Οι μυστικές υπηρεσίες του Κρεμλίνου έχουν μάθει από τα λάθη τους τα τελευταία χρόνια
Είναι ασυνήθιστο για τους κατασκόπους να χλευάζουν ανοιχτά τους αντιπάλους τους. Όμως τον περασμένο μήνα ο Μπιλ Μπερνς, ο διευθυντής της CIA, δεν μπόρεσε να μην παρατηρήσει ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία υπήρξε ευλογία για την υπηρεσία του. Η παρατήρηση αυτή θα μπορούσε κάλλιστα να αγγίξει ένα νεύρο στις “ειδικές υπηρεσίες” της Ρωσίας, όπως η χώρα αποκαλεί τις υπηρεσίες πληροφοριών της. Οι Ρώσοι κατάσκοποι έκαναν λάθος στις προετοιμασίες για τον πόλεμο και στη συνέχεια απελάθηκαν μαζικά από την Ευρώπη. Όμως νέα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από το Royal United Services Institute (rusi), μια δεξαμενή σκέψης στο Λονδίνο, δείχνουν ότι μαθαίνουν από τα λάθη τους, προσαρμόζουν τις τεχνικές τους και ξεκινούν μια νέα φάση πολιτικού πολέμου εναντίον της Δύσης.
Τα τελευταία χρόνια ήταν απαίσια για τους Ρώσους κατασκόπους. Το 2020 πράκτορες της ρωσικής υπηρεσίας ασφαλείας FSB τα θαλάσσωσαν με τη δηλητηρίαση του Αλεξέι Ναβάλνι, του πιο ηχηρού ακτιβιστή της αντιπολίτευσης. Ο ίδιος τους χλεύασε επειδή σκόρπισαν το Novichok στο εσώρουχό του. Στη συνέχεια, η FSB έδωσε στο Κρεμλίνο μια ρόδινη εικόνα για το πώς θα εξελισσόταν ο πόλεμος, υπερτονίζοντας τις εσωτερικές αδυναμίες της Ουκρανίας. Απέτυχε να εμποδίσει τις δυτικές υπηρεσίες να κλέψουν και να δημοσιοποιήσουν τα σχέδια της Ρωσίας να εισβάλει στην Ουκρανία. Και ήταν απρόθυμη ή ανίκανη να σταματήσει μια σύντομη ανταρσία του Γιεβγκένι Πριγκόζιν, του ηγέτη της μισθοφορικής ομάδας Βάγκνερ, πέρυσι. Η SVR, η υπηρεσία εξωτερικών πληροφοριών της Ρωσίας, είδε την παρουσία της στην Ευρώπη να εξοντώνεται, με περίπου 600 αξιωματικούς να απελαύνονται από πρεσβείες σε όλη την ήπειρο. Καταστροφικά, τουλάχιστον οκτώ “παράνομοι” -αξιωματικοί της αντικατασκοπείας που δρούσαν χωρίς διπλωματική κάλυψη, συχνά υποδυόμενοι μη Ρώσους- αποκαλύφθηκαν.
Η μελέτη της rusi, που συντάχθηκε από τους Jack Watling και Nick Reynolds, ένα ζευγάρι αναλυτών της οργάνωσης, και τον Oleksandr Danylyuk, πρώην σύμβουλο του υπουργού Άμυνας και του επικεφαλής των εξωτερικών μυστικών υπηρεσιών της Ουκρανίας, βασίζεται σε έγγραφα “που αποκτήθηκαν από τις ρωσικές ειδικές υπηρεσίες” και σε συνεντεύξεις με “σχετικούς επίσημους φορείς” -πιθανότατα υπηρεσίες πληροφοριών- στην Ουκρανία και την Ευρώπη. Στα τέλη του 2022 η Ρωσία συνειδητοποίησε ότι χρειαζόταν πιο ειλικρινείς αναφορές από τις υπηρεσίες της. Τοποθέτησε τον Σεργκέι Κιριγιένκο, αναπληρωτή επιτελάρχη του Κρεμλίνου, επικεφαλής των “επιτροπών ειδικής επιρροής”. Αυτές συντονίζουν τις επιχειρήσεις κατά της Δύσης και στη συνέχεια τις αξιολογούν.
Αυτή η αλλαγή προσωπικού φαίνεται να έχει δημιουργήσει πιο συνεκτικές εκστρατείες προπαγάνδας. Στη Μολδαβία, για παράδειγμα, μια κάποτε αποσπασματική προσπάθεια παραπληροφόρησης κατά της υποψηφιότητας της χώρας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση έγινε πιο συνεκτική και στοχευμένη τον περασμένο χρόνο. Η προσπάθεια αυτή συνέδεσε την υποψηφιότητα για ένταξη με την πρόεδρο προσωπικά, ενώ παράλληλα την κατηγορούσε για τα οικονομικά προβλήματα της Μολδαβίας. Οι εκστρατείες με στόχο την υπονόμευση της ευρωπαϊκής υποστήριξης προς την Ουκρανία έχουν επίσης ενταθεί. Τον Ιανουάριο, Γερμανοί εμπειρογνώμονες δημοσίευσαν λεπτομέρειες σχετικά με bots που διέσπειραν εκατοντάδες χιλιάδες γερμανόφωνες αναρτήσεις την ημέρα από ένα δίκτυο 50.000 λογαριασμών κατά τη διάρκεια ενός μόνο μήνα στο Χ (το τότε Twitter). Στις 12 Φεβρουαρίου η Γαλλία αποκάλυψε ένα μεγάλο δίκτυο ρωσικών ιστότοπων που διέσπειραν παραπληροφόρηση στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Πολωνία.
Κατακριτέοι
Εν τω μεταξύ, η GRU, η στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών της Ρωσίας, έχει επίσης επανεκτιμήσει την τεχνική της. Τα τελευταία χρόνια η Μονάδα 29155 της -η οποία είχε επιχειρήσει να δολοφονήσει τον Σεργκέι Σκριπάλ, πρώην αξιωματικό της GRU, στο Salisbury της Βρετανίας το 2018- είδε πολλά από το προσωπικό, τις δραστηριότητες και τις εγκαταστάσεις της να αποκαλύπτονται από το Bellingcat. Η ερευνητική ομάδα αντλεί από δημόσιες πληροφορίες και βάσεις δεδομένων της Ρωσίας που διέρρευσαν για τις αποκαλύψεις της.
Η GRU κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το προσωπικό της άφηνε πάρα πολλά ψηφιακά ψίχουλα, ιδίως μεταφέροντας τα κινητά τους τηλέφωνα από και προς ευαίσθητες τοποθεσίες που συνδέονται με τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες. Συνειδητοποίησε επίσης ότι η απέλαση των αξιωματικών των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών στην Ευρώπη είχε καταστήσει δυσκολότερη την οργάνωση επιχειρήσεων και τον έλεγχο των πρακτόρων στο εξωτερικό – ένας λόγος για τον οποίο η εισβολή στην Ουκρανία πήγε στραβά.
Το αποτέλεσμα ήταν μια συνολική μεταρρύθμιση, η οποία ξεκίνησε το 2020, αλλά επιταχύνθηκε μετά την έναρξη του πολέμου. Ο στρατηγός Αντρέι Αβεριάνοφ, επικεφαλής της Μονάδας 29155, προήχθη, παρά τη σειρά των αποτυχιών του, σε αναπληρωτή επικεφαλής της GRU και ιδρύθηκε μια νέα “Υπηρεσία Ειδικών Δραστηριοτήτων”. Το προσωπικό της Μονάδας 29155 – με παραδείγματα τους Alexander Mishkin και Anatoly Chepiga, τους άτυχους δηλητηριαστές του κ. Skripal, οι οποίοι επέμεναν ότι είχαν ταξιδέψει στο Salisbury για να δουν το διάσημο καμπαναριό του καθεδρικού ναού του – δεν μεταφέρει πλέον τα προσωπικά ή επαγγελματικά του τηλέφωνα στις εγκαταστάσεις της, αλλά χρησιμοποιεί σταθερά τηλέφωνα. Η εκπαίδευση γίνεται σε διάφορα ασφαλή μέρη και όχι επιτόπου. Ενώ κάποτε το μισό προσωπικό προερχόταν από την Spetsnaz, τις ειδικές δυνάμεις της Ρωσίας, οι περισσότεροι νεοπροσληφθέντες δεν έχουν πλέον στρατιωτική εμπειρία, γεγονός που καθιστά δυσκολότερο για τις δυτικές υπηρεσίες ασφαλείας να τους αναγνωρίσουν μέσω παλαιών φωτογραφιών ή βάσεων δεδομένων που διέρρευσαν.
Ένας ξεχωριστός κλάδος της Υπηρεσίας Ειδικών Δραστηριοτήτων, η Μονάδα 54654, έχει σχεδιαστεί για να δημιουργήσει ένα δίκτυο παράνομων που λειτουργούν υπό αυτό που η Ρωσία αποκαλεί “πλήρη νομιμοποίηση” -την ικανότητα να περνούν τις εξετάσεις ακόμη και υπό τον στενό έλεγχο μιας ξένης υπηρεσίας κατασκοπείας. Στρατολογεί εργολάβους μέσω εταιρειών βιτρίνας, διατηρώντας τα ονόματα και τα στοιχεία τους μακριά από τα κυβερνητικά αρχεία, και τοποθετεί τα στελέχη της σε υπουργεία που δεν σχετίζονται με την άμυνα ή σε ιδιωτικές εταιρείες. Το GRU στοχεύει επίσης σε ξένους φοιτητές που σπουδάζουν σε ρωσικά πανεπιστήμια, καταβάλλοντας υποτροφίες σε φοιτητές από τα Βαλκάνια, την Αφρική και άλλες χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου.
Ως άλλο παράδειγμα για το πώς οι Ρώσοι κατάσκοποι μετέτρεψαν την καταστροφή σε ευκαιρία, αναλογιστείτε την περίπτωση του Wagner Group, μιας σειράς εικονικών εταιρειών που εποπτεύονται από τον Πριγκόζιν. Η Wagner αρχικά χρησίμευσε ως ένας άρρητος βραχίονας της ρωσικής επιρροής, παρέχοντας δύναμη και πυρά σε τοπικούς απολυταρχικούς ηγέτες στη Συρία, τη Λιβύη και άλλες αφρικανικές χώρες. Τον Ιούνιο του 2023 ο Πριγκόζιν, εξοργισμένος από την κακή διαχείριση του πολέμου από τον υπουργό Άμυνας και τον αρχηγό του στρατού της Ρωσίας, διαδήλωσε στη Μόσχα. Η ανταρσία σταμάτησε- δύο μήνες αργότερα ο Πριγκόζιν σκοτώθηκε όταν το αεροπλάνο του εξερράγη στον αέρα.
Οι ειδικές υπηρεσίες της Ρωσίας μοίρασαν γρήγορα την εκτεταμένη στρατιωτική-εγκληματική επιχείρηση του κ. Πριγκόζιν μεταξύ τους. Η FSB θα κρατούσε τις εγχώριες επιχειρήσεις και η SVR τους βραχίονες των μέσων ενημέρωσης, όπως οι φάρμες τρολ που παρενέβησαν στις προεδρικές εκλογές της Αμερικής το 2016. Η GRU πήρε τα ξένα στρατιωτικά κομμάτια, χωρισμένα σε ένα Σώμα Εθελοντών για την Ουκρανία και ένα Εκστρατευτικό Σώμα, υπό τη διοίκηση του στρατηγού Αβεριάνοφ, για τον υπόλοιπο κόσμο. Το τελευταίο έχασε τον στόχο του να στρατολογήσει 20.000 στρατιώτες μέχρι το τέλος του περασμένου έτους, σύμφωνα με το rusi, αν και η δύναμή του “αυξάνεται σταθερά”. Υπήρξαν προβλήματα: Ο γιος του Πριγκόζιν, ο οποίος μυστηριωδώς παραμένει ζωντανός και ελεύθερος, προσέφερε στρατιώτες της Wagner στη Rosgvardia, την εθνική φρουρά της Ρωσίας. Αυτό προκάλεσε έναν πόλεμο προσφορών μεταξύ της φρουράς και της gru, σύμφωνα με τους συγγραφείς του rusi.
Το καθαρό αποτέλεσμα αυτής της ενοποίησης είναι μια αναζωογονημένη ρωσική απειλή στην Αφρική. Λίγο μετά τον θάνατο του Πριγκόζιν, ο στρατηγός Αβεριάνοφ επισκέφθηκε διάφορες αφρικανικές πρωτεύουσες για να προσφέρει αυτό που το rusi περιγράφει ως “πακέτο επιβίωσης του καθεστώτος”. Θεωρητικά, οι προτάσεις περιλαμβάνουν την παροχή στρατιωτικής δύναμης και προπαγάνδας από το GRU στις τοπικές ελίτ εναντίον των τοπικών αντιπάλων. Σε αντάλλαγμα, η Ρωσία θα λάβει οικονομικές παραχωρήσεις, όπως ορυχεία λιθίου και εγκαταστάσεις επεξεργασίας χρυσού, και έτσι θα αποκτήσει μόχλευση έναντι των εχθρών, συμπεριλαμβανομένης ίσως της δυνατότητας να αποκόψει τη Γαλλία από τα ορυχεία ουρανίου στον Νίγηρα (η Γαλλία χρειάζεται ουράνιο για τους πυρηνικούς σταθμούς της). Παρ’ ότι ο Πριγκόζιν είναι νεκρός- η κακόβουλη επιρροή του ζει.
Η ρωσική αντικατασκοπεία, αν και πληγωμένη, στέκεται σταθερά στα πόδια της μετά τις πρόσφατες ταπεινώσεις της. Τις τελευταίες εβδομάδες το Insider, ένας ερευνητικός ιστότοπος με έδρα τη Ρίγα, δημοσίευσε μια σειρά από ιστορίες που τεκμηριώνουν τη ρωσική κατασκοπεία και επιρροή σε όλη την Ευρώπη. Περιλαμβάνουν λεπτομέρειες σχετικά με το πώς ένας αξιωματικός της GRU στις Βρυξέλλες συνεχίζει να παρέχει ευρωπαϊκό εξοπλισμό σε Ρώσους κατασκευαστές όπλων και την αποκάλυψη ότι ένας κορυφαίος βοηθός στην Μπούντεσταγκ και ένα μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου από τη Λετονία, υπήρξαν και οι δύο Ρώσοι πράκτορες, ο τελευταίος ίσως για περισσότερα από 20 χρόνια.
“Δεν είναι τόσο άσχημα γι’ αυτούς όσο νομίζουμε”, λέει ο Αντρέι Σολντάτοφ, ερευνητής δημοσιογράφος, ο οποίος εκτιμά ότι οι ρωσικές υπηρεσίες “επέστρεψαν δυναμικά” και γίνονται όλο και πιο εφευρετικές. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν, πρόεδρος της Ρωσίας, και κάποτε (μέτριος) αξιωματικός της KGB, “προσπαθεί να αποκαταστήσει τη δόξα της τρομερής μυστικής υπηρεσίας του Στάλιν”, εξηγεί ο κ. Σολντάτοφ. Αναφέρεται σε μια περίπτωση τον Απρίλιο του 2023, όταν ο Αρτέμ Ουσ, ένας Ρώσος επιχειρηματίας που συνελήφθη στο Μιλάνο ως ύποπτος για λαθρεμπόριο αμερικανικής στρατιωτικής τεχνολογίας στη Ρωσία, οδηγήθηκε πίσω στη Ρωσία με τη βοήθεια μιας σερβικής εγκληματικής συμμορίας – ενός κοινού διαμεσολαβητή για τις ρωσικές υπηρεσίες.
Στο παρελθόν, λέει ο κ. Σολντάτοφ, η FSB, η SVR και η GRU είχαν σαφέστερο καταμερισμό εργασίας. Όχι πια. Και οι τρεις υπηρεσίες ήταν ιδιαίτερα δραστήριες στη στρατολόγηση μεταξύ της πλειάδας των εξόριστων που εγκατέλειψαν τη Ρωσία μετά τον πόλεμο. Είναι εύκολο να κρύψεις πράκτορες σε μια μεγάλη ομάδα και απλό να απειλήσεις όσους έχουν οικογένεια που βρίσκεται ακόμα στη Ρωσία.
Επιτυχής αποστολή
Επιπλέον, η ρωσική δραστηριότητα στον κυβερνοχώρο δυναμώνει ολοένα και περισσότερο. Τον Δεκέμβριο η Αμερική και η Βρετανία εξέδωσαν δημόσιες προειδοποιήσεις σχετικά με την “Star Blizzard”, μια επίλεκτη ομάδα hacking της FSB, η οποία έχει βάλει στο στόχαστρο χώρες του ΝΑΤΟ εδώ και χρόνια. Τον επόμενο μήνα η Microsoft ανακοίνωσε ότι η “Cosy Bear”, μια ομάδα που συνδέεται με τη SVR, είχε διεισδύσει σε λογαριασμούς ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που ανήκαν σε ορισμένα από τα πιο υψηλόβαθμα στελέχη της εταιρείας. Αυτό ήρθε στην κορυφή μιας εξελιγμένης κυβερνοεπίθεσης της GRU κατά του δικτύου ηλεκτροδότησης της Ουκρανίας, προκαλώντας μπλακ άουτ που προφανώς συντονίστηκε με τα ρωσικά πυραυλικά πλήγματα στην ίδια πόλη.
Η ανανέωση του μηχανισμού πληροφοριών της Ρωσίας έρχεται σε μια κρίσιμη στιγμή στον ανταγωνισμό Ανατολής-Δύσης. Μια ετήσια έκθεση της υπηρεσίας πληροφοριών της Νορβηγίας, που δημοσιεύθηκε στις 12 Φεβρουαρίου, προειδοποιούσε ότι στην Ουκρανία η Ρωσία ” αναλαμβάνει την πρωτοβουλία και αποκτά το πάνω χέρι στρατιωτικά”. Η αντίστοιχη έκθεση της Εσθονίας, η οποία δημοσιεύθηκε μόλις μια ημέρα αργότερα, ανέφερε ότι το Κρεμλίνο “προβλέπει πιθανή σύγκρουση με το ΝΑΤΟ εντός της επόμενης δεκαετίας”.
Η προτεραιότητα για τους Ρώσους κατασκόπους είναι να προετοιμαστούν για αυτή τη σύγκρουση όχι μόνο με την κλοπή μυστικών, αλλά και με τη διεύρυνση των ρωγμών εντός του ΝΑΤΟ, την υπονόμευση στην Αμερική και την Ευρώπη της υποστήριξης προς την Ουκρανία και τη διάβρωση της δυτικής επιρροής στον παγκόσμιο νότο. Αντίθετα, ήταν ελάχιστα τα ρωσικά σαμποτάζ κατά των προμηθειών που συνδέονται με την Ουκρανία στην Ευρώπη. Ένας λόγος γι’ αυτό είναι ο φόβος του Κρεμλίνου για κλιμάκωση. Ένας άλλος είναι ότι οι Ρώσοι δεν μπορούν να κάνουν τα πάντα, παντού, ταυτόχρονα.
Εν τω μεταξύ, οι κατάσκοποι θα συνεχίσουν να μάχονται εναντίον των ομοίων τους. Στην έκθεσή τους, οι υπηρεσίες πληροφοριών εξωτερικού της Εσθονίας δημοσίευσαν τις ταυτότητες των Ρώσων που εργάζονται για λογαριασμό των υπηρεσιών πληροφοριών της χώρας. “Για όσους προτιμούν να μην βρίσκουν τα ονόματα και τις εικόνες τους μαζί με εκείνα των FSB ή άλλων Ρώσων αξιωματικών των μυστικών υπηρεσιών στις δημοσιεύσεις μας, επηρεάζοντας ενδεχομένως τις σχέσεις τους με τη Δύση, απευθύνουμε πρόσκληση να έρθουν σε επαφή”, σημείωσαν οι Εσθονοί κατάσκοποι. “Είμαστε βέβαιοι ότι μπορούν να διαπραγματευτούν αμοιβαία επωφελείς ρυθμίσεις!”
Πηγή : The Economist
