Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος*
Με την πυκνή τους βλάστηση, τους ευωδιαστούς κήπους τους μέχρι να επέλθει η αστικοποίηση, τις ωραίες ταβέρνες τους, τους καλοσυνάτους κατοίκους, αλλά και τις άλλες φυσικές ομορφιές και το χρώμα τους, αποτελούν μια από τις ωραίες περιοχές της Αθήνας τα Πατήσια. Κατά παράδοση κατοικήθηκαν από μεσοαστικά στρώματα και αποτελούν χαρακτηριστική έκφραση της ύστερης αστικοποίησης του αττικού τοπίου.
Έως και το τέλος του 19-ου αιώνα, τα Πατήσια εθεωρούντο παραθεριστική συνοικία των Αθηνών, με μεγάλες αγροτικές εκτάσεις και καλλιέργειες. Έσφυζαν από πράσινο και βλάστηση με κατάφορτους κήπους, όπως εξάλλου και οι άλλες αγροτοπαραθεριστικές συνοικίες των Αθηνών, ο Βοτανικός, η Κολοκυνθού κ.α.
Σε ότι αφορά την ονοματοδοσία της περιοχής υπάρχουν πολλές εκδοχές για το όνομά της. Κατά μια εκδοχή λοιπόν το όνομα πιθανόν προέκυψε από την αρχαίο Δήμο Βατής-Βατήσι, ο οποίος και αποτυπώνεται σε επιγραφή στην στοά του Αττάλου. Κατά μια άλλη εκδοχή το όνομα επήλθε από την παρουσία στην περιοχή τούρκου μεγαλοκτηματία του Πατίς-αγά. Και επομένως με παράφραση προέκυψε το Πατήσια.
Σύμφωνα με τον σπουδαίο αθηναιογράφο Δ. Σουρμελή, αρχικά η συνοικία αποκαλούνταν «Κήποι» και μεθύστερα «Παραδείσια». Αλλά με την έλευση του Μωάμεθ του Πορθητή στην Αθήνα, κατελήφθησαν οι «Κήποι» και έκτοτε αποκαλούνταν Πατήσια, από το επίθετο «Πατισάχ» που σημαίνει «μεγάλος κύριος».
Από τα Πατήσια διήρχετο ο Ποδονίφτης, στις όχθες του οποίου υπήρχε πολύ μεγάλη και πλούσια σε χλωρίδα βλάστηση. Ένεκα της φυσικής τους ομορφιάς και του πρασίνου που κυριαρχούσε σε αυτά, τα Πατήσια αποτελούσαν επίζηλο εκδρομικό προορισμό. Σ΄ αυτά εξάλλου υπήρχε πληθώρα κέντρων, όπως καφενείων, ταβερνών και αναψυκτηρίων, στα οποία μπορούσαν οι επισκέπτες να ξεκουραστούν και να αναταθούν στην φύση. Ενώ στην γέφυρα του Ποδονίφτη είχαν τοποθετηθεί παγκάκια, για να ξεκουράζονται οι εκδρομείς.
Οι αργίες και οι σχόλες στην Αθήνα, ήταν μέρες γιορτής για τα Πατήσια, στις οποίες όλοι οι Αθηναίοι άδραχναν την ευκαιρία να τα επισκεφθούν, για να ξεκουραστούν από την καθημερινότητά τους, αλλά και για να αγοράσουν άνθη, φρούτα και καλλωπιστικά φυτά, από τους αγρότες της περιοχής.
Ονομαστά υπήρξαν και τα πατησιώτικα τριαντάφυλλα. Καταγράφεται μάλι-στα και το εξής ιστορικό γεγονός. Στα 1892 και μέσα στον προεκλογικό πυρετό της εποχής – πάντα οι εκλογές είχαν ξεχωριστό ηθικό και κοινωνικό βάρος για τον λαό της Αθήνας – οι Πατησιώτες πρόσφεραν εις ένδειξη αγάπης και πολιτικής στήριξης στον αγώνα του, πέντε χιλιάδες τριαντάφυλλα !!! στον μεγάλο μας πολιτικό μεταρρυθμιστή και πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη.
Προς το τέλος του 19-ου αιώνα και με την αναθεώρηση του σχεδίου της πόλεως των ων που έλαβε χώρα, τα Πατήσια προσέλαβαν χαρακτήρα προαστίου της πόλης, διιστάμενο σε δυο επιμέρους συνοικίες τα Κάτω Πατήσια και τα Άνω Πατήσια. Αποτελώντας πόλο έλξης για κατοίκηση, αλλά και για εμπορική δραστηριότητα, διαρκώς σώρευαν πολύ κόσμο και προϊόντος του χρόνου άρχισε η ταχεία αστικοποίησή τους. Γεγονός που αλλοτρίωσε την φυσική ομορφιά τους, ενώ περιόρισε δραστικά τους κήπους και τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις τους. Την θέση των πολυφρόντιστων και πανέμορφων περιβολιών που ευωδίαζαν και έβγαζαν από τα χώματά τους τα πιο ωραία αγροτικά προϊόντα, πήραν τώρα κατοικίες, και καταστήματα.
Το μέρος από το οποίο διήρχετο ο Ποδονίφτης, προσέλαβε το όνομα «Ποδονίφτης», από το αντίστοιχο όνομα οικονομικά επιφανούς μεγαλεμπόρου, που ζούσε στην περιοχή και είχε εμπορικό κατάστημα στην Παλαιά Αγορά της Αθήνας. Όμως και αθλητικές δραστηριότητες ελάμβαναν χώρα στην περιοχή του Ποδονίφτη, δοθέντος του ελεύθερου χώρου που διέθετε, αλλά και του προσφερόμενου φυσικού τοπίου. Έτσι το 1902 διενεργήθηκαν ιππικοί αγώνες, που αποτέλεσαν βαρυσήμαντο κοινωνικό γεγονός των Αθηνών.
Ακόμα στα ελεύθερα γήπεδα του Ποδονίφτη συνέρρευσαν κατά κύματα, πολλοί από τους τραγικούς πρόσφυγες, μετά την μικρασιατική τραγωδία, δημιουργώντας έναν μεγάλο προσφυγικό συνοικισμό. Ο οποίος προοδευτικά μετεξελίχθηκε, στη γνωστή μας περιοχή της Νέας Φιλαδελφείας. !!!
Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα από το Βιβλίο μου «ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα….», που πραγματεύεται την κοινωνική, πολιτισμική και αυτοδιοικητική ταυτότητα της Αθήνας μας.
*Ο συγγραφέας Πάνος Ν. Αβραμόπουλος είναι Α΄ Αναπληρωματικός Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων.
