Τα γεγονότα στην Αυστρία είναι ανησυχητικά. Επειδή εκεί και αλλού, οι προοδευτικοί σηκώνουν τα χέρια ψηλά και ρωτούν: τι μπορούμε να κάνουμε;
Του Owen Jones
Την περασμένη βδομάδα, μια δροσερή νύχτα στη Βιέννη, αντιφασίστες διαδηλωτές συνωστίζονταν στις όμορφες λεωφόρους της πρωτεύουσας της Αυστρίας. Η ακροδεξιά – με τη μορφή του Κόμματος της Ελευθερίας (FPÖ), με επικεφαλής τον ιδεολόγο Χέρμπερτ Κικλ με τα γυαλιά – είχε εξασφαλίσει την πρώτη θέση στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, κάτι πρωτοφανές για τη μεταπολεμική Αυστρία. Οι διαδηλωτές κρατούσαν πλακάτ με συνθήματα όπως «FPÖ ist so 1938», αναφερόμενοι στη χρονιά της προσάρτησης του Αδόλφου Χίτλερ με το Anschluss, και φώναζαν «Nazis raus!». («Ναζί έξω!»). Ήταν θορυβώδεις και αποφασισμένοι, αλλά χωρίς σαφή στρατηγική για να απωθήσουν το δεξιό αυταρχικό κύμα που απειλεί να σαπίσει εκ των έσω τις δυτικές δημοκρατίες.
Αυτό που συμβαίνει στην Αυστρία θα πρέπει να σας ανησυχήσει, διότι αντανακλά μια ευρύτερη τάση. Είναι ασφαλώς αλήθεια ότι το FPÖ διαφέρει από άλλα ακροδεξιά κόμματα επειδή μπορεί να εντοπίσει άμεσα τις ρίζες του στο φασιστικό παρελθόν της Ευρώπης: ο πρώτος ηγέτης του στη δεκαετία του 1950 ήταν πρώην ναζιστής λειτουργός, και ο ηγέτης του στη δεκαετία του 1990 – ο Γιοργκ Χάιντερ – επαίνεσε τις ναζιστικές πολιτικές απασχόλησης και επαίνεσε τα πρώην μέλη της Waffen-SS ως «αξιοπρεπείς άνδρες». Όταν το συντηρητικό Αυστριακό Λαϊκό Κόμμα (ÖVP) τον έφερε σε συνασπισμό το 2000, αυτή η παραβίαση του cordon sanitaire, που υποτίθεται ότι διαχωρίζει την κεντροδεξιά από ό,τι βρίσκεται πέρα από αυτήν, οδήγησε σε κυρώσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε μαζικές διαμαρτυρίες στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.
Αλλά το FPÖ, και ο κόσμος, έχει αλλάξει από τις ημέρες του Χάιντερ. Το κόμμα έχει εκμεταλλευτεί τη συνωμοσιολογική αντίδραση κατά των μέτρων δημόσιας υγείας και των εμβολίων του Covid. Ο τίτλος του μανιφέστου του – Φρούριο Αυστρία – αντικατοπτρίζει τα πολιτικά αιτήματα για απέλαση «απρόσκλητων αλλοδαπών», αναστολή του δικαιώματος ασύλου με νόμο έκτακτης ανάγκης και αφαίρεση δικαιωμάτων και διατάξεων από τους μετανάστες. Ενστερνίζεται την πλήρη τρανσφοβία και απαιτεί την απαγόρευση του «πολιτικού Ισλάμ». Προτρέπει τον τερματισμό των κυρώσεων κατά της Ρωσίας και κατηγορείται ευρέως ότι έχει διασυνδέσεις με το καθεστώς του Βλαντιμίρ Πούτιν. Πράγματι, το 2019, το κόμμα επέζησε από αυτό που ορισμένοι πίστευαν ότι ήταν μια υπαρξιακή κρίση με τη μορφή του «Ibizagate», όταν ο τότε αντικαγκελάριος και ηγέτης του FPÖ, Χάιντς-Κρίστιαν Στράχε, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το αξίωμά του μετά από ένα κρυφά γυρισμένο βίντεο από το 2017 που τον αποκάλυπτε ότι προφανώς προσέφερε κρατικές συμβάσεις σε ένα πρόσωπο που ισχυριζόταν ότι ήταν Ρώσος επενδυτής.
Η κύρια έμπνευση του FPÖ είναι τώρα το αυταρχικό καθεστώς του Βίκτορ Όρμπαν στη γειτονική Ουγγαρία. Αυτό που συνέβη εκεί ήταν διδακτικό. Το κυβερνών κόμμα Fidesz υποτίθεται ότι προερχόταν από την κεντροδεξιά, στη συνέχεια ριζοσπαστικοποιήθηκε στην εξουσία για να σφυρηλατήσει αυτό που ο Όρμπαν περιγράφει ως «ανελεύθερη δημοκρατία», διεξάγοντας πόλεμο κατά της κοινωνίας των πολιτών, χειραγωγώντας το εκλογικό σύστημα και χειραγωγώντας τα μέσα ενημέρωσης προς όφελός του.
Την περασμένη εβδομάδα περπάτησα στη Βιέννη με τη Maria Mayrhofer, την ιδρυτική εκτελεστική διευθύντρια του ψηφιακού κινήματος βάσης #aufstehn, το οποίο επικεντρώθηκε στην κινητοποίηση των μη ψηφοφόρων κατά της ακροδεξιάς. Η σκοτεινή ιστορία της Αυστρίας δέσποζε πάνω μας, κυριολεκτικά, καθώς περπατούσαμε δίπλα από το μπαλκόνι του Χόφμπουργκ, όπου ο Χίτλερ προανήγγειλε το Anschluss στα συγκεντρωμένα πλήθη πριν από 86 χρόνια. «Νομίζω ότι ο Κικλ είναι πιο ριζοσπαστικός στις θέσεις του από τον Όρμπαν», μου είπε δυσοίωνα. Αν το FPÖ πάρει την εξουσία, φοβήθηκε, η Αυστρία βρίσκεται σε «μια κλασική αυταρχική πορεία. Κοιτάξτε την Ουγγαρία – εκεί πάμε τώρα».
Η πολιτική επιστήμονας Νατάσα Στρομπλ φοβάται το ίδιο: κατά κάποιον τρόπο ζει ήδη σε έναν αυταρχικό κόσμο. Υποκείμενη σε αμείλικτες απειλές θανάτου επειδή γράφει για την ακροδεξιά, πρέπει να φυλάει συνεχώς την ασφάλειά της. Σε μια αυστριακή καφετέρια, που σφύζει από πολιτικούς και ερευνητές από το κοντινό κοινοβούλιο, θυμάται ότι συναντάει Ούγγρους πολιτικούς της αντιπολίτευσης, «και κάθονται εκεί εντελώς ηττημένοι και λένε “δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα”».
Ακόμη και ο ηγέτης του ÖVP, του κυρίαρχου συντηρητικού κόμματος, Καρλ Νεχάμερ, αποκλείει τη σύναψη συνασπισμού με τον Κικλ, χαρακτηρίζοντάς τον «απειλή για την ασφάλεια». Έχει όμως προτείνει ένα σύμφωνο με το FPÖ που θα παρακάμπτει τον Kickl.
Η ακροδεξιά βρίσκεται σε άνοδο στην Αυστρία, όπως και πέρα από τα σύνορά της: από την Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD) στη Γερμανία έως τον Εθνικό Συναγερμό στη Γαλλία, ή ακόμη και τους Ρεπουμπλικάνους που έχουν γίνει Τραμπ στις ΗΠΑ.
Υπάρχουν προφανείς λόγοι για τους οποίους. Μετά το οικονομικό κραχ του 2008, οι κοινωνικές παροχές και το βιοτικό επίπεδο έχουν δεχθεί επιθέσεις σε όλη τη Δύση σε διαφορετικό βαθμό. Τα παραδοσιακά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα ήταν συνένοχα, και τα ακροδεξιά κόμματα έκαναν πρόθυμα επιδρομή στις παραδοσιακές τους βάσεις, παρουσιάζοντας τη μετανάστευση ως τη συνολική εξήγηση για την αυξανόμενη κοινωνική και οικονομική ανασφάλεια. Άλλες κρίσεις, όπως η πανδημία και η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, βάθυναν την κοινωνική αναταραχή: η απόλυτη φτώχεια στην Αυστρία, για παράδειγμα, αυξήθηκε κατά 50% πέρυσι.
Όμως, όπως και αλλού, τα κυρίαρχα κόμματα αποφάσισαν να υιοθετήσουν αντιμεταναστευτική ρητορική και πολιτικές, πιστεύοντας ότι αυτό θα εκτονώσει την ακροδεξιά απειλή. Αντιθέτως, εξασφάλισε ότι η πολιτική συζήτηση ήταν καθηλωμένη ακριβώς στο έδαφος που επιθυμούσε η ακροδεξιά, νομιμοποιώντας την απλώς περαιτέρω ως πολιτική δύναμη.
Η συζήτηση για την «παρακμή της Δύσης» αποτελεί εδώ και καιρό ένα από τα βασικά στοιχεία της ακροδεξιάς, η οποία κατηγορεί ποικιλοτρόπως τη μετανάστευση, το Ισλάμ, την πολυπολιτισμικότητα, την επίθεση στις «παραδοσιακές αξίες» και τον απολογισμό των ιστορικών αδικιών, που θεωρούν ότι δυσφημούν τη Δύση. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι το ακροδεξιό κύμα είναι τόσο σύμπτωμα όσο και αιτία της δυτικής παρακμής. Η υποχώρηση των κοινωνικών δικαιωμάτων, η οικονομική στασιμότητα, ο βολικός αποδιοπομπαίος τράγος των μεταναστών από πολιτικούς που επιθυμούν να αποσείσουν την ευθύνη, η μετριότητα της σημερινής σοδειάς των δυτικών ηγετών: πρόκειται για ένα τοξικό παρασκεύασμα.
Από τότε που οι χιτλερικοί ανατράπηκαν στη Βιέννη, οι πολίτες της Δύσης θεωρούν τις δημοκρατικές ελευθερίες δεδομένες. Λοιπόν, συνάντησα αυξανόμενη απαισιοδοξία γι’ αυτό στην αυστριακή πρωτεύουσα, και αυτή μοιράζεται ευρέως σε άλλες δυτικές ακροπόλεις. Ακόμη και αν ο Ντόναλντ Τραμπ κρατηθεί μακριά στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, μια ακροδεξιά που απορρίπτει όλο και περισσότερο τους δημοκρατικούς κανόνες δεν πρόκειται να εξαφανιστεί. Οι προειδοποιήσεις του παρελθόντος, όπως φαίνεται, δεν μας προστατεύουν πλέον από ένα τρομακτικό μέλλον.
