Ένας φανατικός και ένας μεταρρυθμιστής θα διεκδικήσουν τον δεύτερο γύρο των εκλογών στις 5 Ιουλίου
Πριν από τον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών στο Ιράν στις 28 Ιουνίου, ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο ανώτατος ηγέτης της χώρας, δήλωσε ότι κάθε ψήφος είναι ψήφος υπέρ της Ισλαμικής Δημοκρατίας του. Με αυτό το τεστ η ψηφοφορία εγείρει βαθιά ερωτήματα για τη νομιμότητα του παρακμάζοντος καθεστώτος. Περίπου το 60% των 61 εκατομμυρίων ψηφοφόρων της χώρας απέφυγε να ψηφίσει, με αποτέλεσμα να σημειωθεί η χαμηλότερη συμμετοχή που έχει καταγραφεί ποτέ. Οι δρόμοι της πρωτεύουσας Τεχεράνης ήταν απροσδόκητα ήσυχοι την ημέρα των εκλογών, με πολλούς ανθρώπους να απορρίπτουν την εκλογική διαδικασία ως φάρσα σε μια χώρα που καταστρέφεται από τη δικτατορία. Αντί για ουρές έξω από τα εκλογικά τμήματα, οι εκλογικοί αντιπρόσωποι κοιμόντουσαν στα γραφεία τους σε άδεια τζαμιά.
Ωστόσο, δεν πρέπει να συγχέουμε την ηρεμία με τη σταθερότητα. Το σύστημα εξακολουθεί να ταλανίζεται από τον μυστηριώδη θάνατο του προέδρου, Εμπραχίμ Ραΐσι, σε συντριβή ελικοπτέρου στις 19 Μαΐου. Και τα αποτελέσματα-έκπληξη σημαίνουν ότι θα διεξαχθεί δεύτερος γύρος στις 5 Ιουλίου, ο οποίος θα μπορούσε να αναδείξει ακόμη περισσότερο τα ρήγματα στην ιρανική κοινωνία και το εύθραυστο του καθεστώτος.
Το πολιτικό σύστημα του Ιράν είναι ένα υβρίδιο που αναμειγνύει στοιχεία δημοκρατίας, στρατιωτικής διακυβέρνησης και θρησκευτικής εξουσίας. Οι κληρικοί και οι στρατιωτικοί διοικητές που κυριαρχούν στο σύστημα προσέβλεπαν στον Μοχάμαντ Μπακέρ Καλιμπάφ ως υποψήφιό τους. Στέλεχος του Σώματος Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης, της πραιτοριανής φρουράς των κληρικών αρχών, κατέλαβε ωστόσο την τρίτη θέση και τώρα είναι εκτός της κούρσας.
Προηγείται με 10,4 εκατομμύρια ψήφους ο Μασούντ Πεζεσκιάν, ένας 69χρονος χειρουργός που διετέλεσε υπουργός Υγείας σε μια μεταρρυθμιστική κυβέρνηση πριν από δύο δεκαετίες. Έχει καταγγείλει τη διαφθορά του καθεστώτος και τη βίαιη επιβολή της υποχρεωτικής μαντίλας και έχει καλέσει για συνεργασία με τη Δύση. Έχει την υποστήριξη ενός μεταρρυθμιστικού μπλοκ που ελπίζει σε μια επιστροφή. Πίσω του στέκονται ο Τζαουάντ Ζαρίφ, ο υπουργός Εξωτερικών που διαπραγματεύτηκε μια πυρηνική συμφωνία με την Αμερική και άλλους το 2015- και δύο πρώην πρόεδροι, ο Μοχάμεντ Χατάμι και ο Χασάν Ρουχανί.
Στο κατόπι του με 9,5 εκατ. ψήφους βρίσκεται ο Σαΐντ Τζαλίλι, ένας 58χρονος φανατικός που μοιάζει μια δεκαετία μεγαλύτερος από ό,τι είναι. Ο κ. Τζαλίλι κατηγορεί για την οικονομική δυσπραγία του Ιράν τις κυρώσεις και ζητεί αντιπαράθεση με την Αμερική και εμπλοκή με τη Ρωσία και την Κίνα. Καταγγέλλει οποιονδήποτε επιδιώκει κοινωνική φιλελευθεροποίηση ως αντεπαναστάτη. Έχει την υποστήριξη του Μετώπου Paydari (ή Μέτωπο Σταθεροποίησης), ενός αναπτυσσόμενου κινήματος της μαχητικά θρησκευτικής δεξιάς. Τραυματίστηκε στον πόλεμο Ιράν-Ιράκ και αποφοίτησε από το Ιμάμ Σαντίκ, ένα πανεπιστήμιο στην Τεχεράνη. Έγραψε τη διδακτορική του διατριβή για τη διπλωματία του Προφήτη Μωάμεθ και, ως πρώην επικεφαλής διαπραγματευτής για τον πυρηνικό φάκελο, ήταν υπερήφανος για την άρνησή του να συμβιβαστεί. Ο θρησκευτικός εξτρεμισμός του είναι τέτοιος που ακόμη και τα ρεαλιστικά κορυφαία στελέχη του καθεστώτος αισθάνονται αμήχανα.
Ένας συναρπαστικός δεύτερος γύρος θα μπορούσε τώρα να εκτυλιχθεί. Και οι δύο υποψήφιοι έχουν ακόμη πολλά να αποδείξουν. Ο κ. Τζαλίλι έλαβε μόνο τις μισές ψήφους από αυτές που κέρδισε ο κ. Ραΐσι στις εκλογές του 2021. Εν τω μεταξύ, ο κ. Πεζεσκιάν δεν έχει πείσει πολλούς επιφανείς μεταρρυθμιστές. Σε αυτούς περιλαμβάνονται ο Μιρ Χοσεΐν Μουσαβί, ο υποψήφιος πρόεδρος που έχασε τις νοθευμένες προεδρικές εκλογές του 2009 και παραμένει σε κατ’ οίκον περιορισμό, και η Φαεζέ Χασεμί Ραφσαντζανί, η κόρη ενός πρώην προέδρου. Ο κ. Πεζεσκιάν είναι ένας “καμμένο χαρτί”, λέει ένας ου κάποτε ψήφιζε τους μεταρρυθμιστές, αλλά τώρα θεωρεί ότι ο πρώην υπουργός είναι πολύ λίγος και πολύ αργά.
Προκειμένου να συσπειρώσουν την υποστήριξη και να αυξήσουν τη συμμετοχή, και οι δύο υποψήφιοι είναι πιθανό να καταγγείλουν τον αντίπαλό τους ως υπαρξιακή απειλή και να προσπαθήσουν να εκμεταλλευτούν την πόλωση στο Ιράν. Με τα καθημερινά καρό πουκάμισά του ξεκούμπωτα στο λαιμό, ο κ. Πεζεσκιάν θα προειδοποιήσει τους απλούς Ιρανούς που έχουν εξαντληθεί από το καθεστώς για τους κινδύνους ενός νέου πουριτανικού κύματος. Με τα κολλαριστά λευκά κολάρα του κουμπωμένα μέχρι το λαιμό, ο κ. Τζαλίλι θα τονίσει τη σημασία της υπεράσπισης των προτύπων, των ηθών και της θεοκρατίας του καθεστώτος. Ο κ. Τζαλίλι, σε μια ώθηση προς το πρόσωπό του, έχει κερδίσει την υποστήριξη του κ. Καλιμπάφ, του επιλαχόντα, ο οποίος προέτρεψε τους 3,4 εκατομμύρια ψηφοφόρους του να “σταματήσουν το ρεύμα που προκάλεσε τα σημερινά οικονομικά και πολιτικά προβλήματα”, μια σιωπηρή επίπληξη των μεταρρυθμιστών. Εάν ο κ. Καλιμπάφ και ο κ. Τζαλίλι, άσπονδοι αντίπαλοι, δεν είχαν μοιράσει τις ψήφους, ένας από τους συντηρητικούς ομοϊδεάτες τους θα είχε κερδίσει την πλειοψηφία.
Και οι δύο εναπομείναντες υποψήφιοι θα εκμεταλλευτούν τις υποβόσκουσες εθνοτικές εντάσεις. Προέρχονται από τα αντίθετα άκρα του Ιράν. Ο φανατικός κ. Τζαλίλι είναι από τη Μασχάντ, την ιερότερη πόλη του Ιράν και τη δεύτερη μεγαλύτερη, και απευθύνεται στην περσόφωνη πλειοψηφία που γεμίζει τις τάξεις του καθεστώτος. Ο μεταρρυθμιστής κ. Πεζεσκιάν είναι επί σειρά ετών βουλευτής από την Ταμπρίζ, μια πόλη στα βορειοδυτικά με τουρκική και κουρδική κληρονομιά. Οι προεκλογικές του ομιλίες στα τουρκικά έχουν ήδη γεμίσει ποδοσφαιρικά γήπεδα. Μπορεί να προσπαθήσει να κινητοποιήσει τις μειονότητες που δυσανασχετούν με την περσική κυριαρχία. Όλα αυτά μπορεί να απασχολήσουν τον κ. Χαμενεΐ, τον ανώτατο ηγέτη, ο οποίος βλέπει τον εαυτό του να περνάει ανάμεσα σε τέτοιες διαιρέσεις. Η οικογένειά του είναι αζέρικη από τα τουρκόφωνα βορειοδυτικά, αλλά ο ίδιος μεγάλωσε στο Μασχάντ στην περσική ανατολή.
Ένα τελευταίο ρήγμα είναι το φύλο. Το φάντασμα της Μαχσά Αμινί, μιας νεαρής γυναίκας που πέθανε υπό κράτηση αφού συνελήφθη για μια “λάθος” μαντίλα, τον Σεπτέμβριο του 2022, συνεχίζει να στοιχειώνει το βαρυφορτωμένο με τεστοστερόνη καθεστώς του Ιράν. Οι τραμπούκοι του κατέστειλαν τις διαδηλώσεις με επικεφαλής γυναίκες που φώναζαν “γυναίκες, ζωή, ελευθερία” μετά τον θάνατο της Μαχσά. Μέχρι στιγμής λίγες γυναίκες έχουν συμμετάσχει στις εκστρατείες των δύο υποψηφίων. Ανεπίσημα στοιχεία δείχνουν ότι οι γυναίκες μποϊκοτάρουν τις κάλπες περισσότερο από ό,τι οι άνδρες. Ωστόσο, ο κ. Πεζεσκιάν θα μπορούσε να προσπαθήσει να το αλλάξει αυτό. Το βράδυ πριν από τον πρώτο γύρο ζήτησε ίσα δικαιώματα για τις γυναίκες και είπε ότι θα πρέπει να τους επιτρέπεται να επιλέγουν πώς θα ντύνονται. Πολλές γυναίκες έχουν κουραστεί από τα συνθήματα, αλλά πιο συγκεκριμένα βήματα θα μπορούσαν να τις πείσουν να ψηφίσουν: αν ο κ. Πεζεσκιάν έβαζε περισσότερες γυναίκες στην εκστρατεία του και σε ένα μελλοντικό υπουργικό συμβούλιο, ίσως έβλεπε την υποστήριξη να αυξάνεται.
Αυτές οι εκλογές διεξάγονται εν μέσω δύο μεγάλων ερωτημάτων. Το ένα είναι η βεβαρημένη γεωπολιτική θέση του Ιράν, με τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, το πυρηνικό του πρόγραμμα και την εντεινόμενη φιλία του με τη Ρωσία και την Κίνα. Το άλλο είναι η διαδοχή. Ο κ. Χαμενεΐ είναι 85 ετών και επιθυμεί έναν πρόεδρο που θα μπορεί να βοηθήσει στην καθοδήγηση της διαδοχής της χώρας: σύμφωνα με το σύνταγμα, ο πρόεδρος είναι ένας από την τριανδρία που ηγείται της διαδοχής. Οι εκλογές πρέπει να είναι εκνευριστικές για τον γηράσκοντα ανώτατο ηγέτη. Έχει πει ότι η υψηλότερη συμμετοχή αποτελεί κριτήριο για την “ανθεκτικότητα, τη σταθερότητα, την τιμή και την αξιοπρέπεια του καθεστώτος στον κόσμο”.
Αυτό μπορεί ακόμη να συμβεί, αλλά αν συμβεί θα είναι το προϊόν μιας εβδομάδας σπαρακτικής προεκλογικής εκστρατείας που αποκαλύπτει τα ρήγματα που διέπουν το καθεστώς του. Εξακολουθεί να κατέχει πολλούς μοχλούς εξουσίας. Το Συμβούλιο Φρουρών του επιλέγει τους υποψηφίους. Το υπουργείο Εσωτερικών του διαχειρίζεται τις εκλογές. Και οι πιστοί του καταμετρούν τις ψήφους. Ωστόσο, παρ’ όλα αυτά, το Ιράν διοικείται από ένα αντιλαϊκό καθεστώς που καταδιώκεται από επανειλημμένες περιόδους αναταραχών. Οι εκλογές μπορεί να ξυπνήσουν αυτό που πολλοί θεωρούν τη μεγαλύτερη απειλή για την εξουσία του – τη λαϊκή εξουσία.
