Η δολοφονία του πολιτικού της ηγέτη θέτει μια σειρά από διλήμματα
Στα χαρτιά ο Ισμαήλ Χανίγια, που δολοφονήθηκε στην Τεχεράνη στις 31 Ιουλίου, ήταν ο ανώτατος ηγέτης της Χαμάς. Όταν το 2022 έθεσε υποψηφιότητα για δεύτερη θητεία σ’ αυτή τη θέση, δεν είχε αντίπαλο. Αλλά τους τελευταίους δέκα μήνες, μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, συχνά έμοιαζε περισσότερο με ταχυδρόμο. Το επίκεντρο της ηγεσίας μετατοπίστηκε στη Γάζα, ενώ ο Χανίγια διηύθυνε την πολιτική πτέρυγα από το Κατάρ. Η απόφαση να συνεχιστεί ο πόλεμος ή να επιδιωχθεί κατάπαυση του πυρός ανήκε στις Ταξιαρχίες Κασάμ, τη στρατιωτική πτέρυγα υπό την ηγεσία του Γιαχία Σινουάρ. Ο Χανίγια μετέφερε μηνύματα.
Βραχυπρόθεσμα η δολοφονία σφίγγει τον Σινουάρ. Αλλά οι πιο ρεαλιστές τύποι της Χαμάς πιστεύουν ότι η απόφασή του να οργανώσει την επίθεση τον Οκτώβριο σπατάλησε δύο δεκαετίες κρατικής οικοδόμησης. Θέλουν να ανασυγκροτήσουν τη Χαμάς ως πολιτικό κίνημα και βραχίονα της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, της ισλαμιστικής ομάδας που είναι ο ιδεολογικός της γονέας, αντί να παραμείνει μια ομάδα τζιχαντιστών ανταρτών. Σε κάθε περίπτωση, ο θάνατος του Χανίγια είναι πιθανό να πυροδοτήσει έναν αγώνα στο εσωτερικό της Χαμάς που θα μπορούσε να καθορίσει το μέλλον της -και το μέλλον της ίδιας της Παλαιστίνης.
Πολλά θα εξαρτηθούν από το πώς η Χαμάς θα επαναξιολογήσει τον πόλεμο της Γάζας. Ξεκινήστε με τους υποστηρικτές του κ. Σινουάρ στην ομάδα. Παρόλο που εξαπέλυσε τους μαχητές του στο Ισραήλ αδιαφορώντας επιπόλαια για τις συνέπειες των αναπόφευκτων αντιποίνων του Ισραήλ, ορισμένοι εντός της Χαμάς εξακολουθούν να το γιορτάζουν ως στρατιωτικό επίτευγμα. Ποτέ στο παρελθόν οι Παλαιστίνιοι δεν είχαν καταλάβει γη εντός των γραμμών που καθορίστηκαν το 1948, όταν γεννήθηκε το Ισραήλ. Ποτέ άλλοτε δεν είχαν καταλάβει στρατιωτικές βάσεις, δεν είχαν σκοτώσει τόσους πολλούς Ισραηλινούς και δεν είχαν πάρει τόσους πολλούς ομήρους. Η επίθεση, επιμένουν οι ζητωκραυγάζοντες της Χαμάς, τρύπησε την αύρα του αήττητου του Ισραήλ, ενώ τα αντίποινα αμαύρωσαν το κύρος του. Η προσέγγιση του κ. Σινουάρ, υποστηρίζουν, έχει δικαιωθεί.
Ο κ. Σινουάρ χρειάστηκε χρόνια για να οικοδομήσει την εξουσία του. Μετά από μια εύθραυστη εσωτερική εκλογική διαδικασία το 2017 έδιωξε τους πολιτικούς αντιπάλους του, συμπεριλαμβανομένου του Χανίγια. Οι μεγάλες αποφάσεις ελήφθησαν στη συνέχεια από τη στρατιωτική διοίκηση. Περίπου το 80% των νεοσύλλεκτων έπρεπε να κάνει στρατιωτική θητεία, εκτιμά αναλυτής που βρίσκεται κοντά στην ομάδα.
Ο κ. Σινουάρ έχει ασχοληθεί και με την πολιτική. Όπως και η Φατάχ, ο κοσμικός παλαιστινιακός αντίπαλος της Χαμάς, προσπάθησε να διαπραγματευτεί με το Ισραήλ. Το 2019 προσέφερε στον πρωθυπουργό του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, μια μακροπρόθεσμη κατάπαυση του πυρός με τη μεσολάβηση της Αιγύπτου, την οποία ο κ. Νετανιάχου αρχικά αποδέχτηκε και στη συνέχεια απέρριψε. Μόνο η βία, κατέληξε ο κ. Σινουάρ, θα ανάγκαζε το Ισραήλ να κάνει παραχωρήσεις.
Οι οπαδοί του υπερηφανεύονται ότι αντιμετώπισαν τον ισχυρότερο στρατό της περιοχής για δέκα μήνες. Σύμφωνα με τις ισραηλινές εκτιμήσεις, η Χαμάς εξακολουθεί να διαθέτει μια πολεμική δύναμη άνω των 10.000 ατόμων (ο αριθμός της ομάδας είναι μεγαλύτερος). Και ο κ. Σινουάρ είναι ακόμα ζωντανός. Οι μαχητές του έχουν σκοτώσει εκατοντάδες Ισραηλινούς στρατιώτες. Όπου το Ισραήλ αποσύρεται μέσα στη Γάζα, αυτοί επανέρχονται. Όπως λένε οι μαθητές του κ. Σινουάρ, η Χαμάς έχει αποδειχθεί η πιο αποτελεσματική παλαιστινιακή πολεμική δύναμη από το 1948.
Σκεφτείτε τώρα εκείνους που αμφισβητούν τις ενέργειες του κ. Σινουάρ. Οι πραγματιστές θρηνούν ότι η επίθεση έχει μετατρέψει το κρατίδιο τους σε ερείπια. Πριν από την 7η Οκτωβρίου, οι περισσότεροι Παλαιστίνιοι στη Γάζα σπάνια περνούσαν τόσο καλά – ομολογουμένως ξεκινώντας από χαμηλό πήχη. Νέοι δρόμοι και θέρετρα είχαν φυτρώσει στη μικρή λωρίδα γης τους. Το Ισραήλ άφησε να επιστρέψουν χιλιάδες εργάτες από τη Γάζα, για πρώτη φορά μετά από 15 και πλέον χρόνια.
Τώρα οι περισσότεροι κάτοικοι της Γάζας, άστεγοι και πεινασμένοι, απεχθάνονται τη Χαμάς. Ο απολογισμός των νεκρών τους πλησιάζει τις 40.000, πολύ μεγαλύτερος από εκείνον της Νάκμπα ή της καταστροφής του 1948. Τα ορόσημα της Γάζας – τα μεσαιωνικά χαμάμ, τα τζαμιά και οι όμορφες βίλες – είναι σωροί από ερείπια. «Είναι η χειρότερη περίοδος στην ιστορία της Παλαιστίνης», λέει ένας εξόριστος από τη Γάζα.
Η φήμη της Χαμάς για την επιβολή του νόμου και της τάξης στη Γάζα έχει επίσης καταστραφεί. Η λεηλασία είναι διαδεδομένη. Ένοπλοι που μπορεί να ανήκουν στη Χαμάς έχουν λεηλατήσει τις τράπεζες της Γάζας. Γκράφιτι αναγγέλλουν τις αποφάσεις δικαστηρίων κατόπιν συνοπτικών διαδικασιών, ενώ μπράβοι γονατίζουν τους κατηγορούμενους και τραμπούκοι ξυλοκοπούν τους επικριτές. Μια δημοσκόπηση τον Ιούνιο έδειξε ότι η υποστήριξη για την εξουσία της Χαμάς στη Γάζα είχε πέσει κάτω από το 5%, σε σύγκριση με το 39% στη Δυτική Όχθη. Η μέρα της κρίσης μπορεί να έρθει όταν οι μαχητές της βγουν από τα τούνελ τους: «Θα φάει ξύλο όταν βγει», λέει ένας συγγραφέας στη Γάζα, αναφερόμενος στον κ. Σινουάρ. Και κάποιοι μαχητές δεν θα το κάνουν ποτέ. Το Ισραήλ σκότωσε τον Μοχάμεντ Ντέιφ, τον στρατιωτικό αρχηγό της οργάνωσης, σε ένα χτύπημα τον Ιούλιο.
Η Χαμάς δεν έχει κερδίσει πολύ έδαφος ούτε στη διπλωματία. Πολλές αραβικές κυβερνήσεις την αποκλείουν, όπως και οι δυτικές. Το Ιράν και οι εντολοδόχοι του απέτυχαν να τη σώσουν -ή να κρατήσουν τους ηγέτες της ασφαλείς. Αν εκδιωχθεί από το Κατάρ, ίσως δυσκολευτεί να βρει άλλο καταφύγιο. Η κυβέρνηση του Ιράκ, αν και βρίσκεται κοντά στην κυβέρνηση του Ιράν, έχει πει όχι. Η χαοτική Υεμένη μπορεί να προσφέρει κάποιο. Έξω από τη Γάζα, η κριτική στην απόφαση του κ. Σινουάρ για πόλεμο είναι διάχυτη.
Όταν ο πόλεμος σταματήσει, τόσο η Χαμάς όσο και ο πολιορκημένος λαός της Γάζας ίσως θελήσουν έναν νέου τύπου ηγέτη. Από τους επικρατέστερους υποψήφιους για την αντικατάσταση του Χανίγια, ο Χαλίλ αλ-Χάγια είναι ο πιο κοντινός στον κ. Σινουάρ – και ακόμη και αυτός έχει προτείνει ότι η Χαμάς θα μπορούσε να αφοπλιστεί. Ένας άλλος υποψήφιος είναι ο Νιζάρ Αβαντάλα, ένα στέλεχος από την ίδρυση της Χαμάς, ο οποίος αναμετρήθηκε με τον κ. Σινουάρ για την ηγεσία της ομάδας.
Ο ισχυρότερος υποψήφιος μπορεί να είναι ο Καλέντ Μεσάαλ, ο οποίος ήταν επικεφαλής της ομάδας μέχρι το 2017, οπότε ο κ. Σινουάρ προσπάθησε να τον περιθωριοποιήσει. Ο κ. Μεσάαλ, λόγιος που μεγάλωσε στο Κουβέιτ με πολλές διπλωματικές επαφές, κατάγεται από τη Δυτική Όχθη. Μπορεί να θέλει η Χαμάς να υπαχθεί στην Παλαιστινιακή Οργάνωση Απελευθέρωσης, την εθνική ομπρέλα, ακόμη και αν χρειαστεί να αποδεχθεί τις προηγούμενες συμφωνίες της που αναγνώριζαν το Ισραήλ. Στο παρελθόν έχει επίσης ταχθεί υπέρ της ρήξης με το Ιράν και τη Χεζμπολάχ, τον λιβανέζικο πληρεξούσιό της, και της στροφής προς τα σουνιτικά αραβικά κράτη για υποστήριξη.
Το κατά πόσον οι Ταξιαρχίες Κασάμ θα συμφωνούσαν είναι ασαφές. Όποιος ελπίζει να κυβερνήσει τη Γάζα μετά τον πόλεμο θα χρειαστεί την υποστήριξή τους. Αλλά οι περισσότεροι κάτοικοι της Γάζας λαχταρούν για ανάπαυλα και ανοικοδόμηση. «Οι ηγέτες της Χαμάς συνειδητοποιούν ότι η 7η Οκτωβρίου ήταν ένας λάθος υπολογισμός», λέει ο Μοχάμεντ Νταραγκμέχ, ένας Παλαιστίνιος δημοσιογράφος με καλές πηγές μεταξύ των ηγετών της Χαμάς. Θα συμφωνήσει ο επόμενος επικεφαλής της ομάδας;
