Γράφει ο Ceteris Paribus
Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Οικονομίας κ. Πιερ Μοσκοβισί εξήγγειλε επισήμως την ενεργοποίηση της διαδικασίας για την έξοδο της Ελλάδας από τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος. Ταυτόχρονα -και ασφαλώς όχι τυχαία- με δημόσιες δηλώσεις του χαρακτήρισε το ελληνικό πρόγραμμα «ένα σκάνδαλο για τις δημοκρατικές διαδικασίες». Αν θέλουμε να έχουμε έναν καλό οδηγό για να εξετάσουμε τη σημασία που έχει η έξοδος της Ελλάδας από τη διαδικασία του υπερβολικού ελλείμματος, πρέπει να συνυπολογίσουμε τις δηλώσεις Μοσκοβισί περί «σκανδάλου».
Ας ξεκινήσουμε από αυτό που θα έπρεπε να είναι αυτονόητο: μια χώρα-μέλος υπάγεται στη διαδικασία επιτήρησης περί υπερβολικού ελλείμματος όταν το συνολικό έλλειμμά της (έλλειμμα Γενικής Κυβέρνησης) ξεπεράσει το 3% του ΑΕΟ, βάσει των κριτηρίων του Μάαστριχτ. «Επιτηρητής» σε αυτή τη διαδικασία είναι η Κομισιόν. Αυτονόητα η εν λόγω χώρα-μέλος εξέρχεται από τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος όταν μειώσει «αξιόπιστα» (δηλαδή όχι οριακά ή συγκυριακά) το έλλειμμά της κάτω από το 3% του ΑΕΠ. Η Ελλάδα πληροί πλέον απόλυτα αυτούς τους όρους: όπως βλέπουμε στον πίνακα, το συνολικό έλλειμμα του προϋπολογισμού μειώθηκε ήδη το 2016 σε 2,5% του ΑΕΠ και, βάσει των εκτιμήσεων της ίδιας της Κομισιόν, αναμένεται να μειωθεί περαιτέρω σε 1% το 2017 και να γίνει πλεόνασμα 0,9% του ΑΕΠ το 2018. Μάλιστα, οι προβλεπόμενες επιδόσεις του 2017 και ιδιαίτερα του 2018 είναι όχι απλώς εντός των ορίων του Μάαστριχτ αλλά κορυφαίες στην Ευρώπη!
Ωστόσο, η αυτονόητη έξοδος από αυτή τη διαδικασία δεν είναι καθόλου αυτονόητη. Το γιατί, θα το δούμε στη συνέχεια.
ΠΙΝΑΚΑΣ
Δημοσιονομικά μεγέθη Ελλάδας
Έτος 2014 2015 2016 2017** 2018***
Πρωτογενές ισοζύγιο* -0,4 3,9 -0,8 -2,1 -3,7
Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης* 3,6 7,5 2,5 1,0 -0,9
Χρέος (%ΑΕΠ) 179,7 177,4 181,6 179,1 172,4
*Αρνητικό πρόσημο σημαίνει πλεόνασμα
**Προβλέψεις
***Εκτιμήσεις
Πηγή: AMECO (Κομισιόν)
Πολιτική χειρονομία
Ο ίδιος ο Ευρωπαίος επίτροπος Οικονομικών παρουσίασε την έξοδο της Ελλάδας από τη διαδικασία περί υπερβολικού ελλείμματος σαν «αναγνώριση των προσπαθειών» που κατέβαλε η Ελλάδα στο δημοσιονομικό μέτωπο. Δεν πρόκειται λοιπόν μόνο για το τεχνοκρατικό «τυπικώς εντάξει», αλλά για πολιτική χειρονομία της Κομισιόν προς την Ελλάδα. Με ποιο στόχο; Ο άμεσα ορατός στόχος είναι να «πιστώσει» με αξιοπιστία την ελληνική οικονομία, υποβαθμίζοντας το country risk και διευκολύνοντας την πρόσβασή της στις αγορές. Ο μη άμεσα ορατός στόχος είναι να δηλωθεί η στήριξη της Ελλάδας γενικώς στη διαρκή διαπραγμάτευση με τους δανειστές. Όπως θα δούμε παρακάτω, εδώ ακριβώς «κολλάνε» οι δηλώσεις του κ. Μοσκοβισί περί «σκανδάλου για τις δημοκρατικές διαδικασίες»…
Γιατί ωστόσο η Κομισιόν θέλει να παράσχει μια τέτοια στήριξη; Διότι απλούστατα οι σχεδιασμοί για το μέλλον του ελληνικού προγράμματος στους κόλπους των δανειστών ή ακριβέστερα σε κάποιες εκ των «συνιστωσών» των δανειστών, μάλλον δεν συνάδουν με την «αναγνώριση των προσπαθειών» της Ελλάδας…
Διότι υπάρχει ένα προφανές στοιχείο: ότι το ελληνικό έλλειμμα έπεσε το 2016 κάτω από 3%, είναι γνωστό στην Κομισιόν εδώ και πολύ καιρό. Επισήμως, έχει επικυρωθεί τον Απρίλιο, με την επικύρωση των ελληνικών δημοσιονομικών στοιχείων από τη Eurostat. Ανεξαρτήτως οποιασδήποτε άλλης διαδικασίας, η Κομισιόν όφειλε να ενεργοποιήσει τη διαδικασία για την έξοδο της Ελλάδας από τη διαδικασία, ήδη από το Μάιο. Γιατί δεν έπραξε το αυτονόητο; Η αισιόδοξη ερμηνεία είναι ότι επέλεξε να δώσει αυτό το πολιτικό «μπόνους» στην Ελλάδα τώρα, στις αρχές φθινοπώρου. Η ρεαλιστική ερμηνεία όμως είναι ότι οι δανειστές δεν ήθελαν να δώσουν καμία «ενθάρρυνση» και κανένα «μπόνους» ενόσω διαρκούσαν οι διαπραγματεύσεις για τη δεύτερη αξιολόγηση. Μερικοί από αυτούς, στο πλαίσιο της λογικής «μην ενθαρρύνετε τους Έλληνες γιατί θα χαλαρώσουν», ίσως δεν ήθελαν να δοθεί ούτε καν τώρα…
Ποιος είναι ο επιτηρητής;
Ωστόσο, οι δηλώσεις του Πιερ Μοσκοβισί περί «σκανδάλου» κ.λπ. δεν αφορούν μόνο αυτό, αλλά κάτι άλλο, πολύ σημαντικότερο: σε ποια διαδικασία εντάσσεται το ελληνικό πρόγραμμα και ποιος το επιτηρεί θεσμικά.
Αν τεθεί έτσι το ερώτημα, τότε ερμηνεύονται καλύτερα οι δηλώσεις του κ. Μοσκοβισί: μιλώντας περί «σκανδάλου δημοκρατικών διαδικασιών», εννοεί ότι το ελληνικό πρόγραμμα είναι παντελώς εκτός κάθε θεσμικής διαδικασίας που προβλέπουν οι ευρωπαϊκές συνθήκες! Και παρ’ όλα αυτά, συμμετέχουν σε αυτό, ως τμήματα της τρόικας αρχικώς και του κουαρτέτου στη συνέχεια, τόσο η Κομισιόν όσο και η ΕΚΤ, που αμφότερες κινούνται καταφανώς εκτός των ορίων του θεσμικού τους ρόλου! Η εντολή της Κομισιόν απορρέει από τη Συνθήκη της Λισσαβόνας, η οποία δεν προβλέπει τίποτε απολύτως για μνημόνια, τρόικες δανειστών και τα συναφή! Όσο για την ΕΚΤ, γι’ αυτήν τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα: τι δουλειά έχει μια κεντρική τράπεζα που έχει προικισθεί με ανεξαρτησία από πολιτικές επιρροές και που ρόλος της είναι η σταθερότητα των τιμών να συμμετέχει σε τρόικες και κουαρτέτα δανειστών που επιβάλλουν μνημόνια;
Προσποιούμενος ότι δεν καταλαβαίνει ποιο είναι το θέμα, ο Έλληνας (τι περιπλοκές δημιουργεί η διεθνοποίηση…) εκπρόσωπος της Κομισιόν κ. Μαργαρίτης Σχοινάς έσπευσε να απαντήσει στον κ. Μοσκοβισί ότι «Η Eυρωπαϊκή Επιτροπή και ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ έδωσαν πάντοτε ιδιαίτερη προσοχή στην ανάγκη να κατανεμηθεί το βάρος του ελληνικού προγράμματος ισότιμα και δίκαια». Αυτός ο διάλογος κωφών μας δημιουργεί την υποψία ότι υπάρχουν φόβοι πως κάποια στιγμή θα αναζητηθούν ευθύνες γι’ αυτό το ξεστράτισμα της Κομισιόν από τη θεσμική της εντολή…
Υπάρχει όμως ένα ζήτημα που αφορά στο μέλλον και είναι εξόχως ελληνικού ενδιαφέροντος: το ζήτημα της επιτήρησης και του «επιτηρητή» του ελληνικού προγράμματος. Το κρίσιμο ερώτημα είναι: θα επανέλθει ποτέ η Ελλάδα εντός ευρωπαϊκών θεσμικών διαδικασιών; Διότι πρέπει να είναι σαφές ότι αυτή τη στιγμή είναι σε ένα παράτυπο από την άποψη των ευρωπαϊκών συνθηκών καθεστώς επιτήρησης.
Κάνοντας την υπόθεση, που αυτή τη στιγμή φαίνεται πιθανότερη, ότι το ΔΝΤ θα αποχωρήσει από το ελληνικό πρόγραμμα και θα μείνει μόνο ως σύμβουλος, απομένουν δύο λύσεις για να εξασφαλιστεί μια τέτοια επάνοδος της Ελλάδας στο πλαίσιο των ευρωπαϊκών συνθηκών: είτε το πλαίσιο της δημοσιονομικής επιτήρησης θα συμπληρωθεί ώστε να μπορεί η Κομισιόν να ασκεί μνημονιακού τύπου επιτήρηση είτε θα αναλάβει αυτή την επιτήρηση ο ESM – βάσει του γερμανικού σχεδίου για μετατροπή του σε «Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο». Όμως, έστω κι έτσι, ο τοιουτοτρόπως μετασχηματισμένος ESM θα κινείται εντός ή εκτός ευρωπαϊκών συνθηκών; Για να λειτουργήσει εντός ευρωπαϊκών συνθηκών, θα πρέπει να συμπληρωθούν οι ευρωπαϊκές συνθήκες ώστε να τον περιλαμβάνουν. Μια τέτοια συμπλήρωση-τροποποίηση των συνθηκών απαιτεί πλειοψηφίες που δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι θα επιτευχθούν. Η άλλη λύση είναι να ληφθεί μία και μόνο απόφαση, περί ανεξαρτησίας του ESM, οπότε οι καταφεύγοντες στον ESM θα πράττουν με ιδία ευθύνη. Ακόμη και έτσι όμως, και πάλι τα πράγματα από θεσμικής απόψεως δεν θα είναι εντελώς καθαρά…
Από αυτή την άποψη, η έξοδος από τη διαδικασία του υπερβολικού ελλείμματος έχει και μια αρνητική πλευρά: η Κομισιόν βγαίνει και τυπικά από το «κάδρο» της επιτήρησης των ελληνικών δημοσιονομικών, παραμένοντας όμως επιτηρήτρια ως μέλος του «κουαρτέτου»! Αυτό σημαίνει ότι η μοναδική διαδικασία επιτήρησης της Ελλάδας είναι εξωθεσμική και «παράτυπη».
Κατά τα άλλα, επί της ουσίας, η έξοδος από τη διαδικασία του υπερβολικού ελλείμματος, όταν η επιτήρηση από το 2010 και ύστερα γίνεται στο πλαίσιο των μνημονίων και όταν συνεχίζεται με δημοσιονομικούς στόχους πολύ «βαρύτερους» από αυτούς του Μάαστριχτ που μάλιστα εκτείνονται σε βάθος δεκαετιών, δεν σημαίνει απολύτως τίποτε.
Αν σημαίνει κάτι, είναι επειδή αποτελεί θετική πολιτική χειρονομία. Οι ουσιώδεις προεκτάσεις κρύβονται στις δηλώσεις Μοσκοβισί περί «σκανδάλου για τις δημοκρατικές διαδικασίες»…
