Tου Χ.Κ. Λαζαρόπουλου
Δυνατούς λύτες και ακόμα καλύτερους παίκτες απαιτεί η οποιαδήποτε συζήτηση τόσο για την επιλογή του καταλληλότερου για τη θέση του Προέδρου της Δημοκρατίας αλλά και για τη συνταγματική αναθεώρηση όσον αφορά στις εξουσίες που θα πρέπει να έχει
Το καλοκαίρι του 1999, η τουρκική κοινή γνώμη διέκρινε στο πρόσωπο του Ρετσέπ Ταγίπ Ερντογάν έναν ισχυρογνώμονα, συντηρητικό, αλλά και ριζοσπάστη δήμαρχο που ήθελε να εκσυγχρονίσει την Κωνσταντινούπολη, να αναδείξει τα τουριστικά σημεία της και να δώσει το δικό του, ατίθασο, πολιτικό στίγμα.
Τότε όλοι συζητούσαν ότι ο Ερντογάν έδωσε το δικό του πολιτικό στίγμα απαγγέλλοντας ένα ποίημα του Ζιγιά Γκιοκάλπ, ενός ιστορικού συγγραφέα και πολιτικού ακτιβιστή. Η ενέργεια αυτή πόνεσε ορισμένους που υπηρετούσαν το «βαθύ κράτος» σαν σκλήθρα που μπήκε σε μάτι. Σαν λυσσασμένοι, οι ταγοί του πολιτικοστρατιωτικού κατεστημένου της Άγκυρας και οι πάτρωνες των μελών εκείνου του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας προσπάθησαν να του κολλήσουν τη ρετσινιά ότι ο Ερντογάν ήταν ο «εχθρός του λαού» και του «κοσμικού κράτους».
Το «σύστημα» υποχρέωσε τον Ερντογάν να παραιτηθεί από το δημαρχιακό θώκο με συνοπτικές διαδικασίες και τον καταδίκασε σε ολιγόμηνη φυλάκιση. Λίγο μετά την αποφυλάκισή του, συζητούσαμε για το θέμα και τις πολιτικές εξελίξεις στη γείτονα με έναν φίλο Τούρκο δημοσιογράφο, τον Σερχάτ, χαζεύοντας τους ψαράδες μπροστά στα βαποράκια που φεύγουν απ’ την Πόλη για τα Πριγκηπονήσια.
«Ο δήμαρχος κατάγεται από τα δικά σας μέρη στη Ριζούντα. Εσύ μου λες ότι οι Πόντιοι είναι ξεροκέφαλοι και πεισματάρηδες, δεν μπορεί ν’ αλλάξει ο κανόνας για εκείνον. Θα δεις που θα παίξει ρόλο στην πολιτική και θα αλλάξει το κατεστημένο που έχει διαμορφωθεί μετά τη χούντα του Εβρέν», μου έλεγε ο Σερχάτ. Πράγματι, έκανε πολλές παράτολμες κινήσεις κι έχει δείξει ότι έχει ποντιακό τσαγανό.
Το πάθημα και το μάθημα
Το πολιτικό πάθημα του 1998 έγινε βιωματικό μάθημα για τον άνθρωπο που έγινε πρωθυπουργός το 2003 έχοντας αλλάξει ριζικά την πολιτική εικόνα του στην κοινή γνώμη της Τουρκίας. Ακόμα και μερικοί από τους «εξευρωπαϊσμένους» επιχειρηματίες της γειτονικής χώρας, όπως ο Σαμπαντζί, καμάρωναν για τον πρωθυπουργό που δεν αναγκάζεται να μιλήσει σε «ξενική» γλώσσα και επιβάλει το άκουσμα της τουρκικής ακόμα και στον Λευκό Οίκο!
Πέρα όμως από τη σημειολογία των ενεργειών, ο Ερντογάν είχε σχεδιάσει πολύ καλά το επόμενο πολιτικό βήμα του, όταν κάποιοι θα κλόνιζαν την πρωθυπουργική εξουσία και ισχύ του. Ήδη από το 2007 προώθησε σοβαρές τομές στο Σύνταγμα της τουρκικής δημοκρατίας.
Το Σύνταγμα του 1961 ανεγνώριζε συμβολικές αρμοδιότητες στον Πρόεδρο. Από εκείνη τη χρονιά που αποκαλύφθηκε η πολιτική ατιμία και η πανουργία του τότε πρωθυπουργού Αδνάν Μεντερές και των συστημικών βασιβουζούκων του μέχρι το αμερικανικής εξύφανσης πραξικόπημα του πυροβολικάριου στρατηγού Κενάν Εβρέν το 1980, συνέβησαν πολλά και διαμόρφωσαν τις συνθήκες για τη δημιουργία ενός νέου Συντάγματος.
Το Σύνταγμα που ψηφίστηκε το 1982 προέβλεπε αυξημένες αρμοδιότητες για τον πρόεδρο συγκριτικά με όλα τα προηγούμενα. Οι εξελίξεις μετά την παράδοση της εξουσίας από τον Εβρέν στους πολιτικούς τον Δεκέμβριο του 1983 δεν μας αφορούν τόσο πολύ, όσο η αντιστοιχία με ανάλογες διαδικασίες που σημειώθηκαν στη χώρα μας τόσο με την θέσπιση του Συντάγματος το 1975, όσο και με την αναθεώρηση του 1986 όσον αφορά κυρίως στις εξουσίες του Προέδρου.
Τα γεωπολιτικά δεδομένα
Οι γεωπολιτικές εξελίξεις και η σύνταξη των διεθνών δυνάμεων αφ’ ενός έναντι του αποκαλούμενου «άξονα του Κακού» όπως τον είχε βαφτίσει ο Τζωρτζ Μπους Τζούνιορ και αφ’ ετέρου η νέα αμερικανική γεωστρατηγική στόχευση βάσει του ελέγχου των ενεργειακών πόρων απασχόλησε πολύ νωρίς τον Ερντογάν.
Το 2007 έτυχε να βρίσκομαι πάλι στην Πόλη. Με γνωστούς μου από ένα εκδοτικό συγκρότημα είχαμε πάει για απολαύσουμε καλκάνι (σ.σ. το διάσημο ψάρι της Μαύρης Θάλασσας) στις ταβέρνες του Μεσοχωρίου (σ.σ. τουρκιστί Ορτάκιοϋ) στη σκιά της μεγάλης γέφυρας που συνδέει την Ευρώπη με την Ασία και του τζαμιού που ανοικοδόμησε ο αρχιτέκτονας Καραμπέτης Μπαϊλάν. Τα κανάλια ασχολούνταν με την διαμάχη ισλαμιστών – «κοσμικών» σχετικώς με τη μορφή του πολιτεύματος και την εκλογή Προέδρου.
Όπως μου είπαν από τότε, ο Ερντογάν είχε θορυβηθεί από όσα ακούστηκαν με το σκάνδαλο των υποκλοπών στην Ελλάδα και πώς είχαν παγιδεύσει διάφορες υπηρεσίες τον τότε πρωθυπουργό κ. Κώστα Καραμανλή και μέλη της κυβέρνησής του. Ήταν πολύ προσεκτικός στις επικοινωνίες και ήθελε με θεσμικό τρόπο να αντιμετωπίσει την απειλή που συνιστούσε το «κεμαλικό κατεστημένο» για την εξουσία του αλλά και για την πολιτική του.
Το δόλωμα που έλεγαν «Γκιουλ»
Γι’ αυτό όρισε τον κ. Αμπντουλάχ Γκιουλ υποψήφιο Πρόεδρο και μάλιστα τον πρώτο που είχε ισλαμικές καταβολές. Εκτίμησε τις αντιδράσεις του Στρατού και του Συνταγματικού Δικαστηρίου και ουσιαστικά τον επέβαλε προκειμένου διά της ενέργειας αυτής να δρομολογήσει εξελίξεις που θα είχαν τη συναίνεση του λαού, ο οποίος θα εξέλεγε άμεσα τον Πρόεδρο της αρεσκείας του. Αυτή ήταν μια δομική και ιδιαίτερα ριζοσπαστική κίνηση με την οποία ο Ερντογάν τόλμησε ό,τι δεν κατάφερε κανείς μετά το 1924.
Ακόμα και με τις συνταγματικές προσαρμογές του 2008 και του 2010, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην Τουρκία πήρε πρόσθετες εξουσίες, διαθέτει ουδετερότητα και ανεύθυνο, οι πράξεις του δεν ελέγχονται από το τουρκικό Συνταγματικό Δικαστήριο και είναι δυνατόν να παραπεμφθεί μόνον για εσχάτη προδοσία, με ειδική κοινοβουλευτική πλειοψηφία, στο αρμόδιο ειδικό δικαστήριο.
Σε άρθρο της σχετικά με τις συνταγματικές αναθεωρήσεις στην Τουρκία, η καθηγήτρια πολιτικής επιστήμης του Πανεπιστημίου Κωνσταντινούπολης κ. Μελικέ Ακαρατσά Κιοσσέ γράφει ότι με τις ενέργειες του κ. Ερντογάν δόθηκαν εξουσίες στον εκάστοτε Πρόεδρο που τον καθιστούν ιδιαίτερα ισχυρό. Μπορεί να ασκήσει βέτο για νόμους, να οδηγήσει αναθεωρήσεις σε δημοψήφισμα, να προσφύγει στο τουρκικό Συνταγματικό Δικαστήριο για έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων. Διαθέτει αρμοδιότητα σύγκλησης του υπουργικού συμβουλίου, κύρωσης των διεθνών συνθηκών, εκπροσωπεί τις Ένοπλες Δυνάμεις στο κοινοβούλιο και διορίζει τον Αρχηγό τους, διορίζει μέλη του τουρκικού Συνταγματικού Δικαστηρίου, των Ανωτάτων Δικαστηρίων, του Ανωτάτου Στρατιωτικού Δικαστηρίου και Γενικούς Εισαγγελείς.
Πρόσθετες αρμοδιότητες κατά πλειοψηφία
Στις αρμοδιότητες αυτές μπορούσαν με αναθεώρηση ή νόμο του κοινοβουλίου να προστεθούν νέες. Πρόκειται για συνταγματική διάταξη η οποία δυνάμει καθιστούσε με μια ευνοϊκή κοινοβουλευτική πλειοψηφία τον Πρόεδρο, εξαιρετικά ισχυρό. Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες εξελέγη Πρόεδρος ο ατίθασος δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης κατά τη δεκαετία του ’90. Βέβαια οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι στην πολιτική πορεία του κ. Ερντογάν εμφανίστηκε χάρη στον κ. Γκιουλ ο σημερινός πρωθυπουργός κ. Αχμέτ Νταβούτογλου που είναι άριστος γνώστης της ιστορίας και των συμβολισμών.
Εκτός από τον νου που επινόησε την αμφιλεγόμενη θεωρία της «οθωμανικής κληρονομιάς» και έδωσε το στίγμα ενός ακαθόριστου «στρατηγικού βάθους», έχει κάνει και κάτι ενδιαφέρον. Μας έδειξε πολύ νωρίτερα πώς κινούνται τα νήματα στους μηχανισμούς που προκαλούν συνταγματικές αναθεωρήσεις και πώς μπορεί ένας Πρόεδρος να γίνει πανίσχυρος και όχι «θεσμικό έπιπλο» αναλόγως με τις προθέσεις και τις διαθέσεις οποιουδήποτε πρωθυπουργού.
Επειδή στατιστικά διάφορα πολιτικά μοντέλα εφαρμόζονται πρώτα στην Τουρκία και μετά τα αντιμετωπίζουμε «ενταύθα» ας έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας αυτήν την ιστορία. Ίσως τον Νοέμβριο ή έως τον Μάρτιο να πούμε: «Καν’το όπως ο Ερντογάν».
Οι παραλήπτες θα έχουν πάρει ήδη το μήνυμα, όχι μόνο στο Μαξίμου αλλά και αλλού…
