Το σημερινό μας σημείωμα δεν αφορά κάποια τρέχουσα οικονομική είδηση ή πρόβλημα, αλλά ένα ζήτημα που, παρότι μοιάζει κοινωνιολογικού ενδιαφέροντος, είναι βαθιά οικονομικό και πολιτικό: την τρομακτική – συμμετρική ανάπτυξη του αριθμού των ‘‘σούπερ πλουσίων’’ και των ‘‘σούπερ φτωχών’’ στην ανθρωπότητα στις αρχές του 21ου αιώνα.
Οι εκθέσεις του ΟΗΕ για την παγκόσμια φτώχεια και ανισότητα, αλλά και οι εκθέσεις άλλων οργανισμών όπως της Oxfam, βρίθουν στοιχείων που τεκμηριώνουν αυτή την παράδοξη από πρώτη ματιά, αλλά απόλυτα εξηγήσιμη, δραματική αύξηση ακραίων φαινομένων πλούτου από τη μια μεριά και φτώχειας από την άλλη.
Σε πρόσφατη έρευνα του BBC για τους ‘‘σούπερ πλούσιους’’ (με περιουσία πάνω από 1 δισ. δολάρια), μαθαίνουμε ότι αυτή η κατηγορία είναι ‘‘ασύλληπτα πλούσιοι’’ και αυξάνονται σε αριθμό. Ότι δημιουργούνται και επεκτείνονται ολόκληροι κλάδοι στη βιομηχανία και τις υπηρεσίες για να καλύψουν τις καταναλωτικές τους ανάγκες ή και να εφεύρουν καινούργιες! Το Bloomberg Billionaires μας πληροφορεί, σε ημερήσια βάση (!) ποιος είναι ο πλέον πλούσιος άνθρωπος στον κόσμο, ο ‘‘σούπερ σούπερ πλούσιος’’ ενώ ένα εκτεταμένο ‘‘πλαγκτόν’’ από εταιρείες και website ασχολούνται με το βιογραφικό τους, τις καταναλωτικές τους συνήθειες κ.λπ.
Η αριθμητική τους αύξηση είναι ραγδαία. Σύμφωνα με την ετήσια Έκθεση Πλούτου για το 2014 του οίκου συμβούλων real estate, Knight Frank, το 2003 ανέρχονταν σε 935, το 2013 ήταν 1.682 και το 2023 αναμένεται να αυξηθούν σε 2.315. Δίπλα σ’ αυτούς, αυξάνεται θεαματικά ο αριθμός των ανθρώπων με εισοδήματα από 30 εκατ. δολάρια και πάνω, με τάση να αυξηθεί κατά 28% και να φτάσει τις 215.000 ως το 2023.
Το τρομακτικό είναι ότι οι τάσεις αύξησης του πληθυσμού των ‘‘σούπερ πλουσίων’’ είναι θεαματικές στις πιο φτωχές περιοχές του πλανήτη: 66% στην Ασία, 52% στην Αφρική, 45% στη Λ. Αμερική και 35% στη Μέση Ανατολή, ενώ ακολουθούν σε ποσοστά αύξησης η Ευρώπη με 25%, η Β. Αμερική με 21% και η Αυστραλασία με 19%.
Αυτό το ‘‘σούπερ μικρό’’ κλάσμα του παγκόσμιου πληθυσμού, όμως, κατέχει τρομακτικά υψηλό ποσοστό του παγκόσμιου πλούτου. Οι 85 πλουσιότεροι άνθρωποι στον κόσμο κατέχουν τόσο πλούτο όσο τα 3,5 δισεκατομμύρια (το 50%) του παγκόσμιου πληθυσμού!
‘‘Είναι συγκλονιστικό στον 21ο αιώνα το ήμισυ του παγκόσμιου πλούτου να βρίσκεται στα χέρια μιας μικρής ελίτ που θα μπορούσε άνετα να χωρέσει στο βαγόνι ενός τρένου’’, δήλωσε η εκτελεστική διευθύντρια της Oxfam, κ. Winnie Byanyima, παρουσιάζοντας τα στοιχεία της έκθεσης ‘‘Δουλεύοντας για τους λίγους’’ λίγο πριν την έναρξη των εργασιών του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός.
Όπως είναι αναμενόμενο, η ραγδαία αύξηση του αριθμού των “σούπερ πλούσιων” σημαίνει αντίστοιχη ραγδαία αύξηση του αριθμού των ‘‘σούπερ φτωχών’’, δηλαδή των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας. Σε απόλυτη φτώχεια, δηλαδή με ημερήσιο εισόδημα 1 δολάριο (ορισμός της απόλυτης φτώχειας από την Παγκόσμια Τράπεζα), βρίσκονται πάνω από 1 δισ. άνθρωποι, που αντιστοιχεί στο 22,7% του παγκόσμιου πληθυσμού! Σε σχετική φτώχεια (με βάση το όριο φτώχειας όπως το ορίζει κάθε χώρα) βρίσκεται το 32% του παγκόσμιου πληθυσμού. Ωστόσο, πολλοί αμφισβητούν τον ορισμό της απόλυτης φτώχειας με βάση το ημερήσιο εισόδημα του 1 δολαρίου, καθώς σε χώρες με κατά κεφαλή εισόδημα 2-5 δολάρια, μεγάλες ομάδες πληθυσμού εξακολουθούν να ζουν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας, αδυνατώντας να καλύψουν στοιχειώδεις ανάγκες διατροφής, ένδυσης, στέγασης, εκπαίδευσης και περίθαλψης.
Για να έχουμε μια εικόνα για τις… προόδους που συντελέστηκαν τον τελευταίο μισό αιώνα, η αναλογία εισοδήματος του πλουσιότερου 20% προς το φτωχότερο 20% είναι σήμερα 74 προς 1, έναντι 30 προς 1 το 1960!
Είναι με βάση αυτά τα δεδομένα που ο Πάπας Φραγκίσκος δεν ‘‘μάσησε’’ τα λόγια του, αποκαλώντας το σημερινό καπιταλισμό ‘‘νέα τυραννία’’…
Στελέχη του ΟΗΕ και κοινωνικοί ακτιβιστές θεωρούν ότι οι εξελίξεις αυτές θέτουν σε κίνδυνο όχι μόνο την οικονομική ανάπτυξη αλλά και τις θεμελιώδεις ισορροπίες των κοινωνιών σε παγκόσμιο επίπεδο. Όταν ολόκληροι κλάδοι της βιομηχανίας και των υπηρεσιών προσπαθούν να διευρύνουν τεχνητά τις ανάγκες της ολιγάριθμης ομάδας των ‘‘σούπερ πλουσίων’’ ώστε να αυξήσουν το μέρος του πλούτου τους που μπορούν να καταναλώσουν ενώ δισεκατομμύρια ανθρώπων δεν μπορούν να καταναλώσουν σχεδόν τίποτε, η οικονομική συνέπεια είναι ότι οι παγκόσμια ζήτηση αλλά και οι εν δυνάμει παραγωγικές δυνατότητες των κοινωνιών καταστρέφονται.
Από την άλλη, αυτή η κατά τον Πάπα Φραγκίσκο ‘‘νέα τυραννία” θέτει μπροστά στην ανθρωπότητα, στην αυγή του 21ου αιώνα, ένα ‘‘σούπερ καθήκον’’: την επιβίωση των κοινωνιών μέσω της εξάλειψης της φτώχειας. Αυτό όμως είναι ένα καθήκον ξεκάθαρα πολιτικό: όπως η κατάργηση της δουλείας το 19ο αιώνα, έτσι και η κατάργηση της φτώχειας στον 21ο αιώνα θα είναι ανέφικτη χωρίς μεγάλες πολιτικές ανατροπές.
