Οι ψηφοφόροι γύρισαν την πλάτη στους σκληροπυρηνικούς υπέρ του Μασούντ Πεζεσκιάν, ενός μεταρρυθμιστή υποψηφίου
Η κραυγή για αλλαγή δεν θα μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρη. Στις προεδρικές εκλογές της 5ης Ιουλίου, 16,4 εκατομμύρια Ιρανοί ψήφισαν τον Μασούντ Πεζεσκιάν, έναν μεταρρυθμιστή καρδιοχειρουργό που θέλει συνομιλίες με τη Δύση και οι γυναίκες να έχουν το δικαίωμα να ντύνονται όπως επιλέγουν. Μόλις 13,5 εκατομμύρια Ιρανοί ψήφισαν τον Σαΐντ Τζαλίλι, έναν σκληροπυρηνικό που υποστηρίζει την αντιπαράθεση με τους δυτικούς “εχθρούς”, την επιβολή των συντηρητικών κωδίκων του Ιράν και τη διατήρηση του συστήματος ως έχει. Ακόμη και οι πιστοί του καθεστώτος αμφισβήτησαν το μήνυμά του. Ο κ. Τζαλίλι συγκέντρωσε 8 εκατ. λιγότερες ψήφους από ό,τι δύο σκληροπυρηνικοί που έθεσαν υποψηφιότητα για την προεδρία το 2021.
Σε έντονα τηλεοπτικά ντιμπέιτ, ο κ. Πεζεσκιάν είχε ζητήσει διαπραγματεύσεις με την Αμερική που θα μπορούσαν να αποτινάξουν τις κυρώσεις και να σώσουν το Ιράν από το “κλουβί” του. “Iran ghafas nist” (“το Ιράν δεν είναι σε κλουβί” στα φαρσί), ανταπάντησε ο κ. Τζαλίλι, επιμένοντας ότι οι πύραυλοι που το Ιράν και οι πληρεξούσιοι του έχουν εκτοξεύσει στο Ισραήλ αποδεικνύουν ότι έχει ήδη απελευθερωθεί. Τα διαφορετικά τους οράματα προκάλεσαν έντονες συζητήσεις στους δρόμους για το αν θα μποϊκοτάρουν ένα θεοκρατικό σύστημα ή αν θα ψηφίσουν για να ανακόψουν το κύμα της ταλιμπανικοποίησης και της κλιμάκωσης της έντασης με τη Δύση που αναμένεται υπό τον κ. Τζαλίλι. Τελικά οι Ιρανοί έκαναν και τα δύο. Ψήφισαν σε αρκετά μεγάλους αριθμούς για να εκλέξουν έναν μεταρρυθμιστή. (Ο κ. Πεζεσκιάν κινητοποίησε 8 εκατ. ψήφους περισσότερους στον δεύτερο γύρο από ό,τι στον πρώτο γύρο της ψηφοφορίας). Όμως -με ποσοστό λίγο κάτω του 50% του εκλογικού σώματος να προσέρχεται στις κάλπες- οι Ιρανοί έστειλαν το μήνυμα ότι έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στο σύστημα. “Όσοι ψήφισαν τον κ. Πεζεσκιάν ή δεν πήγαν να ψηφίσουν ήταν μια ομάδα που καθοδηγήθηκε από την πολιτική ανυπακοή”, γράφει ο Farhad Meysami, πρώην πολιτικός κρατούμενος, σε μια ανάρτηση που κυκλοφόρησε ευρέως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Στο παρελθόν, ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο ολοένα και πιο αυταρχικός ανώτατος ηγέτης του Ιράν, θα συνέχιζε να στηρίζει τον σκληροπυρηνικό υποψήφιο ανεξαρτήτως του αοπτελέσματος. Έχει νοθεύσει προηγούμενες ψηφοφορίες κατά των μεταρρυθμιστών, έχει μετατρέψει ανεξάρτητους προέδρους σε μαριονέτες και έχει συλλάβει τους αρνητές ή τους έχει εκτελέσει. Όμως είναι τέτοια η έκταση της δημόσιας δυσαρέσκειας, που επιδεινώνεται από τη βαθιά οικονομική δυσπραγία της Ισλαμικής Δημοκρατίας, που επιμένει ότι τώρα ακούει. “Ξέρουμε τι λένε και δεν είναι ότι κρύβονται και δεν φαίνονται”, δήλωσε πριν από την ψηφοφορία. Αν και συμμερίζεται σε μεγάλο βαθμό την κοσμοθεωρία των σκληροπυρηνικών, φαίνεται να αναγνωρίζει ότι οδηγούν τη χώρα σε αδιέξοδο. Δεν έκλαψε όταν ο Εμπραχίμ Ραΐζι, ο πρώην πρόεδρος και άλλος σκληροπυρηνικός, σκοτώθηκε σε συντριβή ελικοπτέρου τον Μάιο. Ο 85χρονος ανώτατος ηγέτης φαίνεται να έχει καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η αποφυγή μιας σκληροπυρηνικής προσέγγισης θα μπορούσε να αποκαταστήσει κάποια υποστήριξη στο καθεστώς ενόψει της επιλογής του δικού του διαδόχου (ιδίως δεδομένου ότι ένας από τους υποψηφίους για το ρόλο αυτό είναι ο δεύτερος γιος του, ο Μοτζταμπά).
Το κατά πόσον το καθεστώς μπορεί να ανακτήσει τη λαϊκή νομιμοποίηση θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από το πόσο σχοινί δανείζει στον κ. Πεζεσκιάν. Αναμένοντας τη νίκη του, γυναίκες και άνδρες συνωστίζονταν στους δρόμους σαν να είχε ήδη καταργηθεί ο αυστηρός ενδυματολογικός κώδικας του καθεστώτος. Το αποτέλεσμα θεωρήθηκε ως νίκη του κινήματος για τα πολιτικά δικαιώματα που είχε αναδειχθεί με τις κραυγές του “γυναίκες, ζωή, ελευθερία” μετά τον θάνατο υπό κράτηση το 2022 μιας νεαρής γυναίκας που φυλακίστηκε επειδή φορούσε πολύ χαλαρή μαντίλα. Οι υποστηρικτές του κ. Πεζεσκιάν αναμένουν ότι θα διορίσει γυναίκες, συμπεριλαμβανομένης της Αζάρ Μανσούρι, εκπροσώπου του και πρώην πολιτικής κρατούμενης, σε ανώτερες θέσεις στο ανδροκρατούμενο σύστημα του Ιράν.
Αλλά δεν θα μπορέσει να προστατεύσει τις γυναίκες αν οι συντηρητικοί επαναφέρουν τις ομάδες ηθικής στους δρόμους. Και θα αγωνιστεί να επιβληθεί απέναντι στους σκληροπυρηνικούς που ελέγχουν τους περισσότερους μοχλούς εξουσίας του Ιράν, συμπεριλαμβανομένων των ενόπλων δυνάμεων και των δυνάμεων ασφαλείας, των κρατικών μέσων ενημέρωσης, του κλήρου, του δικαστικού σώματος και του κοινοβουλίου. Έχουν νικήσει πιο σημαντικούς πολιτικούς από τον κ. Πεζεσκιάν, ο οποίος αποτελεί μια κάπως περιθωριακή φιγούρα. Είναι αζέρικης και κουρδικής καταγωγής από τις βορειοδυτικές επαρχίες της χώρας, κατείχε για τελευταία φορά θέση στο υπουργικό συμβούλιο ως υπουργός Υγείας πριν από δύο δεκαετίες και έκτοτε είναι βουλευτής στα πίσω έδρανα. Στριμωγμένος μεταξύ του κ. Χαμενεΐ και των ψηφοφόρων του, ο κ. Πεζεσκιάν θα μπορούσε να αναγκαστεί να εγκαταλείψει τον τελευταίο.
Η εκλογή του χάρισε στην οικονομία του Ιράν μια ανάσα, ανακόπτοντας τη φαινομενικά αμείλικτη πτώση του νομίσματός του, του ριάλ, έναντι του δολαρίου. Αλλά η μετατροπή της ανάπαυλας σε ανάκαμψη θα απαιτήσει χαλάρωση των κυρώσεων, η οποία μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της βελτίωσης των σχέσεων με την Αμερική. Αυτό θα απαιτούσε από το Ιράν να αποσύρει το δίκτυο των πληρεξουσίων του από την μάχη κατά της Αμερικής και των συμμάχων της, συμπεριλαμβανομένου του Ισραήλ, στη Γάζα, τον Λίβανο, το Ιράκ και στις θαλάσσιες λωρίδες της Ερυθράς Θάλασσας και του Ινδικού Ωκεανού. Πάνω απ’ όλα πρέπει να αποτρέψει έναν περιφερειακό πόλεμο. Αλλά το Ισλαμικό Σώμα Φρουρών της Επανάστασης (irgc), η πραιτοριανή φρουρά του καθεστώτος, διευθύνει το δίκτυο των πληρεξουσίων, όχι ο κ. Πεζεσκιάν. Στην καλύτερη περίπτωση, ο νέος πρόεδρος θα μπορούσε να βοηθήσει τον κ. Χαμενεΐ και το irgc να προσφέρουν ένα πιο προσιτό πρόσωπο στη Δύση σε περίπτωση που επιλέξουν την αποκλιμάκωση.
Ο κ. Πεζεσκιάν λέει, επίσης, ότι ελπίζει να χαλαρώσει τις κυρώσεις με την αναβίωση της πυρηνικής συμφωνίας στην οποία κατέληξε το Ιράν με την Αμερική και άλλες παγκόσμιες δυνάμεις το 2015 και την οποία η κυβέρνηση Τραμπ εγκατέλειψε στη συνέχεια υπέρ της “μέγιστης πίεσης” στο Ιράν τρία χρόνια αργότερα. Έχει στρατολογήσει στο πλευρό του εξέχοντες υποστηρικτές μιας νέας συμφωνίας. Τις τελευταίες εβδομάδες, ο Τζαβάντ Ζαρίφ, πρώην υπουργός Εξωτερικών και επικεφαλής διαπραγματευτής του Ιράν, ενήργησε ως υπεύθυνος της προεκλογικής του εκστρατείας. Αλλά ο κ. Χαμενεΐ πιθανώς θα αποφύγει να διαπραγματευτεί μια συμφωνία με μια απερχόμενη αμερικανική κυβέρνηση, την οποία μια μελλοντική προεδρία Τραμπ θα μπορούσε να ανατρέψει και πάλι.
Με τόσο λίγους μοχλούς που μπορεί να ενεργοποιήσει, ο κ. Πεζεσκιάν θα δυσκολευτεί να ανταποκριθεί στις λαϊκές προσδοκίες. Η συνεχιζόμενη διαμάχη μεταξύ της εξουσίας του καθεστώτος και της εξουσίας του λαού θα συνοδεύει τη θητεία του. Μπορεί, ωστόσο, να έχει μια σωτήρια δύναμη. Οι Ιρανοί στην καλύτερη περίπτωση έχουν δώσει στον κ. Πεζεσκιάν το πλεονέκτημα της αμφιβολίας. Για να κρατήσει τον λαό του σε απόσταση, ο κ. Χαμενεΐ χρειάζεται τον πρόεδρό του σχεδόν όσο και ο πρόεδρος τον χρειάζεται. “Αν ο Πεζεσκιάν δεν μπορέσει να ανοίξει το κλουβί του Ιράν”, λέει ένας διευθυντής φάρμας που τον ψήφισε στα περίχωρα της Τεχεράνης, “το μικρό παράθυρο ελπίδας τους θα κλείσει για πάντα”.
