Πόσα ξέρουν οι Αθηναίοι για την πόλη τους και κατά πόσο μπορούν να απαντήσουν στις ερωτήσεις που τους κάνουν οι τουρίστες; Πόσο συχνά εκεί που βασίζουμε βιαστικοί και απορροφημένοι στα προβλήματά μας στρέφουμε το βλέμμα, σηκώνουμε το κεφάλι, παρατηρούμε τα κτίρια και τα μνημεία που έμειναν να θυμίζουν την ιστορία της πρωτεύουσας που άρχισε να γράφεται από τον 19ο αιώνα και μετά;
Απολαύστε ένα οδοιπορικό στην οδό Πανεπιστημίου.
Λαμπρό παρελθόν, δυναμικό μέλλον
ΙΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (1911)
Πεσμαζόγλου 12-14
Στη δεκαετία του 1910 εμφανίστηκε επί της οδού Πεσμαζόγλου το «νέον κατάστημα» της Ιονικής Τραπέζης, όπως το χαρακτηρίζει η εφημερίδα Αθήναι, πιθανώς έργο Άγγλου αρχιτέκτονα με συνεργάτη τον Αναστάσιο Μεταξά (1862-1937). Με δικαιολογημένη υπερηφάνεια το γεγονός καταγράφεται στα πρακτικά της γενικής συνέλευσης μετόχων στο Λονδίνο: «Η Τράπεζα έχει ήδη υπό κατασκευήν εν Αθήναις νέον κτήριον, χρησιμοποιηθησόμενον αποκλειστικώς διά τραπεζικάς εργασίας, και το οποίον θα είνε μία των ωραιοτέρων εν Ελλάδι τραπεζικών οικοδομών. Κατεσκευασμένη αποκλειστικώς εκ λευκού Πεντελικού μαρμάρου θα είνε αρχαίου Ελληνικού ρυθμού και θα έχη ωραίαν πρόσοψιν με μαρμαρίνους κίωνας και ορειχάλκινα παράθυρα».
Η πρώτη φάση του ολοκληρώθηκε το 1913. Η δεύτερη, με τη μορφή επεκτάσεως του κτηρίου κατά μήκος, έγινε το 1916, σε σχέδια που τεκμηριωμένα υπογράφει ο Μεταξάς. Στην υπόθεση φαίνεται να είχε εμπλακεί ακόμα και η βασίλισσα Σοφία υπήρχαν «ορισμένες αλλαγές του κτηρίου τις οποίες υπέδειξε» εκείνη αγνοούμε ποιες. Αυτό το κτήριο-κόσμημα, σε στυλ Adams, μαρτυρά την αγγλική καταγωγή του.
Πράγματι, η παρουσία του εντυπωσιακού σκαφοειδούς θόλου και οι διακοσμητικές λεπτομέρειες στο εσωτερικό της αίθουσας συναλλαγών με τα ανάγλυφα φυτικά μοτίβα λευκού χρώματος όπως και η εξωτερική διάρθρωση σε βάση με εμφανείς αρμούς και ανωδομή με λείες επιφάνειες, αλλά και οι αναλογίες του αετώματος, όλα παραπέμπουν αφενός στο στυλ Adams και αφετέρου στις κλασικιστικές μορφές που ήταν σε χρήση στην Εδουαρδιανή αρχιτεκτονική της Μεγάλης Βρεταννίας την περίοδο 1890-1914.
Το 1958 αποφασίστηκε η συνένωση των κτηρίων των δύο τραπεζών, Ιονικής και Λαϊκής, που συνόρευαν. Η επέμβαση οφείλεται στον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Καψαμπέλη (1909-1984) που θέλησε να πετύχει δύο στόχους – αισθητικό (να εξωραΐσει την Ιονική Τράπεζα) και λειτουργικό (να τη συνδέσει με τη Λαϊκή Τράπεζα). Για να το πετύχει αλλοίωσε το περιστύλιο της Ιονικής, κατήργησε τις διπλές κολόνες και εξαφάνισε τη θαυμάσια θολωτή οροφή.
Οι εργασίες αποκατάστασης στο κτήριο έγιναν για λογαριασμό της Alpha Bank στο διάστημα 2000-2002 από τον Αλέξανδρο Καλλιγά (μελέτη 1999-2001). Εξαφάνισαν κάθε ίχνος ενδιάμεσων αλλοιώσεων και ενοποίησαν μορφολογικά την ατμόσφαιρα που απέπνεε η Ιονική Τράπεζα με εκείνη της μεταγενέστερης Λαϊκής Τράπεζας, με την οποία συνορεύει.
ΛΑΪΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (1927)
Πανεπιστημίου 45
Μέσα στη ζοφερή περίοδο 1922-1930 ανεγέρθηκε το κτήριο της Λαϊκής Τραπέζης, σε σχέδια του Αναστάσιου Μεταξά, στη γωνία Πανεπιστημίου 45 και Πεσμαζόγλου 14, και σε επαφή με την παλαιότερη Ιονική Τράπεζα.
Η Λαϊκή Τράπεζα του 1927 συνιστά ενδεικτική μορφή της πορείας που θα ακολουθούσε η αρχιτεκτονική του Μεταξά στη συνέχεια, εφαρμόζοντας έναν «πειραγμένο» κλασικισμό, με κύριο στοιχείο τη χρήση τού αρτιφισιέλ, δηλαδή της τσιμεντοκονίας, στα εξωτερικά επιχρίσματα των όψεων. Έτσι η μορφολογία δεν αλλάζει …οι οικοδομικές λεπτομέρειες και η διακόσμηση παραμένουν κλασικιστικές… ο τρόπος όμως κατασκευής των όψεων προσαρμόζεται σε νέα δεδομένα. Η καθ’ ύψος διάρθρωση του κτηρίου σε τρεις ζώνες, η διάταξη των ανοιγμάτων, ο τρόπος επεξεργασίας των επιφανειών των τοίχων ανάμεσα στα ανοίγματα, όλα μαρτυρούν εκείνη τη γνωστή προσήλωση του Μεταξά στην κλασικιστική παράδοση.
Το 1958 αποφασίστηκε η συνένωση των δύο Τραπεζών, Ιονικής και Λαϊκής. Η επέμβαση οφείλεται στον αρχιτέκτονα Κωνσταντίνο Καψαμπέλη (1909-1984) που θέλησε να εκσυγχρονίσει τα δύο κτήρια και ταυτόχρονα να τα συνδέσει μεταξύ τους. Ανάμεσα στις αλλαγές εκείνες συγκαταλέγεται η διάνοιξη του δαπέδου του ισογείου, για οπτική επικοινωνία με το υπόγειο, που λειτούργησε ως συμπληρωματική αίθουσα συναλλαγών έως πρόσφατα.
Η αποκατάσταση του κτηρίου της Λαϊκής Τραπέζης για λογαριασμό της Alpha Bank, έγινε το 2006 και κύριος στόχος της, σύμφωνα με τη σχετική μελέτη του Αλέξανδρου Σ. Καλλιγά (1999-2001), ήταν «η επαναφορά των κτηρίων στην προ του 1958 κατάσταση», ενώ «παράλληλα επιδιώχθηκε η επαναφορά στην αρχική και αυθεντική κατάσταση όλων των αρχιτεκτονικών στοιχείων που αλλοιώθηκαν για να υλοποιηθεί η μορφολογική εξομοίωση και συνένωση του 1958». Την εφαρμογή της μελέτης, μετά το θάνατο του πατέρα του, επωμίσθηκε ο Στέφανος Καλλιγάς.
ΚΤHΡΙΟ ΝΙΚΟΛΟΥΔΗ (1897)
Πανεπιστημίου 41
Η πρώτη εκδοχή του κτηρίου Νικολούδη στην οδό Πανεπιστημίου, για την οποία δεν υπάρχουν πλήρη στοιχεία, σχεδιάσθηκε το 1897 από τον ίδιο τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Νικολούδη (1874-1944), σπουδαστή ακόμα της Ecole des Beaux-Arts στο Παρίσι. Ο Νικολούδης απέκτησε την κυριότητα τριών επιπλέον μικρών οικοπέδων προς την οδό Σταδίου, που αντιστοιχούσαν στο πλάτος της αρχικής ιδιοκτησίας του. Εκεί έκτισε το 1918 δύο συνεχόμενα εις βάθος νέα κτήρια.
Αν και το τμήμα προς την οδό Σταδίου είχε μεγαλύτερο πλάτος, μόνο το στενότερο προς την οδό Πανεπιστημίου διέθετε στοά. Από την όψη της οικοδομής του 1918 στην οδό Πανεπιστημίου, διαθέτουμε μία μετωπική φωτογραφία. Αυτή μας έχει ήδη βοηθήσει να εξακριβώσουμε τι υπήρχε στις δύο πλευρές του κτηρίου στα μέσα του 1935, όταν δηλαδή άρχισε η κατεδάφισή του. Τον Ιανουάριο του 1935 είχε προηγηθεί νέα επεξεργασία του οικοπέδου, με στόχο την πιθανή κατασκευή μιας περισσότερο προσοδοφόρου αίθουσας κινηματογράφου με δύο εξώστες στο τμήμα προς την οδό Σταδίου.
Η προσπάθεια όμως θα εγκαταλειφθεί και έτσι το κτήριο θα κτιστεί με τη Στοά Νικολούδη όπως τη γνώρισε η μεταπολεμική Αθήνα. Δηλαδή, εμπορικά καταστήματα σε όλο το ισόγειο, τρεις όροφοι γραφείων και στην ψηλότερη στάθμη, το διαμέρισμα του αρχιτέκτονα. Το 1997 άρχισε η αποκατάσταση του διατηρητέου τμήματος του κτηρίου Νικολούδη προς την οδό Πανεπιστημίου, από τον Αλέξανδρο Σ. Καλλιγά (μελέτη 1997-2001, κατασκευή 2002).
Επιθυμία της Alpha Bank ήταν να διατηρηθεί η λειτουργία των καταστημάτων στη Στοά Νικολούδη και των γραφειακών χώρων σε τρεις ορόφους, ενώ οι δύο τελευταίοι όροφοι διατήρησαν την εσωτερική τους διάταξη. Η αποκατάσταση του κτηρίου σεβάσθηκε εσωτερικά και εξωτερικά το κτήριο, αποφεύγοντας να ενσωματώσει σύγχρονες ορατές κατασκευές. Οι αποκλίσεις από την αρχική κατάσταση εντοπίζονται στον ενιαίο χρωματισμό του χώρου υποδοχής στον τέταρτο όροφο, που εξαφάνισε τις αρχικές λεπτές διαβαθμίσεις τόνων και απέκρυψε την έντονη βαφή που είχε χρησιμοποιηθεί στα κιονόκρανα και στη βάση των διπλών κιόνων.
FAST INFO
ΜΙΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΥΣΑ ΕΚΔΟΣΗ
Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την ιστορία των κεντρικών κτηρίων της Alpha Bank θα βρείτε στο βιβλίο του ομότιμου καθηγητή του ΕΜΠ Δημήτρη Φιλιππίδη με τίτλο «Οικοδομικό τετράγωνο 19. Η παρουσία της Alpha Bank στο κέντρο της Αθήνας», έκδοση της Alpha Bank που κυκλοφόρησε το 2009, με πλούσια εικονογράφηση. Από το λεύκωμα αυτό αντλήσαμε και τα στοιχεία για τα κτήρια της Alpha Bank.
Η στοά Νικολούδη
Στη διαθήκη του, στις 18 Μαρτίου 1941, ο Αλέξανδρος Νικολούδης κατέγραψε την επιθυμία του η στοά που ενώνει την Πανεπιστημίου με τη Σταδίου να διατηρήσει το οικογενειακό όνομα και να μην καταργηθεί ποτέ! Κτήρια του ίδιου είναι το σινεμά Αττικόν, η Φοιτητική Εστία, η Λέσχη Αξιωματικών και άλλα, τα οποία σήμερα έχουν κατεδαφιστεί. Προτάσεις του ήταν ο σχεδιασμός του Ψυχικού ως «Ευρωπαϊκής κηπούπολης» και η χωροθέτηση των εγκαταστάσεων του Ιπποδρόμου στο Φάληρο και των κτηρίων του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πληροφορίες για τον Α.Νικολούδη θα βρείτε στο βιβλίο «Αλέξανδρος Νικολούδης, 1874-1944, αρχιτεκτονικά οράματα και πολιτικές χειρονομίες», της καθηγήτριας αρχιτεκτονικής Αμαλίας Κωτσάκη (εκδόσεις Ποταμός).
Η στοά Νικολούδη
Στη διαθήκη του, στις 18 Μαρτίου 1941, ο Αλέξανδρος Νικολούδης κατέγραψε την επιθυμία του η στοά που ενώνει την Πανεπιστημίου με τη Σταδίου να διατηρήσει το οικογενειακό όνομα και να μην καταργηθεί ποτέ! Κτήρια του ίδιου είναι το σινεμά Αττικόν, η Φοιτητική Εστία, η Λέσχη Αξιωματικών και άλλα, τα οποία σήμερα έχουν κατεδαφιστεί. Προτάσεις του ήταν ο σχεδιασμός του Ψυχικού ως «Ευρωπαϊκής κηπούπολης» και η χωροθέτηση των εγκαταστάσεων του Ιπποδρόμου στο Φάληρο και των κτηρίων του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πληροφορίες για τον Α.Νικολούδη θα βρείτε στο βιβλίο «Αλέξανδρος Νικολούδης, 1874-1944, αρχιτεκτονικά οράματα και πολιτικές χειρονομίες», της καθηγήτριας αρχιτεκτονικής Αμαλίας Κωτσάκη (εκδόσεις Ποταμός).
ΑΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΜΕ ΙΣΤΟΡΙΑ
Πνιγμένοι ανάμεσα σε στοίβες χαρτών, εκτυπώσεων, βιβλίων και φωτογραφιών, ξεφυλλίζουμε, διαβάζουμε, σημειώνουμε και κάνουμε ο ένας στον άλλο ερωτήσεις του τύπου: «ήξερες ότι η Πανεπιστημίου έγινε αιτία διαφωνίας μεταξύ του Κλεάνθη, που στο σχέδιό του για την πρωτεύουσα το 1833 την ήθελε 32 μέτρα, και του Λέοντα φον Κλέντσε (ιππότη και εφόρου κτιρίων της βασιλικής αυλής της Βαυαρίας που έκανε τη δική του αντιπρόταση) ο οποίος την περιόριζε στα 12 μέτρα;» ΄Η «φαντάζεσαι ότι ο Καλλιφρονάς, του οποίου συγγενείς είχαν αγοράσει από τη μονή Πετράκη οικόπεδα στην περιοχή της μετέπειτα Πανεπιστημίου, προσπάθησε να ματαιώσει την διάνοιξή της; Και επειδή δεν το πέτυχε, στράφηκε κατά του Οθωνα και έγινε ένας από τους πρωτεργάτες της έξωσής του; …
Μαζί με τον Αντώνη συνειδητοποιούμε ότι όλα αυτά τα χρόνια ταξιδεύουμε και εξερευνούμε τις πιο απομακρυσμένες γωνιές της Ελλάδας, έχοντας αφήσει στο …περιθώριο την ίδια την πόλη στην οποία ζούμε.
Ονόματα βασιλιάδων και πρωθυπουργών, επίθετα γνωστών αρχιτεκτόνων όπως του Τσίλερ, του Χάνσεν, του Κλέντσε, του Νικολούδη, του Καυταντζόγλου και τόσων άλλων, ημερομηνίες-ορόσημα, καφενεία-θρύλοι όπως του Ζonar’s, του Ζαχαράτου, του Φλόκα, θέατρα-μύθοι όπως το Ρεξ-Κοτοπούλη, κτίρια που έγραψαν ιστορία, όπως το Μετοχικό Ταμείο Στρατού, το Ιλίου Μέλαθρο, η Καθολική μητρόπολη, το Οφθαλμιατρείο, το Αρσάκειο, σχηματίζουν μια νοερή παρέλαση, απαιτούν να μπουν σε τάξη και σειρά, επιζητούν να ξαναέρθουν στο φως. Εστω και για τόσο λίγο όσο κρατάει η ανάγνωση ενός άρθρου εφημερίδας…
Σύμφωνοι, αρκετοί από εμάς δεν αγαπάμε πια αυτή την πόλη. Παρά τις προ-ολυμπιακές υποσχέσεις, η Αθήνα απέχει πολύ από το να βρει τη θέση που της αξίζει στο διεθνές στερέωμα των μητροπόλεων. Αλλωστε οι περισσότεροι αρμόδιοι και συναρμόδιοι φορείς (που είναι πολλοί) φροντίζουν συστηματικά, χρόνια τώρα, να την αποσυνδέσουν από το λαμπερό της παρελθόν και να την παραδώσουν σ’ ένα ασαφές και απροσδιόριστο μέλλον …έτσι, χωρίς πρόγραμμα.
Παρ’ όλα αυτά δρόμοι όπως η Πανεπιστημίου, η Σταδίου, η Βασιλίσσης Σοφίας, η Ερμού, πλατείες όπως το Σύνταγμα, πεζόδρομοι όπως η Διονυσίου Αρεοπαγίτου παραμένουν σύμβολα, ανάσες διαφυγής από τη θολή, γκρίζα εικόνα άλλων περιοχών.
Τη σημερινή μας «φιλοξενούμενη» την ξέρετε όλοι. Η Πανεπιστημίου (ή Ελευθερίου Βενιζέλου, όπως είναι η άλλη της ονομασία) ήταν από τους πρώτους δρόμους της μικρής τότε Αθήνας, όταν επί Οθωνος διαμορφωνόταν ως πρωτεύουσα. Τον Φεβρουάριο του 1837 εγκρίθηκε η διάνοιξη της λεωφόρου -η οποία αρχικά ονομαζόταν απλώς Βουλεβάριον-με προοπτική να κτιστεί εκεί το Πανεπιστήμιο.
Και πραγματικά αυτό το κτίριο μαζί με την Βιβλιοθήκη και την Ακαδημία-η περίφημη νεοκλασική τριλογία των Αθηνών- αλλά και άλλα σημαντικά κτίσματα που μας άφησε κληρονομιά ο 19ος και ο 20ός αιώνας κάνουν τη λεωφόρο Πανεπιστημίου μια από τις ωραιότερες της Αθήνας. Έστω κι αν γεμίζει ασφυκτικά από αυτοκίνητα. Αν κλείνει κάθε τόσο από πορείες. Αν σπάνε τις βιτρίνες της, κι αν γράφουν με σπρέι στα Πεντελικά μάρμαρα…
* Για την έρευνά χρησιμοποιήθηκαν μεταξύ άλλων στοιχεία από το βιβλίο του Κώστα Μπίρη «Αι Αθήναι από του 19ου εις τον 20ον αιώνα», τα βιβλία του Γιάννη Καιροφύλα «Περπατώντας στους δρόμους της Αθήνας» και «Η Αθήνα και οι Αθηναίοι», εκδόσεις Φιλιππότη, το site www.eie.gr ?αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών, του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και το βιβλίο των εκδόσεων Road Αθηναϊκοί Περίπατοι, του David Rupp.
ΠΛΑΤΕΙΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ: Η ΣΤΑΘΕΡΗ ΑΞΙΑ
Αντίθετα από ό,τι συνέβη στην πλατεία Ομονοίας, οι ήπιες επεμβάσεις που έγιναν στην πλατεία Συντάγματος πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες δεν ξεσήκωσαν αρνητικά σχόλια. Ο χαρακτήρας της δεν αλλοιώθηκε: τα μαρμάρινα σκαλιά, τα μαρμάρινα σιντριβάνια, τα καφέ στο κέντρο της, τα ψηλά δέντρα είναι ακόμη εκεί. Γύρω της το κτίριο της Βουλής, τα πολυτελή ξενοδοχεία, τα κτίρια γραφείων ή πολυκαταστημάτων και τραπεζών παραμένουν για τους Αθηναίους μια γνώριμη εικόνα, μια «σταθερή αξία».
Η ιστορία της πλατείας ξεκινάει μετά την τουρκοκρατία, όταν άρχισε ο σχεδιασμός της νέας πρωτεύουσας. Εδώ ορίστηκε να γίνει το κέντρο της πόλης, λόγω και των ανακτόρων που κτίστηκαν το 1842 (για το κτίριο της Βουλής βλ. στο επόμενό μας αφιέρωμα για την Βασιλίσσης Σοφίας). Εδώ έκτισαν τον 19ο αιώνα οι πλούσιοι ομογενείς και οι μεγαλοαστοί τα σπίτια τους για να γειτνιάζουν με τα ανάκτορα.
Τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα είχε ολοκληρωθεί η μορφή των τριών πλευρών της πλατείας. Υπήρχαν δηλαδή το αρχικό κτίριο του μετέπειτα ξενοδοχείου Μεγάλη Βρετανία, ιδιοκτησίας Αντώνη Δημητρίου, οι οικίες Σκουλούδη και Βούρου, το Grand Hotel και δίπλα το σπίτι του Καλλιγά.
Απέναντι από τα ανάκτορα ήταν το μέγαρο του εκδότη Κορομηλά, στην απέναντι γωνία το ξενοδοχείο Αγγλία και πιο δεξιά το διώροφο σπίτι του Πάλλη (σήμερα Public). Στη νότια πλευρά της ήταν μεταξύ άλλων το ξενοδοχείο Των Ξένων (γωνία με Φιλελλήνων) και στη γωνία Οθωνος και Αμαλίας το συγκρότημα του μεγάρου Λουριώτη (Νεγρεπόντη αργότερα).
Tο Μέγαρο του Μ.Τ.Σ. ανακαινισμένο από τον όμιλο της Τράπεζας Πειραιώς. Ποιος να το πίστευε ότι εδώ ήταν οι βασιλικοί στάβλοι και είχε στηθεί …τσίρκο το 1923;
Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1843 λεγόταν πλατεία Ανακτόρων και πήρε το όνομά της την 3η Σεπτεμβρίου όταν ο Οθωνας δέχθηκε να εκδώσει σύνταγμα μετά τη λαϊκή και στρατιωτική εξέγερση.
Η πλατεία διαμορφώθηκε το 1870 και είκοσι χρόνια μετά ο τότε δήμαρχος Τ. Φιλήμων ενέκρινε έργα κόστους 53.000 δραχμών -ποσό αστρονομικό για την εποχή, γι’ αυτό πήρε δάνειο από την Εθνική τράπεζα.
Οι μεγαλύτεροι νοσταλγούν ακόμη την παλιά πλατεία Συντάγματος. Πριν από τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και μετά, εδώ κυριαρχούσαν τα καφενεία του Ζαχαράτου (γωνία με Σταδίου) και του Αντωνιάδη (γωνία με Φιλελλήνων). Στη γωνία με την Ερμού που ήταν το ισόγειο της κατοικίας του εκδότη Ανδρέα Κορομηλά και κατεδαφίστηκε μεταξύ 1950-60, λειτουργούσε το ιστορικό ζαχαροπλαστείο «Αϊ Λάιφ», του Ζαβορίτη με τις ονομαστές σοκολατίνες, που το θεωρούσαν… νυφοπάζαρο γιατί εκεί γίνονταν συνοικέσια! Είχε κρυστάλλινους καθρέφτες, βελούδινα βυσσινί καθίσματα και μαρμάρινα τραπέζια. Στο απέναντι τετράγωνο άνοιξε μετά τον πόλεμο του ‘40 το ζαχαροπλαστείο του Παπασπύρου.
H Στοά Σπυρομήλιου αριστοτεχνικά φωτισμένη. Αποτελεί ένα από τα ωραιότερα αρχικτεκτονικά στοιχεία του μεγάρου.
Τα καφενεία και τα ζαχαροπλαστεία άπλωναν τα τραπεζάκια τους στην πλατεία με τον κήπο των Μουσών, όπως τον έλεγαν. Και οι σερβιτόροι έτρεχαν πάνω κάτω περνώντας ανάμεσα στα αυτοκίνητα, με τους δίσκους -πραγματικοί ακροβάτες δηλαδή!
Το καφενείο του Ζαχαράτου
Ηταν το πιο ιστορικό καφενείο της πλατείας Συντάγματος, στο ισόγειο της οικίας Βούρου (σήμερα Αthen’s Plaza). Είχε πρωτολειτουργήσει στην Ομόνοια ως ζυθοπωλείο-καφενείο και γνώρισε ακμή κυρίως μεταξύ 1910-1936. Από εδώ πέρασαν σχεδόν όλοι οι τότε πολιτικοί και ανώτατοι δημόσιοι υπάλληλοι, εδώ γίνονταν οι πολιτικές συζητήσεις και συγκεντρώνονταν φιλολογικές και καλλιτεχνικές παρέες.
Οι θαμώνες διάβαζαν εφημερίδες μετά μανίας-και μάλιστα ο καταστηματάρχης τις έβαζε σε ένα τελάρο από καλάμι για να μην τις τσαλακώνουν! Ο Ζαχαράτος έβγαζε και τραπεζάκι στην πλατεία όπου έτρωγαν παγωτό οι οικογένειες, ενώ ως το 1926 είχε και πανί κινηματογράφου. Μετά το 1960 το καφενείο άρχισε να παρακμάζει και το 1964 έγινε πλειστηριασμός για το κτίριο Βούρου, το πήρε ο Οθων Λέφας Τετενές και μετά οι αδερφοί Βαρδινογιάννη για να κτίσουν το Merridien -σημερινό Athen’s Plaza.
FAST INFO
Πλατεία Θουκυδίδου: Ποιά είναι αυτή;
Η πλατεία Συντάγματος! Τουλάχιστον αυτό το όνομα είχε προτείνει ο Βαυαρός αρχιτέκτονας πολεοδόμος Λέο Φον Κλέντσε στο δικό του σχέδιο πόλης, επί Οθωνα. Τελικά ονομάστηκε πλατεία Ανακτόρων και μετέπειτα Συντάγματος.
Γιορτές και πανηγύρια
Στην πλατεία κάθε Κυριακή γινόταν γιορτή και στο κέντρο της έπαιζε η μπάντα του δήμου ή η στρατιωτική. Στο άνοιγμα του λεγόμενου κήπου των Μουσών γίνονταν και προβολές ταινιών.
ΜΕΓΑΡΟ ΠΑΛΛΗ
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΤΙΡΙΟ ΓΕΜΑΤΟ ΖΩΗ
Το ιστορικό μέγαρο με τη νεοκλασική αρχιτεκτονική στη γωνία Συντάγματος και Καραγεώργη Σερβίας 1 σφύζει από ζωή και κίνηση από τον Δεκέμβριο του 2007 που άνοιξε ξανά τις πόρτες του. Το αγόρασε ο επιχειρηματίας Πάνος Γερμανός για να στεγάσει το μοντέρνο πολυκατάστημα Public σε πέντε επίπεδα και 5.000 τ.μ. Οι οικοδομικές εργασίες ξεκίνησαν το 2005 και η επένδυση ήταν σημαντική αφού το κτίριο είχε υποστεί καταστροφές από τις προηγούμενες χρήσεις του και έπρεπε να επανέλθει στην αρχική του μορφή.
Χρονολογείται από το 1911. Εγινε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά, για λογαριασμό της Φανής Γ. Πάλλη. Αποτελεί ένα από τα πιο προσεγμένα κτίρια επαγγελματικής χρήσης των αρχών του αιώνα και είναι δείγμα ύστερου νεοκλασικισμού, με εκλεκτικιστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία και ιδιάζουσες διαμορφώσεις στους εξώστες του. Από αυτούς έχουν μιλήσει όλοι οι αρχηγοί κομμάτων στη διάρκεια των προεκλογικών συγκεντρώσεων -ιστορικός έχει μείνει βέβαια ο λόγος του Γεωργίου Παπανδρέου, ως πρωθυπουργού της απελευθέρωσης, τον Οκτώβριο του 1944.
Στις περιμετρικές όψεις η κατασκευή του κτιρίου είναι πολύ προσεγμένη με ολόσωμα μαρμάρινα και αρχιτεκτονικά διακοσμητικά στοιχεία, ανάγλυφα και παραστάδες με πεσσούς, φουρούσια, κιγκλιδώματα κ.ά. Το 1960 το κτίριο φιλοξένησε στο ισόγειο το καφενείο «Διόνυσος» με διάσημους θαμώνες από το χώρο της τέχνης. Στέγασε το υπουργείο Συγκοινωνιών και μετέπειτα Δημοσίων Εργων και τα γραφεία των υπουργών. Αργότερα χρησιμοποιήθηκε για να στεγάσει τεχνικές σχολές και εμπορικά καταστήματα.
Το κτίριο κηρύχθηκε διατηρητέο από το ΥΠΠΟ ως προς τις όψεις του επί των ρυμοτομικών γραμμών και ως προς τα εσωτερικά μορφολογικά του στοιχεία. Η εξωτερική του όψη αποκαταστάθηκε πλήρως και αναδείχθηκε.
ΜΕΓΑΛΗ ΒΡΕΤΑΝΝΙΑ KAI ΚΙΝG GEORGE
TA «ΠΑΛΑΤΙΑ» ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
Ηταν το πρώτο κτίριο που έγινε επί της πλατείας Συντάγματος (1842) και ανήκε στον ομογενή από την Τεργέστη Αντώνη Δημητρίου (λεγόταν και Λημνιός). Το αρχικό κτίσμα χωρίστηκε στα δυο για να φιλοξενήσει τα δυο του παιδιά και στο ισόγειο υπήρχαν τα γραφεία των επιχειρήσεών του. Το σχέδιο ανήκει στον δημιουργό της «νεοκλασικής Τριλογίας» της Πανεπιστημίου, Θεόφιλο Χάνσεν που επέβλεψε και το κτίσιμο. Ηταν το πρώτο του έργο, συνδύαζε τον κλασικισμό με στοιχεία της αναγέννησης και θεωρήθηκε από τα καλύτερά του. Καθώς βρισκόταν πολύ κοντά στα τότε ανάκτορα, τα σχέδια υποβλήθηκαν στον Οθωνα ο οποίος ενθουσιάστηκε.
Από το 1856-1873 στέγασε τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Μετά τον θάνατο του Δημητρίου, το 1874, τα παιδιά του πούλησαν τον κτίριο και στεγάστηκε εκεί το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία, του οποίου ιδιοκτήτης ήταν ο Στάθης Λάμψας και στη συνέχεια ο γαμπρός του Θεόδωρος Πετρακόπουλος. Μεταξύ 1928-1958 στο κτίριο έγιναν σημαντικές αλλαγές, προσθήκες ορόφων και επεκτάσεις προς την Πανεπιστημίου, παίρνοντας τη μορφή που βλέπουμε σήμερα.
«Μετά τον Παρθενώνα το πιο γνωστό κτίριο στην Αθήνα είναι το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία», έγραφε ο παλιός Γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πιο. Η Μεγάλη Βρεταννία, στο στυλ των πολυτελών ξενοδοχείων της Ευρώπης ήταν και παραμένει ο χώρος των σημαντικών κοινωνικών εκδηλώσεων της πρωτεύουσας (δεξιώσεις, χοροεσπερίδες, γάμοι, παρουσιάσεις μόδας, συνέδρια). Ηταν και είναι χώρος συνάντησης επιχειρηματιών, πολιτικών, δημοσιογράφων. Τακτικοί πελάτες του υπήρξαν αρχηγοί κρατών, βασιλείς, πρίγκιπες, υπουργοί, επώνυμοι ξένοι επιχειρηματίες, ηθοποιοί, περιηγητές κ.α.
Με εξαίρεση την προσθήκη 36 νέων δωματίων στον 6ο και 7ο όροφο, το 1974 και της δημιουργίας του μπαρ και του GB Corner, το 1976, δεν έχει αλλάξει σε σχέση με το 1955 που έγινε η ανακατασκευή του. Το 2000 η εταιρεία Hayatt Regency Α.Ε. απέκτησε μέσω του χρηματιστηρίου τον έλεγχο της εταιρείας Ελληνικά Ξενοδοχεία Λάμψα Α.Ε. στην οποία ανήκε η Μεγάλη Βρεταννία και αποφάσισε τη ριζική του ανακαίνιση. Το 2005 η Hyatt πούλησε τις μετοχές της στην οικογένεια Λασκαρίδη που πλέον κατέχει το 52% του κεφαλαιου. Τη διαχείριση του ξενοδοχείου έχει αναλάβει για 25 χρόνια η διεθνής εταιρεία Starwood Hotels & Resorts. Η ανακαίνιση κόστισε 82 εκατ. ευρώ.
ΤΟ KING GEORGE
Πλάι στη Μεγάλη Βρεταννία στέκεται το πλήρως ανακαινισμένο ξενοδοχείο King George Palace, μέλος του ομίλου των Classical Hotels. Από το 1936 έχει φιλοξενήσει εκατοντάδες υψηλούς καλεσμένους -βασιλείς, πρίγκιπες, προέδρους κ.ά.- και έχει κερδίσει πολλές διεθνείς διακρίσεις.
Στο σημείο που βρίσκεται το ξενοδοχείο, υπήρχε άλλοτε το αρχοντικό του ομογενή Βασίλη Σκουλούδη, που ήταν τραπεζίτης στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια διπλωμάτης, πρεσβευτής μας στη Μαδρίτη, υπουργός εξωτερικών, επιχειρηματίας. Στο πολυτελές σπίτι έζησε 52 χρόνια και μετά τον θάνατό του, το 1928, το κληρονόμησαν οι ανιψιοί του και το ανακαίνισαν με την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά. Υπήρχε μέχρι το 1939 που κατεδαφίστηκε για να γίνει το ξενοδοχείο King George της οικογένειας Καλκάνη.
Δίπλα στο Μέγαρο Σκουλούδη ήταν το σπίτι ενός άλλου πλούσιου ομογενή του Ιωάννη Βούρου. Τα σχέδια και για τα δύο κτίρια τα έκανε ο Γάλλος αρχιτέκτονας Poitrineau. Επιγραφή που βρέθηκε αναφέρει ότι τα δυο δίδυμα κτίρια φτιάχτηκαν επί Γεωργίου του Α΄ και ολοκληρώθηκαν μεταξύ 1875-6. Λέγεται ότι για τα οικόπεδα οι δύο ομογενείς είχαν δώσει μόνο 400.000 δραχμές τότε, σχετικά χαμηλό ποσό για την περιοχή.
9
ΜΕΓΑΡΟ Μ.Τ.Σ. – CITYLINK
ΤΟ «ΧΡΥΣΟ» ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ»
Πανεπιστημίου-Βουκουρεστίου-Σταδίου-Αμερικής. Το «χρυσό τετράγωνο» του κέντρου της πόλης σήμερα σφύζει από ζωή. Από το 1999, μετά από διαγωνισμό, την ανακαίνιση και τη διαχείριση του οικοδομικού συγκροτήματος για 50 χρόνια, ανέλαβε ο κλάδος real estate της Τράπεζας Πειραιώς και τα έργα ξεκίνησαν το 2003. Η συνολική επένδυση ξεπέρασε τα 250 εκατομμύρια ευρώ.
Το μέγαρο φιλοξενεί πλέον τα γραφεία της κεντρικής διοίκησης του ομίλου Πειραιώς, το πολυκατάστημα attica με τριακόσια shops in the shop και πεντακόσιες επώνυμες φίρμες, την εντυπωσιακά ανακατασκευασμένη Στοά Σπυρομήλιου με εστιατόρια και το ιστορικό κατάστημα Τζάνες, τα θέατρα Αλίκη και Παλλάς, το γυμναστήριο Holmes Place που εκτείνεται σε 300 τ.μ., πολυτελή και επώνυμα καταστήματα, τα διατηρητέας χρήσης Zonar’s και Brazilian κ.ά. Τη γενική αρχιτεκτονική μελέτη του κτιρίου επιμελήθηκε το γραφείο του Στέλιου Αγιοστρατίτη, ενώ την αρχιτεκτονική μελέτη των διατηρητέων στοιχείων (μεταξύ αυτών τη συντήρηση και ανάπλαση των αιθουσών του Παλλάς, του Αλίκη και της Στοάς Σπυρομήλιου), ανέλαβε το γραφείο Κίζης και Συνεργάτες.
Το Citylink αποτελούν εννέα επιμέρους κτίσματα, με συνολικό εμβαδόν 65.000 τ.μ. που καταλαμβάνουν 6 ορόφους και 3 υπόγεια. Εχει χαρακτηριστεί διατηρητέο και ιστορικό μνημείο της πόλης ως χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής δημόσιων κτιρίων στην εποχή του Μεσοπολέμου. Ηταν το μεγαλύτερο κτίριο της τότε Αθήνας, ο όγκος και η μορφή του οποίου έκαναν μεγάλη εντύπωση στους Αθηναίους.
Στην οθωμανική περίοδο εδώ στεγάστηκαν οι βασιλικοί στάβλοι και στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ο βασιλιάς παραχώρησε το οικόπεδο έκτασης 9.000 τ.μ. στο Μετοχικό Ταμείο Στρατού για να γίνουν κτίρια κρατικών υπηρεσιών. Το 1925 προκηρύχθηκε αρχιτεκτονικός διαγωνισμός τον οποίο κέρδισαν οι αρχιτέκτονες Βασίλης Κασσάνδρας και Λεωνίδας Μπόνης και το συγκρότημα κτίστηκε μεταξύ 1928 και 1940. Η πλευρά της Σταδίου αποτέλεσε χαρακτηριστικό δείγμα αρχιτεκτονικής art deco, ενώ της Πανεπιστημίου είναι μεταγενέστερη και έχει στοιχεία μοντέρνου κλασικισμού. Το Παλλάς τότε καταλάμβανε το σύνολο των ορόφων και στο ισόγειο άνοιξαν τα ιστορικά Zonar’s, Brazilian και Φλόκα.
Κάτω από το Παλλάς κατασκευάστηκε το καμπαρέ Μαξίμ το οποίο από το 1960 και μετά λειτούργησε ως κινηματογράφος και από το 1971 ως θέατρο «Αλίκη». Στο τρίτο υπόγειο του κτιρίου είχαν φτιαχτεί καταφύγια με τοίχους πάχους 1 μέτρου, μεταλλικές πόρτες με μπάρες και σκάλες διαφυγής προς την Πανεπιστημίου. Ο αστικός μύθος θέλει τον χώρο να επικοινωνεί μέσω υπόγειας στοάς με τη Βουλή, ώστε να επιτρέπει τη διαφυγή των βουλευτών στα καταφύγια. Στη διάρκεια της Κατοχής το κτίριο μετατράπηκε σε αρχηγείο των Γερμανών.
*Πληροφορίες για το Μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού θα βρείτε στη σχετική έκδοση του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς.
Το ιστορικό καφέ Zonar’s
Δεκάδες Αθηναίοι και τουρίστες απολαμβάνουν καθημερινά τον καφέ και τα εδέσματα του ανακαινισμένου (και ακριβού) καφέ-ζαχαροπλαστείου με τη μεγάλη ιστορία που ξεκινάει από το 1939. Δημιουργός του ήταν ο Ελληνας ομογενής Κάρολος Ζωναράς, που είχε σοκολατοβιομηχανία στην Αμερική. Τα εγκαίνιά του, το 1940, έγιναν την ημέρα του τορπιλισμού της Ελλης στο λιμάνι της Τήνου, και γνώρισε μεγάλη δόξα ως το 1968 που πέθανε ο Ζωναράς.
Κρύσταλλα, πολυέλαιοι, καθρέφτες, σερβίτσια και λινά τραπεζομάντιλα ήταν μέρος της παλιάς του γοητείας και αίγλης και τα ονόματα των επωνύμων που έγιναν θαμώνες του δεν έχουν τελειωμό: Κων/νος Καραμανλής, Σοφοκλής Βενιζέλος, Ευάγγελος Αβέρωφ, Ξενοφών Ζολώτας, Οδυσσέας Ελύτης, Τζένη Καρέζη, Μελίνα Μερκούρη, Νίκος Γκάτσος, Φρέντυ Γερμανός, Αλίκη Βουγιουκλάκη και διάσημοι ξένοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες όπως ο Μπόρχες, ο Αντονι Κουίν, η Σοφία Λόρεν και πολλοί άλλοι.
Εως το 2001 που έκλεισε για την ανακαίνιση, ήταν στην ιδιοκτησία της εταιρείας Διόνυσος. Τον Οκτώβριο του 2007 το Zonar’s ξανάνοιξε τις πόρτες του ανανεωμένο και με εμφανή τα αρ ντεκό χαρακτηριστικά του.
FAST INFO
ΑΡΧΟΝΤΙΚΟ Δ. ΡΑΛΛΗ
Τριγυρισμένο από πολυκατοικίες με γυάλινες προσόψεις το χαριτωμένο νεοκλασικό κτήριο του 1844, στην γωνία με την πλατεία Κοραή, ξαφνιάζει τον περιπατητή. Το σύνολο θυμίζει τα ανάλογα κτίσματα του πρώιμου νεοκλασικισμού. Ελάχιστο μάρμαρο κοσμεί τις προσόψεις και μόνο το πρόπυλο της εισόδου και ο εξώστης που βλέπει στην οδό Πανεπιστημίου έχουν πιο βαριά διακόσμηση. Το σπίτι ανήκε κατά καιρούς σε κάποιες από τις πιο γνωστές αθηναϊκές οικογένειες του 19ου αιώνα (Δ. Σούτσου, Α. Συγγρού και του πρωθυπουργού Δ. Ράλλη).
ΓΕΝΙΚΟ ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Είναι ένα πενταώροφο με κλασικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, αλλά σε μια πιο μοντέρνα εκδοχή. Χτίστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη το 1934 (ο ίδιος σχεδίασε το μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη). Το κτίριο συνδυάζει τον κλασικισμό με τη γεωμετρική αυστηρότητα της Αρ Ντεκό. Τα παράθυρα χωρίζονται από ψηλούς πεσσούς που διακοσμούν περίτεχνα επίκρανα (Πανεπιστημίου 37).
12
ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ – ΙΛΙΟΥ ΜΕΛΑΘΡΟΝ
ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΣΛΗΜΑΝ
Εντυπωσιακό νεοκλασικό μέγαρο γνωστό και με την επωνυμία Ιλίου Μέλαθρον, καθώς χτίστηκε ως κατοικία του διάσημου ανασκαφέα της Τροίας, των Μυκηνών και της Τίρυνθας Ερρίκου Σλήμαν. Δημιουργήθηκε την περίοδο 1878-1880 από τον διάσημο αρχιτέκτονα Ερνεστ Τσίλερ (πολλοί το θεωρούν το σπουδαιότερο έργο του). Συνδυάζει εντυπωσιακά στοιχεία της ιταλικής αναγέννησης με στοιχεία του αθηναϊκού νεοκλασικισμού. Όταν χτίστηκε το μέγαρο ήταν το πλουσιότερο ιδιωτικό κτήριο της τότε Αθήνας και διέθετε το πιο εξελιγμένο σύστημα θέρμανσης και εξαερισμού.
Στο σπίτι αυτό έζησε ο Σλήμαν με την Ελληνίδα σύζυγό του Σοφία και τα παιδιά τους. Η Σοφία Σλήμαν πούλησε το 1927 το μέγαρο στο ελληνικό κράτος και εδώ στεγάστηκαν διαδοχικά το Συμβούλιο Επικρατείας (1929-1934) και ο Αρειος Πάγος (1934-1982). Τα ωραία αγάλματα της πρόσοψης αφαιρέθηκαν το 1935 όταν ένα από αυτά κατέρρευσε. Το 1984 το μέγαρο πέρασε στο Υπουργείο Πολιτισμού το οποίο το ανακαίνισε το 1985 για να στεγάσει το Νομισματικό Μουσείο.
Στα μέσα της δεκαετίας του 2010 ολοκληρώθηκε και δεύτερη αποκατάσταση. Και μόνο για το εντυπωσιακό εσωτερικό του κτιρίου αξίζει κανείς να το επισκεφθεί. Στους τοίχους υπάρχουν τοιχογραφίες στο στυλ της Πομπηίας φιλοτεχνημένες από τον Γιούρι Σούμπιτς, οι οποίες παριστούν ευρήματα των ανασκαφών του Σλήμαν. Το Νομισματικό Μουσείο άνοιξε το 1998 και στις προθήκες του περιλαμβάνει περισσότερα από 600.000 νομίσματα. Στο χώρο του μεγάρου επίσης εκτίθενται προσωπικά είδη του Σλήμαν. Στον κήπο του λειτουργεί και ένα πολύ ωραίο καφέ. (Ανοικτό: καθημερινά εκτός Δευτέρας, 0800-1500, τηλ. 210-3643774).
22
ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ
ΜΝΗΜΗ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Το επιβλητικό κτίριο είναι χαρακτηριστικό δείγμα ενός ρυθμού που χαρακτηρίζεται ως μετανεοκλασικός. Είναι χτισμένο στη θέση του παλαιότερου κτιρίου της εταιρείας το οποίο ήταν ένα νεοκλασικό των αρχών του 20ου αιώνα σχεδιασμένο από τον Ιωάννη Αξελό.
Το σημερινό χτίστηκε το 1958 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ιωάννη Αντωνιάδη, ο οποίος αρχικά το είχε σχεδιάσει ακόμη λιτότερο από το σημερινό, αλλά κάτι τέτοιο δεν άρεσε στο Διοικητικό Συμβούλιο της εταιρείας γι’ αυτό τοποθετήθηκαν στο κτίριο αρχαϊκά διακοσμητικά στοιχεία. Η κεντρική είσοδος είναι πλαισιωμένη από ιωνικούς κίονες.
Η Αρχαιολογική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1837 ως μη κυβερνητική οργάνωση, σκοπός της οποίας ήταν η προώθηση των ανασκαφών και η προστασία των αρχαιοτήτων του νεότευκτου τότε ελληνικού κράτους.
23
ΜΕΓΑΡΟ ΣΕΡΠΙΕΡΗ
Η ΕΠΑΥΛΗ ΤΟΥ ΑΡΧΟΝΤΑ ΤΗΣ ΛΑΥΡΕΩΤΙΚΗΣ
Οι περισσότεροι το γνωρίζουν ως Μέγαρο της Αγροτικής Τράπεζας η οποία στεγάζεται εδώ. Το επιβλητικό νεοκλασικό χτίστηκε στα 1880 από τον στρατιωτικό μηχανικό Αναστάσιο Θεοφιλά, για λογαριασμό του Ιταλού επιχειρηματία Ιωάννη Βαπτιστή Σερπιέρη, ο οποίος ίδρυσε την Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου.
Από τα χαρακτηριστικά διακοσμητικά στοιχεία του κτιρίου είναι οι παραστάδες με τα ιωνικά κιονόκρανα στα ανοίγματα του πρώτου και δεύτερου ορόφου και τα δωρικά κιονόκρανα στα ανοίγματα του τρίτου ορόφου.
Το μέγαρο έχει πίσω από τις προσόψεις των οδών Πανεπιστημίου και Εδουάρδου Λω, εσωτερική αυλή με κήπο. Στο εσωτερικό του η διακόσμηση είναι εντυπωσιακή και ολοκληρώθηκε 3 χρόνια μετά την αποπεράτωση του σπιτιού, το 1884. Το 1929 το Μέγαρο Σερπιέρη πουλήθηκε στην Αγροτική Τράπεζα και από τότε έως σήμερα έγιναν κι άλλες προσθήκες. Η τελευταία ανακαίνιση χρονολογείται στα μέσα της δεκαετίας του 1980.
24
ΝΑΟΣ ΑΓΙΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΟΥ
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΙΑΚΗ ΓΟΗΤΕΙΑ
Είναι αναμφίβολα ένας από τους πιο εντυπωσιακούς ναούς της Αθήνας και άρχισε να χτίζεται το 1853 (αρκετά μετά την αγορά του οικοπέδου που έγινε το 1847) σε σχέδια του γνωστού τότε Γερμανού αρχιτέκτονα Λεο Φον Κλέντζε. Ο Κλέντζε έχοντας ως πρότυπο το ναό του Αγίου Βονιφατίου στο Μόναχο σχεδίασε μια τρίκλιτη βασιλική νεοαναγεννησιακού ρυθμού. Τα έργα λόγω έλλειψης χρηματοδότησης σταμάτησαν το 1853 και μετά την παραίτηση του Κλέντζε ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου ανέλαβε να ολοκληρώσει το έργο.
Τα δικά του σχέδια όμως (του 1858) είχαν κάποιες τροποποιήσεις: μικρότερο μέγεθος του ναού, λιτότερη διακόσμηση και κατάργηση του κωδωνοστασίου. Ο ναός λειτούργησε (αν και όχι ολοκληρωμένος) το 1865. Την περίοδο 1875-1891 ολοκληρώθηκε το ιερό βήμα, τα προπύλαια και το προστώο όπως και το διπλανό αρχιεπισκοπικό μέγαρο.
Στις αρχές του εικοστού αιώνα συνεχίστηκαν οι συμπληρώσεις και οι προσθήκες, ενώ το 1992 -98 έγινε μια μεγάλη ανακαίνιση (εσωτερικά και εξωτερικά) σε σχέδια του αρχιτέκτονα Γιάννη Κίζη. Την εσωτερική διακόσμηση φιλοτέχνησαν Ιταλοί καλλιτέχνες στις αρχές του 20ού αιώνα και τα βιτρό κατασκευάστηκαν τη δεκαετία του 1890 στο Μόναχο. Ο ναός είναι αφιερωμένος στον Αγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη, πρώτο επίσκοπο Αθηνών, και είναι η Καθολική Μητρόπολη της Αθήνας.
28, 30, 32 ΑΚΑΔΗΜΙΑ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ, ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ:
Η «ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΤΡΙΛΟΓΙΑ»
Τα πιο εμβληματικά κτίρια της Πανεπιστημίου. Το Πανεπιστήμιο μάλιστα είναι μόνιμα στην επικαιρότητα, κάθε φορά που οργανώνονται πορείες, διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες-ενώ τα πεζοδρόμια μπροστά του «κοσμούν» αμέτρητοι μικροπωλητές -που ο δήμος και οι συναρμόδιοι φορείς δεν δείχνουν καμία διάθεση να απομακρύνουν… Τα γκράφιτι και οι βανδαλισμοί είναι μια ακόμη πληγή για τα ιστορικά κτίρια, σε συνδυασμό με τα αυτοκίνητα που παρκάρουν μέσα στα Προπύλαια, τις αφετηρίες των λεωφορείων από την πλευρά της Σίνα και της Ακαδημίας, το καυσαέριο.
ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ σχεδίασε ο Δανός αρχιτέκτονας Χανς Κρίστιαν Χάνσεν και θεμελιώθηκε το 1839. Για την ολοκλήρωση του κτιρίου εργάστηκαν και άλλοι αρχιτέκτονες και μηχανικοί, όπως ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου και ο Αναστάσιος Θεοφιλάς. Η μορφή του υπηρετεί τις αρχές του κλασικισμού και έγινε προσπάθεια να προσαρμοστεί στο περιβάλλον της τότε πόλης. Η μπροστινή πτέρυγα με το πρόπυλο που είναι ιονικού ρυθμού, ολοκληρώθηκε μέχρι το 1842-43 και οι υπόλοιπες μέχρι το 1864.
Πολλοί ήταν οι δωρητές για να ολοκληρωθεί το μνημειακό κτίσμα ?μεταξύ αυτών ο Οθωνας, ο Σέρβος ηγεμόνας Μίλος Ομπρένοβιτς, ο Δ.Πλατυγένης κ.ά. Ο Σίμωνας Σίνας ανέλαβε τα έξοδα των τοιχογραφιών της ζωφόρου στην μπροστινή στοά που σχεδίασε το 1861 ο Βαυαρός ζωγράφος Karl Rahl. Στη διάρκεια των ετών στην πρόσοψη προστέθηκαν οι αδριάντες του Ρήγα Φεραίου, του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄, του Αδαμάντιου Κοραή, του Γλάδστωνα, του Ιωάννη Καποδίστρια.
Η ΑΚΑΔΗΜΙΑ κτίστηκε μεταξύ 1859-1885 σε οικόπεδο που δώρισε η μονή Πετράκη και ο δήμος Αθηναίων, επίσης σε σχέδια του αρχιτέκτονα Χανς Κρίστιαν Χάνσεν αλλά στην επίβλεψη του έργου συνεργάστηκε ο Ερνέστος Τσίλερ, που μόλις είχε έρθει στην πόλη. Η ανέγερσή του έγινε χάρη σε δωρεά του ομογενούς επιχειρηματία βαρώνου Σίμωνας Σίνα και στη συνέχεια της συζύγου του, Ιφιγένειας γι’ αυτό λέγεται και Σιναία Ακαδημία. Η θέση της δίπλα στο Πανεπιστήμιο, και τη μεταγενέστερα κτισμένη, Βιβλιοθήκη προβλεπόταν από το 1842 και μαζί με τα άλλα κτίρια αποτέλεσαν τη λεγόμενη Αθηναϊκή Τριλογία του νεοκλασικισμού.
Οπως και η Βιβλιοθήκη είναι φτιαγμένη με μάρμαρο Πεντέλης που στηρίζεται σε πειραϊκή πέτρα, και ιωνικού ρυθμού. Εχει πλούσιο γλυπτό διάκοσμο που έγινε μεταξύ 1870-80 από τον Λεωνίδα Δρόση. Ο ίδιος έφτιαξε τα αγάλματα του Απόλλωνα Κιθαρωδού και της Αθηνάς Προμάχου που τοποθετήθηκαν σε δυο στήλες ιωνικού ρυθμού δεξιά και αριστερά από το πρόστυλο. Ο Δρόσης εκτέλεσε και τα προπλάσματα των αγαλμάτων του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη πάνω από την εξωτερική σκάλα, τα οποία σμίλεψε ο Ιταλός Piccarelli.
Καθώς ο θεσμός της Ακαδημίας καθυστέρησε να ενεργοποιηθεί το κτίριο στέγασε χώρους του Νομισματικού μουσείου, ή τα γενικά αρχεία του κράτους. Το 1926 ιδρύθηκε η Ακαδημία των Επιστημών, των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών.
Η ΕΘΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Χρωστάει την ύπαρξή της σε δωρεές ομογενών (των αδερφών Βαλλιάνου, επιχειρηματιών, γι’ αυτό λέγεται και Βαλλιάνειος) και είναι σχεδιασμένη από τον αρχιτέκτονα της «τριλογίας». Κτίστηκε με πρωτοβουλία του πρωθυπουργού Χαριλάου Τρικούπη μεταξύ 1888-1902 και στα κτίρια κυριαρχεί ο δωρικός ρυθμός. Η Εθνική Βιβλιοθήκη μεταφέρθηκε στο κτίριο το 1903.
47-49 ΑΡΣΑΚΕΙΟ – ΕΦΕΤΕΙΟ
ΚΙΒΩΤΟΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ
Ενα από τα επιβλητικά νεοκλασικά της Πανεπιστημίου το οποίο αρχικά σχεδίασε ο Σταμάτης Κλεάνθης, αλλά τελικά ολοκλήρωσε την περίοδο 1846 ? 1852 ο διάσημος αρχιτέκτονας Λύσανδρος Καυταντζόγλου. Στη θέση του υπήρχε άλλο κτίριο του 1836, ενώ το οικόπεδο ανήκε στη μονή Zωοδόχου Πηγής της Ανδρου. Το κτίριο άρχισε να φτιάχνεται με δαπάνη της Φιλεκπαιδευτικής εταιρείας (η οποία αγόρασε από το μοναστήρι της Ανδρου το οικόπεδο) αλλά ολοκληρώθηκε με δωρεά του ομογενούς ευεργέτη Απόστολου Αρσάκη. Το κτίριο στέγασε το πρώτο σχολείο θηλέων στην Ελλάδα και Ακαδημία για δασκάλες και νηπιαγωγούς.
Αυτό ήταν το για χρόνια γνωστό Αρσάκειο Παρθεναγωγείο από το οποίο αποφοίτησαν πολλές διάσημες Ελληνίδες. Το Αρσάκειο από το 1930 μεταφέρθηκε στο Ψυχικό και το κτίριο της οδού Πανεπιστημίου στέγαζε από τότε δικαστήρια και το Εφετείο. Το κτίριο θεωρείται από τα πιο χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής τάσης που ονομάστηκε «εξελληνισμένος νεοκλασικισμός». Η πρόσοψη έχει απόλυτη συμμετρία καθώς το κεντρικό τμήμα πλαισιώνεται από δύο εξέχουσες πλάγιες πτέρυγες.
Η κεντρική πόρτα διακοσμείται με ωραίους δωρικούς ημικίονες, πάνω από τους οποίους υπάρχει θριγκός και αέτωμα, διακοσμημένο με την κεφαλή της θεάς Αθηνάς, έργο του γλύπτη Λεωνίδα Δρόση. Για την οικοδόμηση του κτιρίου χρησιμοποιήθηκαν πέτρες από την Ακρόπολη (πολλές από τις οποίες μεταφέρθηκαν πίσω στα τέλη του 20ου αιώνα). Το 1936 στην πρόσοψη χτίστηκε μια σειρά από καταστήματα το οποία όμως κατεδαφίστηκαν την περίοδο 1984-89, όταν το κτήριο του παλιού Αρσάκειου ανακαινίστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Καλλιγά. Μετά την ανακαίνιση εδώ στεγάζεται ως σήμερα το Συμβούλιο της Επικρατείας.
ΣΤΟΑ ΑΡΣΑΚΕΙΟΥ (ΟΡΦΕΩΣ) – ΣΤΟΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Πίσω από το Αρσάκειο και ως την οδό Σταδίου βρίσκεται το λεγόμενο Αρσάκειο Μέγαρο, ένα επιβλητικό τετραώροφο κτίριο, έργο του Ερνέστου Τσίλερ του 1900. Στο εσωτερικό του είναι η Στοά Ορφέως, η οποία ενώνει την οδό Πανεπιστημίου με την οδό Σταδίου. Η εντυπωσιακή οροφή της είναι καλυμμένη από γυαλί και στο κέντρο της υπάρχει μικρή οκταγωνική πλατεία και ένα παλιό τυπογραφικό πιεστήριο τριγυρισμένο από λουλούδια. Στο κέντρο της στοάς υπάρχει κλάδος της που συνεχίζει προς τα νότια, στη Στοά του Βιβλίου, ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά κέντρα της Αθήνας.
Η Στοά του Βιβλίου δημιουργήθηκε από τη Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία το 1996 και εδώ βρίσκονται 20 βιβλιοπωλεία που φιλοξενούν πάνω από 60 εκδοτικούς οίκους. Στον χώρο διοργανώνονται εκθέσεις και παρουσιάσεις βιβλίων, πλήθος πολιτιστικές εκδηλώσεις και μουσικές βραδιές, ενώ εδώ έχει τα γραφεία του και το Ελληνικό Κέντρο Βιβλίου. Ξεχωριστή θέση στη Στοά του Βιβλίου έχει το θρυλικό Θέατρο Τέχνης του διάσημου σκηνοθέτη Κάρολου Κουν (η προτομή του κοσμεί την είσοδο της Στοάς). Το θέατρο βρίσκεται στο υπόγειο της Στοάς.
Ο Κουν ως καθηγητής αγγλικών στο Κολέγιο του Ψυχικού τη δεκαετία του 1930 ίδρυσε αρχικά θεατρική ομάδα και τη δεκαετία του 1940 ίδρυσε Σχολή και το Θέατρο Τέχνης, το οποίο ξεχώρισε τα τελευταία 50 χρόνια για τις παραστάσεις αρχαίου δράματος και την παρουσίαση έργων σύγχρονων ξένων δραματουργών.
ΟΦΘΑΛΜΙΑΤΡΕΙΟ
Το εντυπωσιακό κτίριο της Πανεπιστημίου ξεκίνησε να χτίζεται το 1847, αλλά σταμάτησε το 1850, ελλείψει πόρων. Χτίστηκε ως οφθαλμολογικό νοσοκομείο (και έχει την ίδια χρήση ως σήμερα!). Τα αρχικά σχέδια τα έκανε ο Δανός αρχιτέκτονας Θεόφιλος Χάνσεν, ο οποίος με την παύση των εργασιών παραιτήθηκε. Το έργο συνέχισε (από το 1852 και μετά) και ολοκλήρωσε (το 1855) ο Λύσανδρος Καυταντζόγλου, στον οποίο οφείλεται και η βυζαντινότροπη όψη του κτιρίου (ενώ ο Χάνσεν προέβλεπε ένα μονόχωρο νεοκλασικό κτίριο), η οποία δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα αντίθεση με τα γειτονικά κτίρια της λεγόμενης «Αθηναϊκής τριλογίας» (Ακαδημία, Βιβλιοθήκη, Πανεπιστήμιο).
Λέγεται πως η βυζαντινότροπη αυτή όψη του Οφθαλμιατρείου δημιουργήθηκε μετά από υπόδειξη του βασιλιά Οθωνα προς τον Καυταντζόγλου. Οι πρώτοι ασθενείς νοσηλεύθηκαν εδώ το 1854. Την περίοδο 1867-1869 ο στρατιωτικός μηχανικός Γεράσιμος Μεταξάς πρόσθεσε ένα ακόμη όροφο ενώ το 1881 προστέθηκε το υπερώο στο δώμα. Ενα νέο κτίριο προστέθηκε στο σύνολο (στεγάζει τα εξωτερικά ιατρεία και έχει ίδιο ύφος με το μεγάλο κτίσμα) την περίοδο 1910-15 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αριστείδη Μπαλάνου. Τη νεοβυζαντινή όψη του κτιρίου τονίζουν η περίφημη πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία και τα τόξα από πλίνθες στα παράθυρα. Στο κτίριο γίνονται έργα αναστήλωσης (Πανεπιστημίου 26).
FAST INFO
«ΠΑΛΛΑΔΙΟΝ»
Θαυμάσια ανακαινισμένο, τετραώροφο κτίριο το οποίο λειτουργούσε ως ξενοδοχείο «Παλλάδιον» από το 1920 έως το 1977! Χτίστηκε το 1915 και ως το 1917 μαρτυρίες λένε πως λειτουργούσε εδώ το ξενοδοχείο «Πριγκίπισσα Σοφία». (Πανεπιστημίου 54 και Εμ. Μπενάκη).
ΡΕΞ
Το Σικιαρίδειο μέγαρο που στεγάζει το Ρεξ, στο 48 της Πανεπιστημίου, σχεδιάστηκε από τους αρχιτέκτονες Λ. Μπόνη και Β. Κασάνδρα και κτίστηκε το 1935. Το τριώροφο μέγαρο στέγαζε έναν κινηματογράφο Σινεάκ, και τον θίασο της Μαρίκας Κοτοπούλη. Το 1982 κάηκε και πέντε χρόνια αργότερα περιήλθε στο Υπουργείο Πολιτισμού ως διατηρητέο. Από το 1991 εδώ ανεβαίνουν παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου.
ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ
Εχει κτιστεί μεταξύ 1933-38 σε σχέδια τριών αρχιτεκτόνων (Ν. Ζουμπουλίδης, Κ.Λάσκαρις, Κ.Παπαδάκης). Εγκαινιάστηκε τον Απρίλιο του 1938 και είναι δείγμα αρχιτεκτονικής των κτιρίων του Μεσοπολέμου. Είναι κλασικού ρυθμού και η πρόσοψή του θυμίζει τα παλιά ανάκτορα. Από το 1983 έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο (Πανεπιστημίου 21).
Κείμενα: Βάλυ Βαϊμάκη, Αντώνης Ιορδάνογλου
Φωτογραφίες: Περικλής Μεράκος
