Ας αρχίσουμε με λίγη …πραγματικότητα, πριν περάσουμε στους μύθους: για το ιστορικό, τις τελετές, τους χρησμούς του μαντείου των Δελφών έχει γράψει η …dream-team της Ελληνικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής ιστορίας.
Λίγα μόνο από τα γνωστά ονόματα της ομάδας: Ηρόδοτος, Θουκuδίδης, Ευριπίδης, Σοφοκλής, Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Πίνδαρος, Αισχύλος, Ξενοφώντας, Διόδωρος, Παυσανίας, Οβίδιος, Λουκιανός και βέβαια ο Πλούταρχος. Ο τελευταίος μάλιστα φαίνεται να είναι κάτι σαν …επίσημος εκπρόσωπος του μαντείου προς το τέλος του 1ου αιώνα μ.Χ., μια που έχει στο ενεργητικό του πλούσιο έργο σχετικό με τις τελετές και τις παραδόσεις του μαντείου. Βέβαια, ο ίδιος φαίνεται να είναι και ιερέας στο μαντείο, κατέχοντας διπλή ιδιότητα – σας θυμίζει κάτι;
Παρά τη διπλή του ιδιότητα, το έργο του Πλούταρχου είναι μια ανεξάντλητη πηγή πληροφοριών για τις πρακτικές του μαντείου. Για παράδειγμα, μας πληροφορεί ότι σε εποχές μεγάλης δόξας του μαντείου, το ρόλο της Πυθίας δεν έπαιζε μόνο μια ιέρεια, αλλά μέχρι και τρεις. Αρχικά, οι ιέρειες αυτές ήταν νεαρές παρθένες, συμβολίζοντας την αγνότητα του πνεύματος, αλλά στην πορεία, αντικαταστάθηκαν από ώριμες γυναίκες της περιοχής. Ο λόγος που έγινε αυτό δεν είναι ξεκάθαρος: μια από τις …θεωρίες συνομοσίας σχετίζεται με τον Εχεκράτη το Θεσσαλό, ο οποίος ερωτεύτηκε τη νεαρή ιέρεια, την απήγαγε και την κακοποίησε. Αντίστοιχα, σε κάποιες περιόδους η Πυθία εμφανίζεται σαν μια εξαιρετικά μορφωμένη γυναίκα, οπότε και οι χρησμοί της έχουν τη μορφή πεντάμετρων ή εξάμετρων στίχων, ενώ σε άλλες σαν τόσο αμόρφωτη που δεν μπορεί να γράψει ούτε το όνομά της.
Η προσέλευση στο μαντείο
Η διαδρομή που ακολουθούν οι επισκέπτες του μαντείου φαίνεται να είναι ένα από τα κεντρικά σημεία στη λειτουργία του, αλλά και στο μύθο που τη συνοδεύει. Όλα ξεκινούν από την παραδοχή ότι οι επισκέπτες είναι ήδη πληροφορημένοι για τη λειτουργία του μαντείου και φτάνουν σε αυτό προετοιμασμένοι να λάβουν πολύ σημαντικές και έγκυρες πληροφορίες για το τι τους επιφυλάσσει το μέλλον – γι’ αυτό άλλωστε και ξεκινούν από την πόλη τους να κάνουν αυτό το δύσκολο για εκείνη την εποχή ταξίδι. Μια από τις πρώτες τους ενέργειες, αφού φτάσουν στο χώρο, είναι να συζητήσουν το πρόβλημά τους με τους ιερείς, έτσι ώστε να τεθεί το ερώτημα με τον κατάλληλο τρόπο στην ιέρεια. Κατόπιν, οδηγούνται στους χώρους του μαντείου κρατώντας φύλλα δάφνης, συμβολικά του δύσκολου ταξιδιού, πριν περάσουν στο Άδυτο, όπου και θα συναντήσουν την Πυθία. Εκεί θα θέσουν το ερώτημά τους με τη μορφή που ορίστηκε σε συνεργασία με τους ιερείς, θα λάβουν το χρησμό για τον οποίο ήρθαν, και θα επιστρέψουν στην πόλη τους.
Βέβαια, από εκεί και μετά ξεκινά η διαδικασία ερμηνείας του χρησμού, καθώς παραδοσιακά οι απαντήσεις της ιέρειας έχουν τέτοια μορφή ώστε η ερμηνεία τους να μην είναι μονοσήμαντη! Όλοι γνωρίζουμε το “ηξεις αφήξεις ου θνήξεις εν πολέμω”, το οποίο ερμηνεύεται θετικά αν κάποιος χωρίσει τη φράση σε δύο προτάσεις ακριβώς μετά το “αφήξεις” (δηλαδή “θα πας και θα γυρίσεις, δε θα πεθάνεις στον πόλεμο”), αλλά αρνητικά αν η διαίρεση γίνει μετά το “ου” (“θα πας και δε θα γυρίσεις, θα πεθάνεις στον πόλεμο”). Ένα πιο ενδιαφέρον παράδειγμα για την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας σχετίζεται με την εκστρατεία του βασιλιά των Περσών Ξέρξη, γιου του Δαρείου, το 480 π.Χ.
Οι χρησμοί του μαντείου προς τους Αθηναίους ήταν εξαιρετικά δυσοίωνοι, ενώ σε κάποια φάση μιλούσαν για “ξύλινα τείχη”. Αντίστοιχα, οι Σπαρτιάτες έλαβαν ένα χρησμό που εν ολίγοις τους προειδοποιούσε ότι ο εχθρός δε θα αποθαρρυνθεί εύκολα και δε θα υποχωρήσει παρά μόνο όταν διαμελίσει την πόλη και το βασιλιά της. Η ιστορία επιβεβαιώνει το μαντείο και οι 300 ηρωικοί Σπαρτιάτες συντρίβονται στις Θερμοπύλες – κατόπιν, οι Πέρσες στρέφονται στο κοντινό Αρτεμίσιο, όπου και αποκρούουν τις επιθέσεις των Αθηναίων στη θάλασσα. Σε αυτό το σημείο όμως, επιβεβαιώνεται η προφητεία προς τους Δελφιείς σχετικά με τη βοήθεια των ανέμων: επί τρεις μέρες λυσσαλέοι άνεμοι σφυροκοπούν τον περσικό στόλο, καταστρέφοντας σχεδόν το 20% των πολεμικών και μεταγωγικών σκαφών, αφήνοντας όμως ανέγγιχτα τα Αθηναϊκά πλοία!
Εν τω μεταξύ, στην Αθήνα ο Θεμιστοκλής ερμηνεύει το χρησμό περί ξύλινων τειχών ως προτροπή να χρησιμοποιηθεί το ασήμι από τα ορυχεία του Λαυρίου για να ετοιμαστούν κι άλλα πλοία και εκκενώνει την Αθήνα κατευθύνοντας τους κατοίκους στην κοντική (“ιερή”, σύμφωνα με το μαντείο) Σαλαμίνα. The rest is history, όπως λένε οι Άγγλοι, καθώς ο Θεμιστοκλής διέλυσε τον Περσικό στόλο στη Σαλαμίνα, η Αθήνα σώθηκε από τον εξ ανατολών κίνδυνο και το μαντείο είναι πλέον πιο δημοφιλές από ποτέ!
Η Πυθία, οι παραισθήσεις και οι σεισμοί
Ένα από τα πιο γνωστά χαρακτηριστικά της μυθολογίας που συνοδεύει το μαντείο έχει να κάνει με την κατάσταση έκστασης της ιέρειας, την ώρα που έδινε τους χρησμούς, τα ακατάληπτα λόγια και την αδυναμία της να σταθεί στα πόδια της, καθώς και τους καπνούς που εντοπίζονται να βγαίνουν από τους βράχους. Σύμφωνα με τις ανασκαφές του 2001 από τη διεπιστημονική ομάδα των Jelle Zeilinga de Boer (γεωλόγος, Πανεπιστήμιο Wesleyan), John R. Hale (αρχαιολόγος, Πανεπιστήμιο Louisville), Jeffrey P. Chanton (χημικός με ειδικότητα στη σήμανση, Πανεπιστήμιο Stanford), και Henry R. Spiller (τοξικολόγος, Νοσοκομείο Παίδων Kosair), ο καπνός αυτός φαίνεται να είναι αιθυλένιο, ο μόνος από τους υδατάνθρακες που έχει τη γλυκιά, όμορφη μυρωδιά που περιγράφει ο Πλούταρχος πως αναδυόταν στο μαντείο. Η ύπαρξη ενός υδατάνθρακα δικαιολογείται από το υπέδαφος της περιοχής, που είναι πλούσιο σε ανθρακικό ασβέστιο και ασφαλτικά πετρώματα.
Αντίστοιχα, η έκλυση του αιθυλενίου από το υπέδαφος φαίνεται να σχετίζεται με την έντονη σεισιμικότητα της περιοχής – δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Δελφοί βρίσκονται στο όριο δύο τεκτονικών πλακών, πάνω ακριβώς από το ρήγμα του Κορινθιακού που στη σύγχρονη εποχή έδωσε τους καταστροφικούς σεισμούς το 1981. Για να χρησιμοποιήσουμε …μυθολογικούς όρους, ο θεός των σεισμών Ποσειδώνας φαίνεται να αποτραβά την Πελοπόννησο από τη Στερεά Ελλάδα, και το αιθυλένιο ξεπηδά από το ρήγμα που δημιουργείται στη διάρκεια των σεισμών. Το σχετικό …κουτσομπολιό λέει ότι ο Ποσειδώνας ήταν ο προστάτης της περιοχής πριν τον Απόλλωνα και την αντάλλαξε με την Τροιζηνία – ή τουλάχιστον έτσι δικαιολόγησαν οι ιερείς του Απόλλωνα την κατάληψη της περιοχής!
Το αιθυλένιο λοιπόν που εισέπνεε η εκάστοτε ιέρεια δρα ανταγωνιστικά προς το οξυγόνο που είναι απαραίτητο για την καλή λειτουργία του εγκεφάλου. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι παλαιότερα το χρησιμοποιούσαν ως αναισθητικό στις εγχειρήσεις, αφού σε μικρή αναλογία (μέχρι 20%) έχει τα ίσια αποτελέσματα με την ιατρική μέθη – σε μικρότερες δόσεις, τα αποτελέσματα είναι ευφορία, δυσκολία στην ομιλία και χαμηλή αίσθηση στα χέρια και τα πόδια, κάτι που δικαιολογεί την αδυναμία της ιέρειας να μιλήσει καθαρά και να σταθεί στα πόδια της. Αντίστοιχα, σε υψηλές δόσεις το αιθυλένιο είναι εξαιρετικά τοξικό και θανατηφόρο: αυτό φαίνεται να δικαιολογεί με επιστημονικούς όρους την αντικατάσταση των νεαρών ιερειών από πιο ώριμες γυναίκες της περιοχής, οι οποίες γνώριζαν πώς να χειριστούν τη μέθη ή την έκσταση από τους καπνούς και το σημείο στο οποίο έπρεπε να σταματήσουν.
Τι μας διδάσκει η πραγματικότητα γύρω από τους μύθους που σχετίζονται με το μαντείο; Αν το δούμε θετικά, οι πρόγονοί μας αποδεδειγμένα κατείχαν τη γνώση της χημείας και της βιολογίας των παραισθήσεων, ενώ ήταν και πρωτοπόροι στον τομέα της …βιομηχανικής κατασκοπείας, μια που η συνέντευξη που έπαιρναν οι ιερείς από τους επισκέπτες βοηθούσε στην καλύτερη διατύπωση των ερωτημάτων και την ερμηνεία τους προς τη …σωστή κατεύθυνση. Αν το δούμε αρνητικά; Εμπλοκή πολιτείας – εκκλησίας (ο Θεοδόσιος έκλεισε το μαντείο τον 5ο αιώνα μ.Χ.) – διπλοθεσίτες σε κρατικές θέσεις (Κλέα, στενή φίλη του Πλούταρχου, ιέρεια στους Δελφούς και στις τελετές του Διονύσου) – δημοσιογράφοι σε κρατικές θέσεις (ο Πλούταρχος είναι ταυτόχρονα και ιερέας, αλλά και …εκπρόσωπος του μαντείου) – σας θυμίζει κάτι;
Πηγή: Culturepoint.gr
