Γράφει ο Σπύρος Ριζόπουλος
Follow @Sp_Rizopoulos
Στο χθεσινό editorial προσπαθήσαμε να θέσουμε ένα πλαίσιο ερμηνείας για το τι πραγματικά συμβαίνει στο Κατάρ, μέσα από την παράθεση σημαντικών -κατά τη γνώμη μου- ημερομηνιών που μπορούν να βοηθήσουν τον αναγνώστη να συνδέσει μόνος του τις τελείες. Κάποιοι μπορεί να θεωρήσουν οτι πρόκειται για μεμονωμένα γεγονότα που δεν σχετίζονται μεταξύ τους, κάποιοι άλλοι μπορεί να θεωρούν οτι πρόκειται για ένα οργανωμένο σχέδιο το οποίο υλοποιείται to the iota. Δεν ανήκω σε καμία από τις δύο κατηγορίες. Στην πολιτική πρέπει να θέτουμε ένα πλαίσιο ανάλυσης χωρίς να σημαίνει οτι δεν υπάρχουν απρόβλεπτοι παράγοντες, χώρες που θα εκμεταλλευτούν ένα κενό στη στρατηγική του αντιπάλου ή ακόμη και τυχαία γεγονότα που μπορεί να αλλάξουν τους συσχετισμούς δυνάμεων.
Για αυτό το λόγο και θέσαμε τέσσερα ερωτήματα. Τα τρία αφορούν στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και τις άλλες μεγάλες δυνάμεις και το τέταρτο τη γειτονιά μας και το ρόλο της Ελλάδας μέσα στην γεωπολιτική αυτή εξίσωση. Σήμερα θα απαντήσουμε τα τρία πρώτα και τα του οίκου μας στο editorial της Δευτέρας.
Πoύ το πάει η Αμερική με αυτή τη στρατηγική;
Τις τελευταίες μέρες είμαστε μάρτυρες μιας στρατηγικής που έχει ως σκοπό να αλλάξει το πλαίσιο των αραβικών χωρών στη Μέση Ανατολή. Η στρατηγική αυτή μέχρι στιγμής εξελίσσεται αριστοτεχνικά – δεν έχει πέσει ούτε σφαίρα στον αέρα- ενώ με όρους ισχύος είναι μια εξωτερική πολιτική τόσο ωμή, όσο οι παλαιές αυτοκρατορικές παρεμβάσεις των αποικιακών χωρών ή πάντος του 19ου αιώνα. Η θηλιά έσφιξε στο λαιμό του Κατάρ με τον αραβικό κόσμο να συνασπίζεται εναντίον του και με τον Τραμπ να εφαρμόζει το δόγμα του Τζορτζ Μπους «either you are with us, or against us». Με τον «τεχνητό πνιγμό» που προκαλεί στο Κατάρ, η Ουάσινγκτον δρομολογεί κατ’ αρχάς εξελίξεις στο ίδιο το εμιράτο, διαχωρίζοντας τη χώρα από τη δυναστεία, η οποία φαίνεται ότι θα αντικατασταθεί. Μια τέτοια εξέλιξη θα πυροδοτήσει αλυσιδωτές εκρήξεις πρώτα στην Τουρκία και έπειτα στην Παλαιστίνη, καθώς κόβεται το οξυγόνο χρηματοδότησης τόσο προς τον ISIS όσο και προς τη Χαμάς. Έτσι δεν αποκλείεται να δούμε να αναπτύσσονται πρωτοβουλίες το επόμενο διάστημα, προκειμένου να επιλυθεί το ζήτημα μέσω της Φατάχ και του Ισραήλ, προκειμένου το τελευταίο να αποκτήσει πρωταγωνιστικό ρόλο στην περιοχή.
Όλα τα παραπάνω δείχνουν πως στρατηγική επιλογή του Στέιτ Ντιπάρτμεντ αποτελεί η επίλυση των ζητημάτων με τις «προβληματικές» χώρες στην περιοχή και συγκεκριμένα το Κατάρ, την Τουρκία και το Ιράν. Με δεδομένη την στρατηγική τους αξία δεν υπάρχει η πολυτέλεια να αφεθούν με ηγεσίες που δεν συνεργάζονται. Ο Ερντογάν ονειρεύεται τις παλιές οθωμανικές δόξες και μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του δείχνει όλο και πιο απρόβλεπτος, τόσο στη Συρία όσο και τώρα στο Κατάρ. Η οικογένεια Αλ-Θανί του Κατάρ λοξοκοιτά επικίνδυνα προς Ανατολάς, ενώ το Ιράν είναι too big to ignore, δεδομένης της θέσεις του ως προς τα κοιτάσματα.
Και επειδή παρά τους ευσεβείς πόθους των αναλυτών και των διεθνολόγων η πολιτική υποτάσσεται στη γεωγραφία δεν θα με εξέπληττε καθόλου αν ήδη αναζητείταιο νέος Σάχης και ο διάδοχος του Ερντογάν. Η στρατηγική που ήδη αναπτύσσεται αποδεικνύει τον ενταφιασμό της «Αραβικής Άνοιξης» της εποχής Ομπάμα καθώς αποδείχθηκε πως όχι μόνο δεν έφερε κυβερνήσεις ευνοϊκά διακείμενες προς τις ΗΠΑ αλλά αποσταθεροποίησε ακόμη περισσότερο την περιοχή.
Ποια θέση θα διαμορφώσει η Ευρώπη ;
Το κλαμπ των Βρυξελλών είναι σαφές ότι παρά την αποικιοκρατική εμπειρία κάποιων μελών του – που διαμόρφωσαν και προκάλεσαν εν μέρει όλο αυτό το μπάχαλο στη Μέση Ανατολή- δεν έχει αυτοκρατορικά αντανακλαστικά στη διαμόρφωση εξωτερικής πολιτικής. Η ευρωπαϊκή ηγεσία ήρθε προ των ευθυνών της λόγω Τράμπ και ως απείθαρχο παιδί αντί να δει το πρόβλημα βλέπει αυτόν που το επισημαίνει. Έτσι, αναπτύσσεται μια τάση που βλέπει τις ΗΠΑ ανταγωνιστικά και φαίνεται ότι υπάρχουν σχέδια για μια ξεχωριστή πολιτική άμυνας εκτός της ομπρέλας του ΝΑΤΟ. Προσωπικά το θεωρώ μέγιστο στρατηγικό λάθος σε αυτή τη φάση, διότι η Ευρώπη εξακολουθεί να κάνει τη στρουθοκάμηλο. Η ανάπτυξη κοινής άμυνας προϋποθέτει κοινή γεωπολιτική ανάλυση και ιεράρχηση στόχων και ανταγωνιστών στο διεθνές σύστημα, κοινές προμήθειες στη συνέχεια και μετά ανάπτυξη του δόγματος. Όλα αυτά για να έχουν όμως υπόσταση περνούν στην περίπτωση της Ευρώπης μέσα από την οικονομική ενοποίηση. Δεν γίνεται χωρίς κοινό προϋπολογισμό και χωρίς κοινό χρέος – από τη στιγμή που έχεις ήδη κοινό νόμισμα- να πείσεις κανέναν για το στρατηγικό σου βάθος. Εκτός αν στο Βερολίνο πιστεύουν οτι θα αγοράζει ο Νότος τα Εurofighter και διευρύνοντας τα πλεονάσματα του Βορρά θα λύσουν το πρόβλημα. Επειδή όμως αυτή είναι μια επώδυνη και επίπονη συζήτηση, μέχρι να λύσει τα υπαρξιακά της προβλήματα η Ευρώπη θα έχει καθαρίσει το παιχνίδι η Αμερική που τέτοιου είδους ζητήματα τα έχει λυμένα από τον καιρό του Λίνκολν. Άλλωστε το οτι το λέει ο Γιούνκερ δεν λέει απολύτως τίποτα – εξαρτάται τι ώρα το είπε.
Ο ρόλος της Ρωσίας
Η Ρωσία όσο κι αν σας φανεί παράξενο, δεν φαίνεται να θέλει μπλεξίματα στη Μέση Ανατολή προς ώρας. Όχι γιατί δεν ορέγεται τα κοιτάσματα και τη γεωπολιτική επιρροή που έχει η υποκαυκάσια γειτονιά της, αλλά γιατί απλά δεν μπορεί. Για τη Μόσχα το κύριο ζητούμενο είναι η οικονομική επιβίωση – ξέρει οτι όλη της η ισχύς βασίζεται στις εξαγωγές φυσικού αερίου. Όχι όμως οποιουδήποτε φυσικού αερίου, αλλά αυτού που διακινεί και τροφοδοτεί μέσα από αγωγούς. Δυστυχώς για τον Πούτιν το παιχνίδι της ενέργειας αλλάζει. Το υγροποιημένο φυσικό αέριο κερδίζει διαρκώς μερίδιο της αγοράς ενώ η μεταφορά του γίνεται με βαπόρια. Μάλιστα η πρόβλεψη των αγορών είναι οτι το 2040 το 50% των αποθεμάτων θα διακινείται δια θαλάσσης. Μπροστά σε αυτές τις τεκτονικές αλλαγές η Μόσχα έχει ανάγκη σταθερότητας για να πατήσει στα πόδια της – πόσο μάλλον τώρα που βλέπει ρήγματα στο δυτικό συνασπισμό. Άλλωστε, η Αμερική θέλει μια Ρωσία ζωντανή για να μπορεί να ισορροπεί στο τρίγωνο με την Κίνα, αλλά όχι τόσο αναβαθμισμένη που να κινείται μόνη της ή τόσο αδύναμη που να ζητήσει στήριξη από το Πεκίνο. Έτσι η Ρωσία δίνει τη δική της μάχη με το Αζερμπαϊτζάν για τις συμφωνίες που έχει στις ήδη κλεισμένες αγορές και η πώληση οπλικών συστημάτων όπως οι S-400 στην Τουρκία. Μη γελιόμαστε όμως – εμπόριο όπλων και marketing με πείνα δεν πάνε μαζί.
Κίνα, η άγνωστη
Για το τέλος άφησα τον πιο σημαντικό αλλά και τον πιο απρόβλεπτο παίκτη. την Κίνα. Η υπερδύναμη της Άπω Ανατολής είναι η μόνη που μπορεί να ανατρέψει θεμελιωδώς τους αμερικανικούς σχεδιασμούς στην περιοχή εκμεταλλευόμενη τα κενά που μπορεί να δημιουργηθούν, παρά το γεγονός ότι υπήρξε και εδώ τρόπος συνεργασίας με τις ΗΠΑ αναφορικά με το αγκάθι που ονομάζεται Βόρεια Κορέα. Μην εγκλωβιζόμαστε σε αυταπάτες, ωστόσο. Αν το Κατάρ πιεστεί οικονομικά από τους Άραβες γείτονές του μία είναι η διέξοδος για την επιβίωση της οικονομίας αλλά και της δυναστείς – η διοχέτευση του φυσικού αερίου του προς την Κίνα και την Ινδία.
Εδώ ανακύπτουν νέα ζητήματα αναφορικά με τον χειρισμό του παιχνιδιού στη Μέση Ανατολή τα οποία πρέπει ή θα έπρεπε να απασχολούν όποιον θέλει να βρει τα αόρατα νήματα συμφέροντος και εξάρτησης στην περιοχή. Το βέβαιο είναι οτι είμαστε μπροστά σε μεγάλες ανακατατάξεις και η Ελλάδα μπορεί να έχει κομβικό ρόλο στη διαμόρφωση των εξελίξεων – αναλογικά με το μέγεθός της πάντα. Το τι κάνουμε και τι δεν κάνουμε προς αυτή την κατεύθυνση θα το δούμε στο editorial της Δευτέρας.
