H μεγάλη δημοσκοπική έρευνα της διαΝΕΟσις “Τι πιστεύουν οι Έλληνες“, η οποία πραγματοποιείται από το 2015, αποτελεί ένα ενδιαφέρον ανάγνωσμα και ένα χρήσιμο εργαλείο. Αντίθετα με άλλες έρευνες κοινής γνώμης, δεν μένει στην επιφάνεια της επικαιρότητας, αλλά ανιχνεύει τις βαθύτερες αξίες του ελληνικού πληθυσμού. Αποτελείται από πολλές ερωτήσεις, κατά κανόνα περισσότερες από 70, και, με αυτό τον τρόπο, πάντοτε αναδεικνύει ενδιαφέρουσες συσχετίσεις μεταξύ απόψεων και ομάδων του πληθυσμού. Μπορεί, έτσι, να είναι χρήσιμη με πολλούς τρόπους: είτε για την ερμηνεία κάποιων συμπεριφορών των Ελλήνων, είτε για τον σχεδιασμό καλύτερων και πιο στοχευμένων μέτρων πολιτικής είτε απλώς ως μια λεπτομερής αποτύπωση των τάσεων στην ελληνική κοινωνία.
Tι Πιστεύουν Οι Έλληνες – 2024 | Έκθεση Αποτελεσμάτων (PDF)
Επιπλέον, έχουν, μέχρι σήμερα, δημοσιευτεί πέντε κύματα της έρευνας αυτής –ένα το 2016 (που πραγματοποιήθηκε σε δύο “δόσεις” το 2015) και από ένα το 2017, το 2018, το 2020 και το 2022. Τα πλήρη δεδομένα κάθε κύματος της έρευνας παρέχονται, άλλωστε, από τη διαΝΕΟσις δημόσια και δωρεάν. Επομένως, μπορεί κάποιος να παρακολουθήσει και το πώς αλλάζει η ελληνική κοινωνία, ανάλογα και με τις περιβαλλοντικές, οικονομικές, πολιτικές ή άλλες συγκυρίες. Από το 2015, μέσα στην κρίση της προηγούμενης δεκαετίας, και μέχρι σήμερα, μετά από μια πανδημία και σε ένα εύθραυστο γεωπολιτικό πλαίσιο, οι Έλληνες έχουν αλλάξει άποψη σε αρκετά θέματα, αλλά, επίσης, έχουν παραμείνει σταθεροί σε κάποια άλλα. Ο πλούτος των δεδομένων και, συνεπώς, η αξία της έρευνας ενισχύεται, όσο προστίθενται νέα κύματα.
Το νέο, έκτο κύμα του “Τι πιστεύουν οι Έλληνες” προσφέρει κι αυτό μια πολύ ενδιαφέρουσα οπτική σε μια σειρά από θέματα. Μάλιστα, το συγκεκριμένο κύμα, εξαιτίας του μεγάλου μεγέθους της έρευνας, διεξήχθη από την εταιρεία Metron Analysis σε τρία μέρη. Παρακάτω δημοσιεύεται το πρώτο μέρος που προέκυψε μετά από τηλεφωνικές και online συνεντεύξεις σε δείγμα 1.102 ατόμων, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 15 και 30 Ιανουαρίου 2024. Οι ερωτώμενοι απαντούν για πολλά και ενδιαφέροντα θέματα, όπως είναι η κλιματική αλλαγή και το περιβάλλον, η τεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη, τα δικαιώματα των γυναικών και των ομόφυλων ζευγαριών, οι απόψεις για το δημογραφικό και για τους νέους, καθώς και η πολιτική συμμετοχή και η εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Μαζί με τα πρωτογενή δεδομένα δημοσιεύονται και δύο ακόμη συμπληρωματικά αρχεία: μία έκθεση αποτελεσμάτων από τη Metron Analysis και μία σε βάθος ανάλυση από τον Αναπληρωτή Καθηγητή Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Δοίκησης του ΕΚΠΑ, Παναγή Παναγιωτόπουλο.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ – ΜΕΡΟΣ Α’ (PDF)
ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΝΑΓΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ (PDF)
ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Α’ ΜΕΡΟΥΣ METRON ANALYSIS (PDF)
Απειλές, κλίμα και περιβάλλον
Ηέρευνα ανοίγει ζητώντας από τους ερωτώμενους να επιλέξουν έως δύο ζητήματα, τα οποία θεωρούν ως τις μεγαλύτερες απειλές για το μέλλον των Ελλήνων. Η πρώτη δημοφιλέστερη απάντηση αφορά την οικονομική κατάσταση της χώρας –σχεδόν 1 στους 2 επέλεξε την οικονομία ως βασική απειλή στις συνολικές αναφορές. Πρόκειται, μάλιστα, για ένα ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από το αντίστοιχο του Δεκεμβρίου του 2019, και σχεδόν 10 μονάδες αυξημένο από το αντίστοιχο, τον Φεβρουάριο του 2022. Ως δεύτερη πιο σημαντική απειλή εμφανίζεται το δημογραφικό πρόβλημα και η μείωση του πληθυσμού με 36,7% στις συνολικές αναφορές. Τρίτη έρχεται η κλιματική αλλαγή –1 στους 5 την αναφέρει ως απειλή
Όταν, ωστόσο, η έρευνα ζητάει από τους ερωτώμενους να επιλέξουν έως δύο ζητήματα που αποτελούν τις μεγαλύτερες απειλές, όχι ειδικά για το μέλλον της Ελλάδας αλλά για το μέλλον ολόκληρου του πλανήτη, τότε 4 στους 10 επιλέγουν τις οικονομικές ανισότητες και δυσκολίες, οι οποίες έρχονται δεύτερες σε συνολικές αναφορές. 1 στους 2 επιλέγει την κλιματική αλλαγή, που είναι η δημοφιλέστερη απάντηση.
Η έρευνα συνεχίζει εμβαθύνοντας στα θέματα που αφορούν στην κλιματική αλλαγή, επιχειρώντας τόσο να καταγράψει με μεγαλύτερη λεπτομέρεια σε ποιο βαθμό γίνεται αντιληπτή ως σημαντικός κίνδυνος για το μέλλον από τους πολίτες, όσο και να διερευνήσει τι κάνουν οι ίδιοι για το πρόβλημα. Η πλειονότητα των ερωτώμενων φαίνεται ότι θεωρεί την κλιματική αλλαγή πολύ σοβαρό θέμα: δηλώνει είτε ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει ήδη αρνητικά τη ζωή μας είτε ότι θα την επηρεάσει αρνητικά στο μέλλον (43% και 44,6% αντίστοιχα). Ωστόσο, υπάρχουν και εκείνοι που έχουν αντίθετη γνώμη: περίπου 1 στους 10 θεωρεί ότι η κλιματική αλλαγή δεν επηρεάζει, και δεν θα επηρεάσει τη ζωή του. Σύμφωνα με την έρευνα, οι νεότεροι και οι πιο μορφωμένοι εμφανίζονται πιο ευαισθητοποιημένοι ως προς τις άμεσες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
Τι Πιστέυουν Οι Έλληνες – 2024 | Συνοπτικη Παρουσίαση Αποτελεσμάτων (PDF)
Όμως, ποιος φταίει για την κλιματική αλλαγή και ποιος πρέπει να τη διαχειριστεί; Κατά καιρούς εμφανίζονται στον δημόσιο διάλογο απόψεις ή θεωρίες σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τις επιπτώσεις της. Όταν η έρευνα παραθέτει στους ερωτώμενους κάποιες γνωστές απόψεις και τους ζητάει να εκφράσουν τη συμφωνία ή τη διαφωνία τους, οι περισσότεροι απαντούν ότι η κλιματική αλλαγή είναι θέμα όλου του πλανήτη (94,7%), ότι χρειάζεται νέο και πιο αυστηρό πλαίσιο για την αντιμετώπισή της (86,3%) ενώ είναι αρκετοί, περίπου 7 στους 10, εκείνοι που αισθάνονται ότι απειλείται η ζωή και η περιουσία τους. Επίσης, οι ερωτώμενοι φαίνεται να κατανοούν ότι η κλιματική αλλαγή συνδέεται σε σημαντικό βαθμό με τη θαλάσσια ζωή και με τους ωκεανούς: 9 στους 10 απαντούν ότι επηρεάζει τη θάλασσα και τους ωκεανούς και, αντίστοιχα, 76% πιστεύουν ότι οι παράκτιες χώρες, όπως η Ελλάδα, θα επηρεαστούν περισσότερο.
Από την άλλη πλευρά, κάποιες θεωρίες και απόψεις φαίνεται ότι διχάζουν περισσότερο τους ερωτώμενους. 1 στους 2 θεωρεί ότι η κλιματική αλλαγή “είναι εφεύρημα των πλούσιων χωρών σε βάρος των φτωχών”, ενώ 1 στους 4 πιστεύει ότι η κλιματική αλλαγή είναι ένα άλυτο πρόβλημα. Οι παραπάνω απαντήσεις δείχνουν ότι ένα πολύ μεγάλο ποσοστό του ελληνικού πληθυσμού συνειδητοποιεί τις διαστάσεις του προβλήματος.
Όμως, αν είναι τόσο ευαισθητοποιημένοι, τι ακριβώς κάνουν οι ίδιοι για το πρόβλημα και, γενικότερα, για το περιβάλλον; Πολύ μεγάλα ποσοστά των ερωτώμενων απαντούν ότι χρησιμοποιούν λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας (93,3%), ότι ανακυκλώνουν (92,2%), ότι έχουν περιορίσει τη χρήση του πλαστικού (84,3%) και του νερού (65,5%). Το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι συμμετέχουν σε καθαρισμούς ακτών και σε αναδασώσεις, παρότι έχει διπλασιαστεί από το 2019, είναι αισθητά χαμηλότερο, στο 44,7%.
Υπάρχουν, ωστόσο, δύο συμπεριφορές οι οποίες είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρες και, επομένως, σημαντικές για το κλίμα, αλλά επίσης αντιστοιχούν σε πολύ ανθεκτικές συνήθειες: η χρήση του αυτοκινήτου και η κατανάλωση κρέατος. Πώς απαντούν οι Έλληνες για αυτές; 61% δηλώνουν ότι μετακινούνται λιγότερο με αυτοκίνητο και 53,7% λένε ότι έχουν ελαττώσει την κατανάλωση κρέατος –τα ποσοστά εδώ είναι λιγότερο εντυπωσιακά. Μάλιστα, αυτοί οι αριθμοί παραμένουν διαχρονικά, από το 2019, στα ίδια επίπεδα.
Εκτός από τις συμπεριφορές των νοικοκυριών, υπάρχουν και περισσότερο κεντρικές επιλογές που κάνουν οι χώρες και σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Ασφαλώς, η πιο σημαντική από αυτές είναι η ενεργειακή μετάβαση σε πιο “καθαρές” μορφές ενέργειας. Η μετάβαση αυτή είναι ένα ζήτημα που εξαρτάται από πολλά: από τη γεωγραφική θέση και τους διαθέσιμους πόρους των χωρών μέχρι το εθνικό εισόδημα και τις διεθνείς συμμαχίες τους. Όμως, στις δημοκρατίες οι απόψεις και ο βαθμός ενημέρωσης των πολιτών για τις “καθαρές” μορφές ενέργειας ορίζουν ως ένα σημείο και το πόσο μακριά μπορούν να φτάσουν οι κυβερνήσεις σε αυτή τη μετάβαση. Στην ερώτηση “Ποιους φυσικούς πόρους θα πρέπει να αξιοποιήσει η Ελλάδα για την παραγωγή ενέργειας;“, η μεγάλη πλειοψηφία (83,9%) απαντάει τον ήλιο. Ακολουθούν, με αρκετή διαφορά στις συνολικές αναφορές, ο αέρας (47%) και το νερό (25,1%). Τα ορυκτά καύσιμα έρχονται τέταρτα, με 18,1%, και φαίνεται ότι είναι πιο δημοφιλή σε ανθρώπους με χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο και όσους αυτοτοποθετούνται δεξιότερα στο πολιτικό φάσμα.
“Ορθολογικές και συμβατικές με την ευρωπαϊκή πολιτική και τις εθνικές στρατηγικές είναι οι απαντήσεις για την παραγωγή ενέργειας”, σχολιάζει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος στην ανάλυσή του. “Δείχνουν ένα ιδιαιτέρως ενημερωμένο κοινό σε ζητήματα αειφορίας, με τη μυθολογία περί αμύθητου πετρελαϊκού πλούτου στο ελληνικό υπέδαφος να μην επηρεάζει την αξιολόγηση των προτεραιοτήτων”.
Τεχνολογία και τεχνητή νοημοσύνη
Στην ιεράρχηση των απειλών για το μέλλον της χώρας, οι τεχνολογικές εξελίξεις, είτε ως πρώτη είτε ως δεύτερη επιλογή, φαίνεται ότι ανησυχούν μόνο ένα 3% του πληθυσμού. Ωστόσο, φεύγοντας από τη “μικρή” εικόνα της Ελλάδας, στην ιεράρχηση των απειλών σε επίπεδο όλου του κόσμου, η ανησυχία είναι σαφώς μεγαλύτερη. Η τεχνολογία αντιστοιχεί στο 10% των συνολικών αναφορών και έρχεται τέταρτη κατά σειρά. Οι εξελίξεις στην τεχνολογία, με πιο πρόσφατο επεισόδιο την “έκρηξη” των εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης όπως το ChatGPT, είναι πιθανό να απασχολούν τους Έλληνες, αλλά να μην εκλαμβάνονται από όλους ως απειλή, ή τουλάχιστον, όχι μόνο ως απειλή.
Η έρευνα αφιερώνει αρκετές ερωτήσεις στις απόψεις γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη, η οποία τα τελευταία δύο χρόνια απασχόλησε σε κάποιο βαθμό τον δημόσιο διάλογο. Όταν η δημοσκόπηση ζητάει από τους ερωτώμενους να απαντήσουν αν η τεχνητή νοημοσύνη τούς προκαλεί αρνητικά ή θετικά συναισθήματα, προηγούνται τα αρνητικά συναισθήματα, με 50,6%. Ωστόσο, υπάρχει και ένα καθόλου αμελητέο 38,7% του δείγματος που απαντάει ότι η τεχνητή νοημοσύνη τού προκαλεί θετικά συναισθήματα.
Tι Πιστεύουν Οι Έλληνες – 2024 | Ανάλυση Αποτελεσμάτων Από Τη Metron Analysis (PDF)
Πώς όμως ακριβώς θεωρούν οι Έλληνες ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει επιπτώσεις στη ζωή τους; Οι περισσότεροι θεωρούν ότι θα έχει θετικές επιπτώσεις στην υγεία τους (62,4%), στη διαχείριση του προσωπικού χρόνου τους (58,5%) και, πιο οριακά, στην οικονομία της χώρας (46,5%) και στις επιλογές ψυχαγωγίας τους (44,5%). Αντίστοιχα, οι περισσότεροι θεωρούν ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην αγορά εργασίας (69,7%), στην κοινωνία (53,6%) και, με μικρότερη διαφορά, στην εργασία του ίδιου του ερωτώμενου (46%).
Ποιες είναι όμως οι ομάδες εκείνες που “οδηγούν” τις αισιόδοξες και τις απαισιόδοξες απόψεις; Εκείνοι που είναι πιο θετικοί στις επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης στην υγεία είναι οι πιο νέοι σε ηλικία και εκείνοι με καλύτερο μορφωτικό επίπεδο, δηλαδή όσοι είναι, πιθανόν, και πιο εξοικειωμένοι με τις αντίστοιχες εφαρμογές της. Αντίθετα, όσον αφορά τις αρνητικές επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης στην αγορά εργασίας, οι γυναίκες φαίνεται ότι είναι πιο απαισιόδοξες από τους άνδρες. Αντίστοιχα, πιο απαισιόδοξες φαίνεται ότι είναι και οι μεγαλύτερες παραγωγικές ηλικίες, 40-64 ετών. Ενδεχομένως, αυτό το αποτέλεσμα να αντανακλά την προσωπική αγωνία τους ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί σύντομα να αλλάξει τον τρόπο, με τον οποίο δουλεύουν οι ίδιοι.
Τέλος, η έρευνα ρωτάει και για τις νέες ταυτότητες. Πρόκειται για ένα θέμα που, επίσης, απασχόλησε πρόσφατα τον δημόσιο διάλογο και δεν έχει τόσο άμεση σχέση με τις τεχνολογικές εξελίξεις. Ωστόσο, συχνά συνδέεται με θεωρίες συνομωσίας για το πώς η τεχνολογία μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη ζωή μας. 8 στους 10 Έλληνες (μάλλον) συμφωνούν ότι οι νέες ταυτότητες αποτελούν “εκσυγχρονισμό” με βάση “τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς”. Ωστόσο, δεν είναι λίγοι και εκείνοι που (μάλλον) συμφωνούν ότι ο έλεγχος των προσωπικών δεδομένων των πολιτών είναι ένας σημαντικός λόγος για την έκδοση των νέων ταυτοτήτων (56,2%).
Ομόφυλα ζευγάρια
Ηδημοσκόπηση πραγματοποιήθηκε πριν από την ψήφιση της επέκτασης του δικαιώματος στον γάμο για τα ομόφυλα ζευγάρια στις 15 Φεβρουαρίου του παρόντος έτους. Ωστόσο, η έρευνα “έτρεχε” μεταξύ 15-30 Ιανουαρίου, δηλαδή αρκετά κοντά χρονικά στην ψήφιση και, σίγουρα, όσο ο σχετικός δημόσιος διάλογος ήταν σε εξέλιξη. Το δε διάστημα αυτό ακούγονταν εξαιρετικά πολωμένες απόψεις και χρησιμοποιούνταν ιδιαίτερα έντονες εκφράσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, έχει ιδιαίτερη αξία το ότι η στήριξη στον γάμο μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών βρίσκεται στο πιο υψηλό σημείο που έχει καταγραφεί από την έρευνα, από το 2015 που περιλαμβάνεται η ερώτηση: στο 60%. Αντίστοιχης κλίμακας είναι και η υποστήριξη για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, στο 61,4%, σταθερά αυξανόμενη από το 2016.
Αντίθετα, η υποστήριξη της τεκνοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια, αν και έχει αυξηθεί αισθητά από το 2019 κι έπειτα, παρέμεινε στα ίδια επίπεδα με το 2022, παρουσιάζοντας μάλιστα και μια οριακή μείωση: 35,8% των ερωτώμενων (μάλλον) συμφωνούν με αυτή. “Εδώ υπάρχει μια χαρακτηριστική άρνηση της πρόσβασης των ομόφυλων ζευγαριών στο στάτους της συμβατικής οικογένειας και μια συσταλτική προσέγγιση στην έννοια του αυτοπροσδιορισμού“, γράφει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος στην ανάλυσή του. “Δεν φαίνεται να είναι αποδεκτή η έκφραση εαυτού, όταν αυτή αφορά έτερα πρόσωπα, στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα παιδιά“, σχολιάζει.
Δικαιώματα των γυναικών και σεξουαλική παρενόχληση
Ήδη από το 2018, η έρευνα “Τι πιστεύουν οι Έλληνες” έχει συμπεριλάβει αρκετές ερωτήσεις, τόσο για τα δικαιώματα των γυναικών και την ισότητα των φύλων στην εργασία, όσο και για το φαινόμενο της σεξουαλικής παρενόχλησης και πάντοτε τα αποτελέσματα παρουσιάζουν ενδιαφέρον. Σχετικά με τη σεξουαλική παρενόχληση, σχεδόν 1 στους 3 δηλώνει ότι έχει υποστεί σεξουαλική παρενόχληση, και το ποσοστό αυτό παραμένει περίπου στα ίδια επίπεδα από το 2018, οπότε έγινε για πρώτη φορά η ερώτηση στη συγκεκριμένη έρευνα. Όπως είναι μάλλον, δυστυχώς, αναμενόμενο, οι γυναίκες δηλώνουν πολύ πιο συχνά ότι παρενοχλούνται σεξουαλικά (37,5%). Ωστόσο, ένα όχι αμελητέο ποσοστό ανδρών, περίπου 1 στους 5, δηλώνει, επίσης, ότι έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά.
Από το 2022 υπάρχουν, επίσης, ερωτήσεις για τα περιστατικά βίας κατά των γυναικών. Τα τελευταία χρόνια, ολοένα και περισσότερα τέτοια περιστατικά δημοσιοποιούνται και σχολιάζονται εκτενώς στα ΜΜΕ και στα social media. Πώς έχει επηρεάσει αυτό την κοινή γνώμη; Στη σχετική ερώτηση του “Τι πιστεύουν οι Έλληνες”, 43% (ένα αντίστοιχο ποσοστό με του 2022) θεωρούν ότι υπάρχει αυξανόμενη τάση των περιστατικών βίας κατά των γυναικών. 56,3% θεωρούν ότι αντίστοιχα περιστατικά συνέβαιναν και παλιότερα, όμως, πλέον είναι περισσότερο ορατά. 2 στους 3 θεωρούν ότι αυστηρότερες ποινές θα μείωναν την παραβατικότητα –η συγκεκριμένη ερώτηση δεν αφορά, βεβαίως, μόνο τα εγκλήματα κατά των γυναικών αλλά όλα τα εγκλήματα γενικώς.
Επιπλέον, η έρευνα ζητά από τους ερωτώμενους την άποψή τους για αρκετά θέματα που αφορούν τη συμμετοχή των γυναικών στην εργασία και την ισότητα των φύλων. Εδώ οι Έλληνες εμφανίζονται –τουλάχιστον αυτό δηλώνουν– απορριπτικοί για πολλά στερεότυπα. Περισσότεροι από 9 στους 10 (μάλλον) συμφωνούν ότι η μητέρα και ο πατέρας έχουν τις ίδιες ευθύνες στη φροντίδα των παιδιών και ότι οι γυναίκες πρέπει να διευκολύνονται, ώστε να μπορούν να εργαστούν. 87% (μάλλον) διαφωνούν με την άποψη ότι οι άνδρες είναι πιο αποδοτικοί και αφοσιωμένοι στην εργασία τους. 80,7% θεωρούν ότι οι άνδρες δεν είναι πιο ικανοί από τις γυναίκες στο να παίρνουν σημαντικές αποφάσεις, ενώ πολλοί (76,4%) είναι και εκείνοι που παραδέχονται ότι η απασχόληση στο σπίτι έχει την ίδια αξία με την επαγγελματική εργασία. Λιγότεροι, αλλά και πάλι η πλειοψηφία (57%), συμφωνούν ότι δεν υπάρχουν γυναικεία και ανδρικά επαγγέλματα. Οι περισσότεροι ερωτώμενοι φαίνεται, ωστόσο, ότι δεν έχουν αυταπάτες και δεν θεωρούν ότι όλα τα προβλήματα έχουν λυθεί. Η πλειοψηφία –56,3%– (μάλλον) διαφωνεί ότι οι άνδρες και οι γυναίκες έχουν τις ίδιες ευκαιρίες απασχόλησης.
Τι Πιστεύουν Οι Έλληνες 2024 | Η Ανάλυση Του Παναγή Παναγιωτόπουλου (PDF)
Από τη σκοπιά των διαχρονικών αλλαγών σε σχέση με προηγούμενες μετρήσεις (οι σχετικές ερωτήσεις υπάρχουν από το 2019), δεν φαίνεται να έχουν αλλάξει πολλά σε σχέση με αυτές τις στερεοτυπικές απόψεις. Με δύο εξαιρέσεις: αισθητά λιγότεροι θεωρούν ότι η καλύτερη απασχόληση για μια γυναίκα είναι στο Δημόσιο (37,6, έναντι 49,3% το 2019), και πολύ πιο λίγοι, λιγότεροι από τους μισούς (μάλλον) συμφωνούν ότι οι γυναίκες αποφεύγουν να αναλαμβάνουν υψηλές θέσεις ευθύνης (18%, έναντι 43,6%).
Θρησκεία
Ηέρευνα “Τι πιστεύουν οι Έλληνες”, ήδη από την αρχή της, το 2015, περιλαμβάνει ερωτήσεις για τη θρησκεία και για τη σχέση με τον Θεό. Στο πιο πρόσφατο κύμα, σε συμφωνία και με προηγούμενες μετρήσεις, περίπου 8 στους 10 δηλώνουν ότι πιστεύουν στον Θεό. Είναι, επίσης, ενδιαφέρον ότι 2 στους 10 δηλώνουν ανοιχτά και απερίφραστα ότι δεν πιστεύουν.
Από την άλλη πλευρά, βέβαια, μόνο λίγο περισσότεροι από όσους δηλώνουν ότι πιστεύουν στον Θεό, λένε ότι μιλούν ανοιχτά για την πίστη τους στους άλλους (82,9%). Λίγο χαμηλότερο (76,4%) είναι το ποσοστό εκείνων που δηλώνουν ότι όταν οι ίδιοι ή μέλη της οικογένειάς τους ασθενούν, κάνουν την προσευχή τους.
“Το 76,4% είναι ένα πολύ εντυπωσιακό ποσοστό“, σχολιάζει σχετικά στην ανάλυσή του ο Παναγής Παναγιωτόπουλος. “Αποκαλύπτει μια έντονη μεταφυσική και υπαρξιακή ανάγκη και ακόμα περισσότερο την απουσία συστολής του ερωτώμενου να αποκαλύψει κάτι τόσο μύχιο. Εντούτοις, δεν θα πρέπει κανείς να παρασυρθεί και βιαστικά να χαρακτηρίσει το πλήθος αυτό ως “συστηματικά θρησκευόμενους”. Ούτε, βεβαίως, να θεωρήσει ότι κάτι τέτοιο σημαίνει την προσήλωση σε ένα συγκεκριμένο δόγμα ή κάποια δομημένη και οργανωμένη πίστη. Από αυτή την άποψη, το ποσοστό εκείνων που δεν προσεύχονται (22,5%), που δεν καταφεύγουν με κανέναν τρόπο σε ανώτερες δυνάμεις την ώρα της μεγάλης αγωνίας τους, δεν είναι αμελητέο“.
Νέοι και δημογραφικό πρόβλημα
Όπως φάνηκε και παραπάνω, οι Έλληνες θεωρούν το δημογραφικό πρόβλημα και τη μείωση του πληθυσμού μια πολύ σημαντική απειλή για το μέλλον της χώρας –έρχεται δεύτερη στις συνολικές αναφορές στη σχετική ερώτηση. Άλλωστε, το δημογραφικό είναι ένα ιδιαίτερα σύνθετο πρόβλημα, το οποίο έχει επιπτώσεις σε πολλές πτυχές της ζωής. Επηρεάζει, μεταξύ άλλων, την οικονομία, τη σύνθεση της κοινωνίας, τον προγραμματισμό των οικογενειών και το κράτος πρόνοιας. Η έρευνα εστιάζει με αρκετές ερωτήσεις στη ζωή και στα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι νέοι, αφού είναι βασικά εκείνοι που θα αντιμετωπίζουν τις συνέπειες του δημογραφικού προβλήματος.
Σημειωτέον ότι ζητάει από τον πληθυσμό (δεν απαντούν, φυσικά, μόνο οι νέοι σε αυτή την ερώτηση) να ξεχωρίσει τα πιο σημαντικά προβλήματα των νέων. Ως πιο σημαντικό φαίνεται ότι αναδεικνύονται οι χαμηλές αποδοχές (41,1%), ενώ ακολουθεί η ανεργία (39,6%) και το επαγγελματικό και ασφαλιστικό μέλλον (36,2%). Είναι ενδιαφέρον ότι στην αντίστοιχη έρευνα του 2022, η σειρά στην κορυφή ήταν αντίστροφη: μπροστά βρισκόταν η ανεργία με 66,5%, η οποία φαίνεται πλέον ότι στις αναφορές ως πρόβλημα των νέων μειώνεται κατά περισσότερες από 25 μονάδες. Οι χαμηλές αποδοχές μειώνονται και αυτές σε σχέση με το 2022 αλλά κατά πολύ λιγότερο, μόνο κατά περίπου 4 μονάδες, και από τη δεύτερη θέση περνούν στην πρώτη.
Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος σχολιάζει, επίσης, τα σημαντικά ποσοστά που συγκεντρώνει η επιλογή για τις ανεπάρκειες του εκπαιδευτικού συστήματος: “Αξιοσημείωτη είναι, δε, η μεγάλη άνοδος που καταγράφεται, όσον αφορά τις απαντήσεις για την ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού συστήματος (από 20% το 2022 φτάνει στο 31,6%). Κάτι που, πιθανόν, δείχνει, πέραν της αναγνώρισης των χρόνιων παθογενειών του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος, την αγωνία για την αδυναμία του να ανταποκριθεί στις τρέχουσες εξελίξεις της παγκόσμιας αγοράς εργασίας και σε ό,τι έχει να κάνει με την τεχνολογική αλλαγή που συντελείται καθημερινά“.
Άλλα προβλήματα που εμφανίζονται στη λίστα ως προβλήματα των νέων είναι η κακή ψυχική υγεία (23,4%), η στέγαση (13,2%) και η μοναξιά (6,8%).
Η έρευνα, ωστόσο, επαναλαμβάνει και μια καθιερωμένη σειρά ερωτήσεων προς τον πληθυσμό: πρώτα ρωτάει πόσα παιδιά έχουν και έπειτα πόσα παιδιά θα ήθελαν να κάνουν. Στην ερώτηση “Πόσα παιδιά έχετε;”, ο μέσος όρος των απαντήσεων βρίσκεται πολύ κοντά στον δείκτη γονιμότητας της χώρας (που, ωστόσο, δεν μετράει ακριβώς το ίδιο πράγμα) όπως, φαίνεται στις επίσημες στατιστικές: 1,4 παιδιά. Όταν η έρευνα περνάει στο επίπεδο της επιθυμίας, οι απαντήσεις είναι κάπως… μαξιμαλιστικές: οι ερωτώμενοι απαντούν ότι κατά μέσο όρο θα ήθελαν να έχουν 2,6 παιδιά, δηλαδή πολύ πιο ψηλά από το 2,1 που αποτελεί το όριο αναπλήρωσης του πληθυσμού.
Γιατί, όμως, παρατηρείται αυτό το χάσμα; Γιατί οι νέοι του σήμερα δεν κάνουν όσα παιδιά θα ήθελαν; Στη σχετική ερώτηση για τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι νέοι στη δημιουργία οικογένειας, στις συνολικές αναφορές, προηγείται, επίσης, η οικονομική δυσκολία και η ανασφάλεια, με 80,2%. Σχεδόν 1 στους 3 αναφέρει την έλλειψη σχετικών υποδομών, όπως οι βρεφονηπιακοί σταθμοί (29,4% –αυξήθηκαν, όμως, σημαντικά από το 2019 που ήταν 21%) και 1 στους 4 τη δυσκολία συνδυασμού μητρότητας και επαγγελματικής ζωής, η οποία συνδέεται επίσης με την προηγούμενη απάντηση. Αντίστοιχα ποσοστά έχουν και εκείνοι που θεωρούν ότι “τα ζευγάρια σήμερα έχουν άλλες προτεραιότητες” (23,7%), αλλά και εκείνοι που θεωρούν ότι τα νέα ζευγάρια κάνουν λιγότερα παιδιά, επειδή φοβούνται σε τι κόσμο θα μεγαλώσουν αυτά τα παιδιά (24,4%).
Πολιτική συμμετοχή και εμπιστοσύνη στους θεσμούς
Το πρώτο μέρος της φετινής έρευνας “Τι πιστεύουν οι Έλληνες” κλείνει με αρκετές ερωτήσεις που αφορούν την πολιτική συμμετοχή και την εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Τα θέματα αυτά επανέρχονται, άλλωστε, τακτικά στον δημόσιο διάλογο, συνήθως με αφορμή τα ολοένα και πιο υψηλά ποσοστά αποχής στις εκλογές. Τι απαντούν όμως οι πολίτες στις σχετικές ερωτήσεις;
Όπως είναι, ίσως, αναμενόμενο, η πλειονότητα (43,1%) δηλώνει ότι αισθάνεται κοντά σε κάποιο κόμμα, χωρίς όμως να το υποστηρίζει ενεργά. Μόνο 8% δηλώνουν ότι υποστηρίζουν ενεργά κάποιο κόμμα. “Στη σχέση των Ελλήνων με την πολιτική φαίνεται να έχει εμπεδωθεί μια σημαντική αίσθηση αποστασιοποίησης“, σημειώνει η έκθεση αποτελεσμάτων της Metron Analysis. “Όπως προκύπτει στο παρόν κύμα της έρευνας, αλλά χωρίς ιδιαίτερες διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα, η μεγάλη πλειονότητα εκφράζει την απόστασή της είτε από το κόμμα που επιλέγει είτε από την εκλογική διαδικασία καθαυτή (34,7% δηλώνει ότι απλώς ψηφίζει στις εκλογές και ένα 7,8% ότι δεν ασχολείται/δεν ψηφίζει καν)“.
Για πόσα, όμως, από τα προβλήματα της χώρας φταίνε τελικά οι κυβερνήσεις που ψηφίζουμε; Και αν δεν ευθύνονται εκείνες, σε ποιον αποδίδουν οι Έλληνες τα προβλήματα της Ελλάδας; Στη σχετική ερώτηση, χωρίς να προκαλεί έκπληξη, προηγούνται στις συνολικές αναφορές η κυβέρνηση και οι πολιτικοί (52,7%), και τα συμφέροντα/συντεχνίες (45,7%). Όμως, δεν είναι αμελητέο –είναι μάλιστα παρόμοιο με αυτό της απάντησης για τα συμφέροντα– το ποσοστό εκείνων που λένε ότι φταίνε “οι επιλογές των ίδιων των πολιτών”: 44,5%. Η δε απάντηση ότι “φταίνε οι μεγάλες δυνάμεις” συγκεντρώνει περίπου 30% των συνολικών αναφορών.
Στο πλαίσιο της ίδιας ενότητας της έρευνας, οι ερωτώμενοι καλούνται, επίσης, να τοποθετηθούν για μια σειρά από απόψεις για τις αξίες και τα δικαιώματα. Στη σχετική ερώτηση, είναι ενδιαφέρον ότι 46,9%, σχεδόν 1 στους 2, συμφωνεί ότι στην Ελλάδα προστατεύονται τα δικαιώματα των μειονοτήτων. “Πρόκειται για απάντηση που δεν θα πρέπει να διαβαστεί μονοσήμαντα“, υπογραμμίζει ο Παναγής Παναγιωτόπουλος, “ως αναγνώριση του κράτους δικαίου στη χώρα, αλλά πιθανόν και ως δείγμα απαρέσκειας εκείνων που μη-νιώθοντας ότι ανήκουν σε κάποια μειονοτική ομάδα, δυσφορούν“. Αντίστοιχα, 42,4% θεωρούν ότι “οι πολίτες απολαμβάνουν όλες τις ελευθερίες που χαρακτηρίζουν μια δημοκρατία”, μια επιλογή, ωστόσο, που παρουσιάζει πολύ μεγάλη μείωση: από 65,1% το 2015 και 55% το 2019. Aκόμα, 30,3% θεωρούν ότι “οι πολίτες ζουν σε ασφαλές περιβάλλον”. Τέλος, οι απόψεις που αφορούν το δικαστικό σύστημα (“αντιμετωπίζει όλους τους πολίτες ως ίσους” –24,7%) και την αξιοκρατία (“αναγνωρίζονται και επιβραβεύονται οι άξιοι” –18,5%) παραμένουν περίπου στα ίδια –χαμηλά– επίπεδα από το 2015, κάποιες φορές με μια οριακή μείωση.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει, τέλος, ο πίνακας για την εμπιστοσύνη στους θεσμούς. Τον μεγαλύτερο βαθμό εμπιστοσύνης φαίνεται να τον συγκεντρώνει η οικογένεια (μ.ό. 4,3 στα 5) και τον χαμηλότερο (1,9) τον μοιράζονται οι μη κυβερνητικές οργανώσεις, τα πολιτικά κόμματα, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, τα οποία φαίνεται ότι συγκεντρώνουν λιγότερη εμπιστοσύνη ακόμη και από τα social media (2,3).
