Γράφει ο Ζαχαρίας Λουδάρος
Follow @LOUDPLUS
Τηρουμένων των ιστορικών αναλογιών, οι σημερινοί καιροί των παρακμασμένων δυτικών δημοκρατιών μοιάζουν με τους καιρούς της παρακμασμένης αθηναϊκής δημοκρατίας, η οποία άλλωστε αποτέλεσε, σε γενικές γραμμές, το ιδεατό πρότυπό τους. Ήταν οι καιροί που έζησε ο Πλάτωνας και ένα μεγάλο μέρος του έργου του θέτει ακριβώς το ερώτημα του πως μπορεί να γίνει η υπέρβαση αυτής της παρακμής ώστε η πετυχημένη Πολιτεία, η «καλλίπολις», να μη κινδυνεύσει σοβαρά να μείνει για πάντα ένας ορίζοντας.
Έχει ενδιαφέρον εξαιρετικό λοιπόν, φέρνοντας ταυτόχρονα στο νου μας τις περιστάσεις που βιώνουμε σήμερα, να παρακολουθήσουμε τις απαντήσεις που δίνει ο Πλάτωνας στην κατεύθυνση υπέρβασης της παρακμής, η οποία είχε φτάσει τότε στο σημείο να σκοτώσει, νόμιμα αλλά καθόλου ηθικά, το δάσκαλό του, τον Σωκράτη. Ήταν το “House of Cards” της εποχής.
Όπως τότε έτσι και τώρα κανείς δεν πίστευε τις σοφιστείες του δημόσιου λόγου αλλά όλοι στρέφουν την προσοχή τους στη διαρροή μιας «ανώνυμης πηγής». Το «δαιμόνιο» που είπε ο Σωκράτης. Κι ήταν αρκετό αυτό το «τσίμπημα» της σωκρατικής «αλογόμυγας» για να μεταμορφωθεί ο κορυφαίος Έλληνας φιλόσοφος σε απειλή για το καθεστώς της παρακμής που συντηρούσε και αναπαρήγαγε την αθλιότητα ως όρο της επιβίωσής του.
Παρά τη βολική παρουσίαση του Πλάτωνα ως αντιδραστικού φιλοσόφου και οπαδού της «φωτισμένης δεσποτείας», η αλήθεια είναι πως η κοινωνική τάξη που ονειρεύεται ο Πλάτωνας δεν είναι η τάξη της φωλιάς τερμιτών, όπως αυτή που αναπόδραστα οδηγούμαστε σήμερα. Για την αντίληψη του Πλάτωνα κάθε πολίτης μέσα σε κάθε τάξη πρέπει να μπορεί να αποκτά μια ισορροπία στις τρεις λειτουργίες της ψυχοσύνθεσής του. Αυτό σημαίνει πως όποιος κι αν είναι ο κοινωνικός του ρόλος θα πρέπει να μπορεί να είναι ο εαυτός του. Και μόνο τότε το κράτος μπορεί να είναι αρμονικό. Οπότε και κύριο καθήκον του κυβερνήτη είναι να εξασφαλίζει στην Αρμονία όλες τις ευκαιρίες τόσο μέσα στο άτομο όσο και μέσα στο κράτος. Για τον Πλάτωνα, για όποιον θέλει να εφαρμόσει μια συνεπή πολιτική σε αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να έχει την πραγματική γνώση για να το κάνει. Κι έτσι εισάγει στην πολιτική θεωρία του την έννοια του «φιλόσοφου – βασιλιά».
Όμως ο Πλάτωνας στον «Πολιτικό» δεν έχει ψευδαισθήσεις και αυταπάτες. «Αφού όμως δεν υπάρχει καθόλου βασιλιάς, που να γεννιέται μέσα στα κράτη, όπως οι βασίλισσες στα σμήνη των μελισσών είναι αναγκαίο να μαζευόμαστε σε γενικές συνελεύσεις και να συντάσσουμε κώδικες, προσπαθώντας να ακολουθούμε κατά γράμμα τις διατάξεις του πιο αυθεντικού Συντάγματος» εξηγεί.
Αφού λοιπόν ένας τέτοιος ιδανικός ηγέτης είναι ουτοπικός πρέπει να στραφούμε στην αμέσως επόμενη καλύτερη διακυβέρνηση η οποία μπορεί να πάρει πολλές μορφές, ωστόσο σίγουρα προϋποθέτει να μαζευόμαστε για συντάξουμε σύνταγμα με όση συναίνεση είναι δυνατή. Για τον Πλάτωνα σε επίπεδο εφαρμοσμένης πολιτικής δεν υπάρχει άλλη κατεύθυνση από το να αναζητήσουμε το Σύνταγμα του καλύτερου πραγματοποιήσιμου κράτους, για το οποίο όπως λέει «ο νομοθέτης δεν πρέπει να θεσπίζει απόλυτες ανώτατες αρχές, αλλά από το άλλο μέρος ούτε εξουσίες, που δεν ισορροπούν μεταξύ τους εξαιτίας της ανάμειξής τους».
Η παρακμασμένη ελληνική δημοκρατία έχει σήμερα ανάγκη από ένα νέο Σύνταγμα και όχι από έναν «φωτισμένο ηγεμόνα», όποιος κι αν είναι αυτός. Ωστόσο για την εξαγγελθείσα Συνταγματική Αναθεώρηση υπάρχει ο σοβαρός κίνδυνος να καταστεί αντικείμενο του τρέχοντος πολιτικού ανταγωνισμού και να αντιμετωπιστεί με επικοινωνιακούς όρους, ενώ είναι υπαρκτή η ανάγκη να φτιάξουμε «το Σύνταγμα του καλύτερου πραγματοποιήσιμου κράτους», με την εμπλοκή στη διαδικασία αυτή του συνόλου της κοινωνίας.
Στο βαθμό λοιπόν που μια αριστερή κυβέρνηση παίρνει την πρωτοβουλία της Συνταγματικής Αναθεώρησης, αν μη τι άλλο οφείλει να δώσει ειδικό βάρος στη συμμετοχή των πολιτών. Προσωπικά μάλιστα δεν βρίσκω καθόλου κακή την ιδέα για δημοψήφισμα, αρκεί ασφαλώς να υπάρχει ουσιαστικό πολιτικό διακύβευμα. Να υπάρχουν δηλαδή προτάσεις που θα επιδιώκουν την εναρμόνιση και όχι τη σύγκρουση, στο πλαίσιο ενός κράτους που θα εγγυάται σε κάθε πολίτη πως μπορεί να είναι ο εαυτός του και όχι ένα φοβισμένο και πανικόβλητο ανθρωπάκι.
Θέλει η κυβέρνηση πραγματικά να ανοίξει μια συζήτηση σε αυτή την έκταση; Δεν το ξέρω. Μακάρι να το θέλει. Αλλιώς θα πρόκειται για «μία από τα ίδια», γεγονός που θα αφήσει παντελώς αδιάφορη την κοινωνία, επιτείνοντας την αίσθηση ενός πολιτικού συστήματος αναξιόπιστου, το οποίο φροντίζει μόνο για την αναπαραγωγή των προνομίων του.
