Οι νέοι εγκατέλειψαν τα κυρίαρχα κόμματα στις πρόσφατες ευρωεκλογές – ένα σημάδι ότι οι ανησυχίες τους δεν εισακούονται
Της Albena Azmanova
Το γεγονός ότι τα ακροδεξιά κόμματα τα πήγαν καλά στις ευρωεκλογές δεν αποτέλεσε έκπληξη – οι δημοσκοπήσεις είχαν προβλέψει σταθερά τον θρίαμβό τους. Η λαϊκιστική δεξιά βρίσκεται σε άνοδο στην Ευρώπη – μέσω δημοκρατικών εκλογών – τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Έτσι, η ψηφοφορία του 2024 αποτελεί το φυσικό αποκορύφωμα μιας μακράς τάσης. Συνολικά, α ακροδεξιά κόμματα εξασφάλισαν το ένα τέταρτο των εδρών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο – στο ίδιο επίπεδο με τη μεγαλύτερη ομάδα, το κεντροδεξιό Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα.
Αλλά παρ’ όλα αυτά γινόμαστε μάρτυρες κάτι νέου: τα πρώτα σημάδια μιας λαϊκιστικής εξέγερσης των νέων. Τόσο στις ευρωπαϊκές όσο και στις εθνικές εκλογές, οι ψηφοφόροι κάτω των 30 ετών έδωσαν την υποστήριξή τους σε ακροδεξιά κόμματα όπως το Alternative für Deutschland (AfD) στη Γερμανία, το Rassemblement National (Εθνική Συσπείρωση) στη Γαλλία, το Vox στην Ισπανία, τα Αδέλφια της Ιταλίας, το Chega (Αρκετά) στην Πορτογαλία, το Vlaams Belang (Φλαμανδικό Ενδιαφέρον) στο Βέλγιο και το κόμμα των Φινλανδών στη Φινλανδία.
Η μείωση της ηλικίας ψήφου στα 16 έτη στην Αυστρία, το Βέλγιο, τη Γερμανία και τη Μάλτα και στα 17 έτη στην Ελλάδα απλώς μεγεθύνει αυτή την τάση. Στη Γερμανία, το ακροδεξιό AfD απολαμβάνει απαράμιλλης δημοτικότητας μεταξύ των νέων, κερδίζοντας την υποστήριξη ενός ποσοστού 17% των ατόμων ηλικίας 16 έως 24 ετών που ψήφισαν. Οι Γάλλοι φοιτητές δεν τραγουδούσαν, όπως έκαναν κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών του 2017: “Ούτε η Λεπέν ούτε ο Μακρόν, ούτε ο Πατριώτης ούτε το Αφεντικό: αξίζουμε κάτι καλύτερο από αυτό”. Αυτή τη φορά, το 32% της γαλλικής νεολαίας, ανεξαρτήτως φύλου, υποστήριξε τον Εθνικό Συναγερμό. Τα κέρδη ήταν τόσο σημαντικά που ώθησαν τον πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν να προκηρύξει πρόωρες εκλογές.
Αυτό έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις ευρωεκλογές του 2019, όταν οι νέοι ψηφοφόροι υποστήριξαν με συντριπτική πλειοψηφία τα κόμματα των Πρασίνων – πιστά στην εικόνα που έχουμε για τους νέους ως κοσμοπολίτες, πολιτισμικά φιλελεύθερους και ανήσυχους για τον πλανήτη. Μόλις πέντε χρόνια αργότερα, ψήφισαν δυνάμεις που θέλουν να ακυρώσουν την Πράσινη Συμφωνία και να περιορίσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πράγματι, τα Πράσινα κόμματα υπέστησαν σοβαρές απώλειες στις ευρωεκλογές. Το Fridays for Future – το διεθνές κίνημα για το κλίμα που ξεκίνησε το 2018 από τη νεολαία και ξεκίνησε από την Greta Thunberg, τότε μαθήτρια της Στοκχόλμης – φαίνεται πλέον να ανήκει σε μια περασμένη εποχή.
Τι συνέβη λοιπόν στους νέους; Γιατί αυτή η δραματική μεταστροφή; Οι νέοι σε όλο τον κόσμο είναι όλο και πιο δυστυχισμένοι και ανήσυχοι. Η Παγκόσμια Έκθεση για την Ευτυχία του 2024 επισημαίνει ότι οι νέοι είναι σήμερα πιο δυστυχισμένοι από τις παλαιότερες γενιές. Αλλά ενώ μια ορατή μειοψηφία τους κινητοποιείται ενάντια στην υπερθέρμανση του πλανήτη και τους μακρινούς πολέμους – μακροχρόνιες πηγές ανησυχίας και οργής των νέων – η σιωπηλή πλειοψηφία της νεολαίας μας φαίνεται να προβληματίζεται από τις ίδιες ανησυχίες για την ποιότητα ζωής που κρατούν τους μεγαλύτερους ξύπνιους τα βράδια. Σύμφωνα με τις αναφορές, το αυξανόμενο κόστος ζωής είναι η κορυφαία ανησυχία για το 93% των Ευρωπαίων, ακολουθούμενη από την απειλή της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού (82%).
Αλλά σε αυτή την περίπτωση, γιατί να μην ψηφίσουμε την Αριστερά; Η αυξανόμενη υποστήριξη προς την ακροδεξιά είναι ακόμη πιο περίεργη, επειδή οι έρευνες δείχνουν ότι τα θέματα που αποτελούν σήμα κατατεθέν της αριστεράς, η κοινωνική και οικονομική δικαιοσύνη, είναι πλέον πιο σημαντικά για τους ψηφοφόρους από την ναυαρχίδα της ακροδεξιάς: τη μετανάστευση. Η ατζέντα της Αριστεράς -που συνδυάζει τον πολιτισμικό φιλελευθερισμό με την κοινωνική δικαιοσύνη και τη φροντίδα για το περιβάλλον- φαίνεται να ανταποκρίνεται στις ανησυχίες πολλών νέων ανθρώπων. Ωστόσο, οι νέοι της Ευρώπης εγκαταλείπουν τα αριστερά κόμματα. Μια παρόμοια μετατόπιση παρατηρείται και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε μια τρομερή αντιστροφή της τάσης των νέων στις Ηνωμένες Πολιτείες να υποστηρίζουν το Δημοκρατικό Κόμμα, ο Ντόναλντ Τραμπ κερδίζει υποστήριξη μεταξύ των νέων ψηφοφόρων.
Αυτό που ταλαιπωρεί τους νέους είναι μια νέα ανησυχία – η οικονομική αβεβαιότητα, ή μάλλον η “ανασφάλεια διαβίωσης”. Αν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ζουν με τον φόβο της απώλειας της εργασίας, οι νεότερες γενιές φοβούνται ότι δεν θα βρουν ποτέ δουλειά, σε όσα μεταπτυχιακά και αν επενδύσουν χρήματα, προσπάθεια και ελπίδα. Οι συγγραφείς της μελέτης Jugend in Deutschland (Νεολαία στη Γερμανία) του 2024 διαπίστωσαν ότι οι φόβοι για τη μελλοντική ευημερία (και όχι ο πολιτισμικός σοβινισμός) οδηγούν σε μια στροφή προς τα δεξιά. Η αγανάκτηση από τη φτώχεια μπορεί να ενισχύει την επιθυμία για ριζοσπαστική αλλαγή και την υποστήριξη της πολιτικής αριστεράς, αλλά ο φόβος για την απώλεια του κοινωνικού στάτους τρέφει τα συντηρητικά ένστικτα για σταθερότητα και ασφάλεια.
Υπάρχει και κάτι άλλο που παίζει ρόλο. Οι νέοι άνθρωποι δεν προσανατολίζονται στην πολιτική με την ίδια ιδεολογική πυξίδα που χρησιμοποιούσαν οι γονείς και οι παππούδες τους – με βέλη που δείχνουν είτε προς τον αριστερό πόλο του πολιτισμικού φιλελευθερισμού και της κοινωνικής δικαιοσύνης είτε προς τον δεξιό πόλο του πολιτισμικού παραδοσιοκρατισμού και της οικονομικής ελευθερίας. Παρά τον τρόπο με τον οποίο συνήθως βλέπουμε τα “λαϊκιστικά κόμματα”, δεν είναι ομοιόμορφα πολιτισμικά συντηρητικά, ούτε ασπάζονται την ελεύθερη αγορά, όπως υποδηλώνει η ονομασία τους ως “δεξιά”.
Κόμματα όπως ο γαλλικός Εθνικός Συναγερμός και το ολλανδικό Κόμμα για την Ελευθερία παντρεύουν συνήθως την πίστη στις φιλελεύθερες αξίες (από την ελευθερία του λόγου μέχρι την ισότητα των φύλων) με εκκλήσεις για κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική και φυσική ασφάλεια. Το μανιφέστο της Μαρίν Λεπέν για το 2022 υποσχέθηκε να καταργήσει τους φόρους για τους νέους κάτω των 30 ετών, να παράσχει οικονομική βοήθεια στους εργαζόμενους φοιτητές και να ενισχύσει τη φοιτητική στέγαση. Ο Γκερτ Βίλντερς έκανε πέρυσι εκστρατεία για επενδύσεις στην υγειονομική περίθαλψη και τη στέγαση, όπως και η ηγεσία του AfD.
Είναι ο δυτικός φιλελευθερισμός που τα κόμματα αυτά εγγυώνται ότι προστατεύουν από την υποτιθέμενη απειλή της μουσουλμανικής παραδοσιοκρατίας, η οποία, όπως ισχυρίζονται, είναι εχθρική προς τη χειραφέτηση των γυναικών και τα δικαιώματα των LGBT. Έτσι, συνδυάζουν χαρακτηριστικά του πολιτισμικού φιλελευθερισμού και της ρατσιστικής ξενοφοβίας σε μια υπεράσπιση ενός “ευρωπαϊκού τρόπου ζωής”.
Έχει λοιπόν η ευρωπαϊκή νεολαία γίνει αντιδραστική; Ας μην βιαστούμε να βγάλουμε ακόμη αυτό το συμπέρασμα. Προς το παρόν, το μόνο που μπορούμε να αντλήσουμε από τη λαϊκιστική εξέγερση των νέων είναι ότι το πολιτικό ρεύμα δεν δίνει ικανοποιητικές απαντήσεις στα παράπονά τους. Οι υποσχέσεις της Αριστεράς για ευημερία χωρίς αποκλεισμούς δεν είναι τόσο πειστικές όταν σταθμίζονται σε σχέση με το κοινωνικό κόστος της πράσινης μετάβασης. Οι υποσχέσεις της μετριοπαθούς δεξιάς για ικανοποιητικές ζωές με επαγγελματικά επιτεύγματα και οικονομική άνεση είναι λιγότερο πιστευτές όταν σταθμίζονται απέναντι σε μια αγορά εργασίας με ανασφαλή απασχόληση.
Είναι ο λαϊκισμός του πολιτικού κέντρου, με τις εύκολες και απίθανες απαντήσεις του, που μπορεί να τροφοδοτεί τη δικαιολογημένη οργή των νέων. Είναι σαφές, λοιπόν, τι πρέπει να κάνουν οι ενήλικες – να τετραγωνίσουν τον κύκλο των σταθερών μέσων διαβίωσης, της οικολογικής βιωσιμότητας και των πολιτιστικών ελευθεριών για όλους. Όσο δεν υπάρχει ένα τέτοιο σχέδιο, οι νέοι στην Ευρώπη θα ψηφίζουν το αμέσως επόμενο καλύτερο – δυνάμεις που τους λένε πώς να διατηρήσουν αυτό που ήδη έχουν, με τον κίνδυνο να χάσουν αυτό που θα ήθελαν να είναι.
