζωή στους δρόμους είναι αρκετά δύσκολη και χωρίς τις καταχρηστικές πρακτικές της αστυνομίας», υπογραμμίζει η κ. Κιοσσέ. «Αντί η αστυνομία να παρενοχλεί και να θέτει υπό κράτηση άπορους ανθρώπους που ζουν στο περιθώριο της κοινωνίας, η ελληνική κυβέρνηση θα έπρεπε να βοηθήσει τους ανθρώπους αυτούς να λάβουν τις υπηρεσίες και τη φροντίδα που χρειάζονται».
Αντίκτυπος των αστυνομικών πρακτικών στο δικαίωμα στη υγεία
Εικοσιένα άτομα περιέγραψαν καταστάσεις στις οποίες οι αστυνομικοί έλεγχοι είχαν άμεσο ή έμμεσο αρνητικό αντίκτυπο στο δικαίωμά τους στην υγεία, περιλαμβανομένης της παρεμπόδισης της πρόσβασής τους σε ιατρό και σε απαραίτητη φαρμακευτική αγωγή, καθώς και σε υπηρεσίες και ενημέρωση σχετικά με την πρόληψη του HIV, σε μεθαδόνη και άλλα συνταγογραφούμενα φάρμακα, κατά την είσοδο ή έξοδό τους από κέντρα σίτισης, προγράμματα αποτοξίνωσης, κλπ.
Κάποιες σχετικές αφηγήσεις ερωτηθέντων:
Η ‘Αννα, η οροθετική που δήλωσε ότι εκδιδόταν για να εξασφαλίσει τη δόση της, ανέφερε ότι στις 9 Ιουνίου 2014 δεν πρόλαβε να πάρει το χάπι της αντιρετροϊκής αγωγής της, καθώς την σταμάτησαν αστυνομικοί κοντά στην πλατεία Ομονοίας στις 8.30 μ.μ. και την έθεσαν υπό κράτηση για περίπου δύο ώρες, πρώτα στην Ομόνοια και μετά στον Πειραιά, σε απόσταση 11 χιλιομέτρων.
Ο Δημήτρης, 58 ετών, ο οποίος αντιμετωπίζει προβλήματα ψυχικής υγείας, έχει ενταχθεί σε πρόγραμμα μεθαδόνης και ζει στον δρόμο, ανέφερε ότι δύο αστυνομικοί τον σταμάτησαν για έλεγχο στην οδό Σταδίου στο κέντρο της Αθήνας στις 31 Ιουλίου 2014 και κατέστρεψαν τα υπνωτικά χάπια τα οποία του είχε συνταγογραφήσει ιατρός του ΟΚΑΝΑ. Από τότε, ο Δημήτρης έχει επάνω του ένα σημείωμα από τον ιατρό του που αναφέρει ότι τα χάπια έχουν χορηγηθεί νόμιμα με ιατρική συνταγή.
Ο Νεμίρ, ένας 40χρονος μετανάστης χωρίς έγγραφα από το Ιράκ, ο οποίος είναι οροθετικός άστεγος χρήστης ναρκωτικών, δήλωσε τον Ιούλιο του 2014 ότι δύο μήνες πριν από τη συνομιλία μας τον σταμάτησε η αστυνομία καθώς πήγαινε για ιατρική εξέταση. Τον έθεσαν υπό κράτηση σε δύο αστυνομικά τμήματα για πάνω από δώδεκα ώρες και κατέστρεψαν τις καθαρές βελόνες του. «Σύριγγες, επειδή είμαι οροθετικός, έχω τις δικές μου, για να μην κολλήσω κανέναν. Και αυτοί για σπάσιμο τις πήραν και μου τις έσπασαν».
Ο Γιάννης, ο οποίος αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας και ζει στον δρόμο, δήλωσε στις 31 Ιουλίου ότι την προηγούμενη ημέρα ο αστυνομικός έλεγχος τον εμπόδισε να πάει σε ραντεβού που είχε για χειρουργική επέμβαση λόγω σοβαρού αποστήματος στο χέρι του. “Σου χαλάνε όλη την ημέρα, όλο το πρόγραμμα, την υγεία… Λέω [στον αστυνομικό] «Με έχεις πάρει δεκαπέντε φορές εσύ ο ίδιος. Ξέρεις ότι είμαι εγώ. Δεν εκκρεμεί ούτε απόφαση ούτε τίποτα εναντίον μου. Σε παρακαλώ άφησέ με να πάω να κάνω την εγχείρησή μου, έχω ραντεβού με τον χειρούργο». Λέω, «έχω πρόβλημα και μάλιστα σοβαρό» και τους το δείχνω… Δεν το έλαβε υπόψη του. «Κάτσε εκεί», μου λέει. Και έχασα την εγχείρηση.
Εγώ να πεθαίνω από τον πόνο… Προσπάθησα να τους πω εκατό φορές «Ρε παιδιά, σας παρακαλώ, έχω πρόβλημα». Τίποτα, δεν το λάμβανε κανένας υπόψη. Το ραντεβού ήταν στις δέκα το πρωί. Μετά έγινε η εξακρίβωση και με άφησαν, και πήγα [στο νοσοκομείο] και ο χειρούργος δεν ήταν πια εκεί, είχε φύγει… Και ξέρετε τι έκανα από την απελπισία μου; ‘Ανοιξα το απόστημα μόνος μου.”
Παρεμπόδιση των συμμετεχόντων σε δράσεις δρόμου από την αστυνομία
Σε πέντε περιπτώσεις, στο διάστημα από τις 28 Μαΐου έως τις 26 Ιουνίου 2014, μια ερευνήτρια της Human Rights Watch έγινε μάρτυρας περιστατικών κατά τα οποία η αστυνομία σταμάτησε τους συμμετέχοντες σε δράσεις δρόμου του Athens Checkpoint, ενός κέντρου πρόληψης του HIV, εμποδίζοντάς τους να διανείμουν προφυλακτικά στο κέντρο της Αθήνας.
Στις 28 Μαΐου 2014, διαφορετικοί αστυνομικοί σταμάτησαν δύο συμμετέχοντες σε δράσεις δρόμου συνοδευόμενους από την ερευνήτρια της Human Rights Watch δύο φορές σε διάστημα 10 λεπτών. Κατά τη διάρκεια του δεύτερου ελέγχου και της σωματικής έρευνας, οι αστυνομικοί βρήκαν ένα χάπι αντιρετροϊκής αγωγής στα προσωπικά αντικείμενα ενός οροθετικού μέλους της ομάδας δρόμου. Ένας από τους αστυνομικούς φώναζε επιθετικά «Ποιος έχει AIDS, ποιος έχει AIDS; Εσύ;» στη μέση του δρόμου. Όταν τα μέλη της ομάδας διαμαρτυρήθηκαν για τη συμπεριφορά του αστυνομικού, η ερευνήτρια της Human Rights Watch και η ομάδα δρόμου προσήχθησαν στο αστυνομικό τμήμα Ακρόπολης για εξακρίβωση των στοιχείων ταυτότητάς τους.
Ο Στέργιος Μάτης, ένας από τους συμμετέχοντες στις δράσεις δρόμου του κέντρου Athens Checkpoint περιέγραψε το περιστατικό:
“Εξηγήσαμε ποιοι είμαστε. Ότι μας είχαν σταματήσει και ελέγξει μόλις πριν από πέντε λεπτά μπροστά από το αστυνομικό τμήμα της Ομόνοιας. Μετά προσπαθήσαμε να τους εξηγήσουμε ότι μας καθυστερούσαν από το έργο μας και ότι είχαμε να επιτελέσουμε ένα συγκεκριμένο καθήκον ως εθελοντές, και αυτοί δεν μπορούσαν να το καταλάβουν αυτό… Όταν αντιδράσαμε, οι αστυνομικοί απάντησαν ότι θα μας πάνε στο τμήμα, έτσι «για να δείτε τι θα πάθετε, τι μπορούμε να σας κάνουμε». Πήγαμε στο αστυνομικό τμήμα, μας έγδυσαν, μας ανάγκασαν να κάτσουμε…να σκύψουμε για να δουν αν έχουμε ναρκωτικά. Ήξεραν ότι είμαστε καθαροί, επειδή ήξεραν ποιοι είμαστε και τι κάνουμε. Το έκαναν απλώς για επίδειξη ισχύος.”
