Σε μια κρίσιμη στιγμή συμπυκνώνουν το δίλημμα του πώς να χειριστούμε τον λαϊκισμό
Σε έναν επικίνδυνο κόσμο, η άνετη παλιά Ευρώπη βρίσκεται σε μια ανησυχητική θέση. Στην Ουκρανία μαίνεται ο πιο αιματηρός πόλεμος της ηπείρου από το 1945, ενώ η Ρωσία αποτελεί απειλή από τη Βαλτική μέχρι τον κυβερνοχώρο. Αν ο Ντόναλντ Τραμπ επιστρέψει στον Λευκό Οίκο, θα μπορούσε να υπονομεύσει το ΝΑΤΟ, το θεμέλιο της ευρωπαϊκής ασφάλειας. Η οικονομία της ηπείρου είναι ευάλωτη σε σοκ που προκαλούνται από τη βιομηχανική πολιτική και τον προστατευτισμό σε άλλα μέρη. Οι ευρωσκεπτικιστές λαϊκιστές βρίσκονται ψηλά στις δημοσκοπήσεις.
Για να αντιμετωπίσει αυτούς τους κινδύνους η Ευρώπη χρειάζεται, τουλάχιστον, συνεκτική ηγεσία σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρέπει επίσης να κρατήσει τους εξτρεμιστές μακριά από την εξουσία. Το αν θα τα καταφέρει εξαρτάται εν μέρει από τις επιλογές τριών γυναικών: Της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της Τζόρτζια Μελόνι, πρωθυπουργού της Ιταλίας, και της Μαρίν Λεπέν, της κορυφαίας Γαλλίδας λαϊκίστριας.
Ας ξεκινήσουμε με την κυρία Φον ντερ Λάιεν, η οποία ηγείται του εκτελεστικού βραχίονα της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2019 και θέτει υποψηφιότητα για δεύτερη θητεία. Της αξίζει μία. Έκανε καλή δουλειά: οργάνωσε την ισχυρή συλλογική απάντηση της ΕΕ στην επιθετικότητα του Βλαντιμίρ Πούτιν και βοήθησε στην εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης σε μια κρίσιμη στιγμή, για παράδειγμα προωθώντας ένα πρωτοποριακό πρόγραμμα για την έκδοση κοινού ομολόγου. Ως ψύχραιμη Γερμανίδα συντηρητική, έχει επίσης θέσει την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο επίκεντρο της λήψης αποφάσεων όταν οι γαλλογερμανικές σχέσεις ήταν δύσκολες. Δεδομένων των απειλών, η ανάγκη για ισχυρή, ενιαία ηγεσία δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερη.
Για να κερδίσει μια δεύτερη θητεία, χρειάζεται πρώτα την υποστήριξη των 27 εθνικών ηγετών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στη συνέχεια, πρέπει να αποκτήσει πλειοψηφία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο διεξάγει εκλογές στις 6-9 Ιουνίου, με δικαίωμα ψήφου σε περισσότερους από 350 εκατομμύρια πολίτες. Θεωρητικά θα έχει την υποστήριξη των συντηρητικών, φιλελεύθερων και σοσιαλιστικών ομάδων που αποτελούν το πολιτικό κατεστημένο. Αλλά επειδή η πολιτική είναι πλέον τόσο κατακερματισμένη, οι τρεις αυτές ομάδες προβλέπεται ότι θα κερδίσουν συλλογικά μόνο μια ισχνή πλειοψηφία εδρών, και ορισμένοι από τους βουλευτές τους ενδέχεται να διασπαστούν. Η κ. Φον ντερ Λάιεν μόλις και μετά βίας πέρασε την πρώτη της ψηφοφορία, το 2019. Αυτή τη φορά η νίκη δεν είναι εξασφαλισμένη.
Αυτό μας φέρνει στην κ. Μελόνι, την πρωθυπουργό της Ιταλίας από το 2022 και ηγέτιδα του σκληροδεξιού κόμματος Αδελφοί της Ιταλίας, το οποίο από αντάρτης έχει γίνει κυβέρνηση της χώρας. Αναμένεται να τα πάει καλά στις ευρωεκλογές. Με την υποστήριξή του η κ. Φον ντερ Λάιεν θα μπορούσε να έχει περισσότερες πιθανότητες να κερδίσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία για μια δεύτερη θητεία στην κορυφαία θέση της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Έχει ασχοληθεί αρκετά με τους Ιταλούς. «Έχω συνεργαστεί πολύ καλά με την Τζόρτζια Μελόνι», δήλωσε στις 23 Μαΐου.
Αυτά τα λόγια, καθώς και η ιδέα οποιουδήποτε είδους συμφώνου που περιλαμβάνει τους Αδελφούς, έχουν εξοργίσει τους φιλελεύθερους και τα στελέχη του κατεστημένου, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων στο κυβερνών Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα στη Γερμανία και στο κόμμα του Εμανουέλ Μακρόν στη Γαλλία. Γι’ αυτούς η κ. Μελόνι είναι πέρα από κάθε όριο. Κάνει παρέα με τον Βίκτορ Όρμπαν, τον ισχυρό άνδρα της Ουγγαρίας, και άλλους δυσάρεστους τύπους. Δίνει πίστη σε ρατσιστικές θεωρίες συνωμοσίας όπως η «great replacement ». Έχει παρομοιάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση με τη Σοβιετική Ένωση. Εν ολίγοις, για πολλούς είναι ακριβώς το είδος της ακροδεξιάς φιγούρας που πρέπει να αποκλειστεί από τη λήψη αποφάσεων.
Η κ. Μελόνι έχει ασφαλώς πολλές επιλήψιμες πολιτικές και ιδιότητες. Παρ’ όλα αυτά, το να αποκλείσουμε τη συνεργασία μαζί της για λόγους αρχής θα ήταν μυωπικό. Το ιστορικό της δεν είναι αυτό ενός πολιτικού εμπρηστή. Έχει συνεργαστεί με την κ. Φον ντερ Λάιεν σε θέματα όπως η παράνομη μετανάστευση- οι δύο γυναίκες έχουν πραγματοποιήσει κοινές επισκέψεις σε χώρες της Βόρειας Αφρικής, συνάπτοντας συμφωνίες με αυταρχικούς για την αναχαίτιση της ροής. Υπήρξε σθεναρή υποστηρίκτρια της Ουκρανίας, σε αντίθεση με ορισμένους από τους συντρόφους της στη λαϊκιστική δεξιά. Το κόμμα της διεξάγει πολιτισμικούς πολέμους στην πατρίδα της, αλλά όσον αφορά την ασφάλεια και την οικονομία έχει διοικήσει την Ιταλία ως πραγματίστρια. Δεν θα πρέπει να αποκλειστεί από το πολιτικό ρεύμα.
Επιπλέον, μια συμφωνία μαζί της θα μπορούσε να έχει ένα πρόσθετο πλεονέκτημα: να διασπάσει τη λαϊκιστική δεξιά ανάμεσα στα πιο μετριοπαθή και τα πιο ακραία στοιχεία της. Σε αυτό το σημείο υπεισέρχεται η κ. Λεπέν. Το κόμμα της, ο Εθνικός Συναγερμός, αναμένεται να τα πάει καλά και στις ευρωεκλογές. Η κ. Λεπέν προσπάθησε να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό της ως μια κυρίαρχη προσωπικότητα, αλλά μην ξεγελιέστε. Είναι φανατική με μακρά ιστορία ξενοφοβίας και καλοπιάσματος της Ρωσίας. Θέλει να δημιουργήσει μια μεγάλη ομάδα εθνικιστών που θα μπορούσε να τραβήξει την Ευρώπη σκληρά προς τα δεξιά. Για να το πετύχει αυτό, θέλει να συνεργαστεί με την κυρία Μελόνι.
Πολύ καλύτερα να προσελκύσει την κα Μελόνι προς το κέντρο. Αυτό θα εμπόδιζε το σχέδιο της κ. Λεπέν και θα κατακερμάτιζε τη σκληρή δεξιά. Ήδη η Εναλλακτική για τη Γερμανία έχει εν μέρει καταρρεύσει, αφού ο επικεφαλής υποψήφιος της για την Ευρώπη φάνηκε να υποτιμά τα ναζιστικά εγκλήματα. Η αποδυνάμωση της κ. Λεπέν θα μπορούσε επίσης να μειώσει την απήχησή της στη Γαλλία, όπου το κόμμα της προηγείται στις δημοσκοπήσεις ενόψει των εθνικών εκλογών του 2027. Η προοπτική ενός προέδρου Λεπέν είναι εκνευριστική.
Μετά το αποτέλεσμα των ευρωεκλογών, τα παζάρια θα μπορούσαν να τραβήξουν για μήνες και θα δοκιμάσουν τις ικανότητες της κ. Φον ντερ Λάιεν.
Το διακύβευμα είναι υψηλό. Ένας δρόμος θα μπορούσε να προσφέρει σταθερή ηγεσία σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και να δείξει πώς οι μετριοπαθείς μπορούν να παλέψουν έξυπνα με τη λαϊκιστική δεξιά. Το ερώτημα δεν είναι πλέον αν οι λαϊκιστές μπορούν να περιοριστούν. Είναι το πώς θα απαντήσουμε στην άνοδό τους. Η κ. Μελόνι κρατάει τα χαρτιά της κλειστά. Αλλά θα ήταν περίεργο αν κάποια που ενδιαφέρεται σαφώς περισσότερο για την εξουσία παρά για την προβολή, έστελνε τον εαυτό της στο περιθώριο της Ευρώπης.
Τριπλό πρόβλημα
Ο εναλλακτικός δρόμος θα μπορούσε να είναι καταστροφικός. Η ευρωπαϊκή πολιτική έχει κατακερματιστεί τόσο πολύ που είναι πιθανό να μην βρεθεί κοινοβουλευτική πλειοψηφία για την κ. Φον ντερ Λάιεν ή για οποιονδήποτε άλλο υποψήφιο για την προεδρία της Επιτροπής. Αυτό θα πυροδοτούσε συνταγματική κρίση στη χειρότερη στιγμή, καθώς η Ουκρανία βρίσκεται σε εμπλοκή και μια πιθανή προεδρία Τραμπ διαφαίνεται. Επιπλέον, αν η κ. Μελόνι δεν βλέπει τίποτα να κερδίζει από τη συνεργασία με το κέντρο, μπορεί να μπει στον πειρασμό να συνεργαστεί με την κ. Λεπέν.
Αν κάνουν τη λάθος επιλογή, οι κεντρώοι της Ευρώπης θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση και να βοηθήσουν στη δημιουργία αυτού που φοβούνται εδώ και καιρό: ενός ενωμένου, πανηπειρωτικού ακροδεξιού κινήματος. Για να αποφευχθεί αυτό, θα άξιζε να ασχοληθεί κανείς με την κ. Μελόνι.
