Γράφει ο Ceteris Paribus
Η «καθαρή έξοδος» από τα μνημόνια είναι, για προφανείς λόγους, η μεγάλη επαγγελία του πρωθυπουργού και της κυβέρνησης.
Τι εννοούμε όμως λέγοντας «καθαρή έξοδος»; Και, ανάλογα με το τι εννοούμε, είναι η καλύτερη λύση για την Ελλάδα;
Στην κυριολεξία, καθαρή έξοδος από τα μνημόνια θα σήμαινε μόνο ένα πράγμα: την έξοδο από τις πολιτικές που επιβλήθηκαν στα χρόνια των μνημονίων. Προφανώς, ούτε ο Αλέξης Τσίπρας ούτε ο Εμάνουελ Μακρόν ούτε η κ. Μέρκελ ούτε το ΔΝΤ αναφέρονται σε μια τέτοια έξοδο.
«Καθαρή έξοδος» – δηλαδή;
Από τη στιγμή που αποκλείεται το κυριολεκτικό περιεχόμενο των λέξεων, καθαρή έξοδος από τα μνημόνια, θα μπορούσε να σημαίνει καθαρή έξοδο από τη διεθνή επιτροπεία, αυτή την ειδεχθή και πρωτοφανή στα μεταπολεμικά ευρωπαϊκά χρονικά μορφή διεθνούς οικονομικού ελέγχου ακόμη και σε… ανατριχιαστικές λεπτομέρειες της εφαρμοζόμενης πολιτικής. Ωστόσο, ούτε αυτό είναι στον ορίζοντα. Όποιος ισχυρίζεται ή προαναγγέλλει κάτι τέτοιο, πρέπει να είναι αθεράπευτα αφελής. Η επίτευξη των συμφωνημένων πλεονασμάτων όχι μόνο του 3,5% του ΑΕΠ μέχρι και το 2022 αλλά και πάνω από 2% του ΑΕΠ μέχρι και το… 2060, δεν θα αφεθεί στην καλή θέληση των ελληνικών κυβερνήσεων. Θα επιτηρούνται λεπτομερώς, και γνωρίζουμε ήδη από ποιον: από τον μετασχηματισμένο σε Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο ESM.
Συμφωνώντας σε ένα τέτοιο μετασχηματισμό και στην ανάληψη ενός τέτοιου ρόλου από τον ESM, ο «υψηλός φίλος» Μακρόν συμφωνεί να είναι αυτός ο δημοσιονομικός δεσμοφύλακας της Ελλάδας για τις επόμενες δεκαετίες.
Για τους εχέφρονες, δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσουμε περισσότερο για κάτι που είναι κοινό μυστικό σε όλη την υφήλιο…
Αν δεν έχουμε νέο χρηματοδοτικό πρόγραμμα = νέο «κλασικό» μνημόνιο, θα αλλάξουν η μορφή και οι μηχανισμοί της διεθνούς επιτροπείας. Η σκληρότητα της επιτροπείας δεν προκύπτει από τη σκληρότητα των διαδικασιών αλλά από τη σκληρότητα των μνημονιακών στόχων: όταν πρέπει να πετύχεις πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ επί σειρά ετών και στη συνέχεια διαρκώς πάνω από 2% του ΑΕΠ για μερικές δεκαετίες, δεν υπάρχει «ήπιος» τρόπος για να το καταφέρεις! Όταν αυτή η δεύτερη μορφή σκληρότητας είναι «κλειδωμένη» για μακρά σειρά ετών, η σκληρότητα των πολιτικών, επομένως και της επιτροπείας, είναι… εξασφαλισμένη!
Αποκλείοντας αυτές τις δύο ενδεχόμενες σημασίες της «καθαρής εξόδου», απομένει μία: η καθαρή έξοδος στις αγορές. Και είναι η μόνη καθαρή έξοδος που είναι πραγματικά στο τραπέζι. Μόνο που μια τέτοια καθαρή έξοδο είναι αμφίβολο αν πρέπει να τη θέλει η ίδια η Ελλάδα, ενώ είναι πιθανό να σπρώξουν προς αυτή με τη μεγαλύτερη δύναμη κυρίως οι χειρότεροι εχθροί της!
«Καθαρή έξοδος» = στις αγορές χωρίς σωσίβιο
Επειδή αυτό μπορεί να ηχεί παράδοξο, σπεύδω να το εξηγήσω. Καθαρή έξοδος στις αγορές σημαίνει έξοδος χωρίς την εγγύηση ενός αποθέματος ρευστότητας που εξασφαλίζει η προληπτική πιστωτική γραμμή (ECCL). Αυτό ισοδυναμεί με βουτιά στον ωκεανό χωρίς σωσίβιο! Οι αγορές δεν είναι η χαρά του επικοινωνιολόγου, αλλά μια πολύ σκληρή υπόθεση: διεθνείς εκθέσεις των οίκων αξιολόγησης, βαθμολόγηση και αναβαθμολόγηση του αξιόχρεου της χώρας και μια μεγάλη πραγματική απειλή: η αύξηση του επιτοκίου δανεισμού – που δεν μπαίνει σε διαπραγμάτευση σε κανένα Eurogroup και από την οποία δεν μπορεί να σε σώσει κανένας Μακρόν…
Όταν μια τέτοια «καθαρή έξοδος» σημαίνει ήδη μια μεγάλη αύξηση του επιτοκίου δανεισμού του ελληνικού Δημοσίου (από επίπεδα κάτω του 1%, που είναι το επιτόκιο των δανείων του ESM) σε επίπεδα άνω του 4%), το επιτόκιο είναι μαχαίρι κοφτερό. Μόνο χαχόλοι θα νόμιζαν ότι ύστερα από την καθαρή έξοδο στις αγορές θα υπάρχει η άνεση να γίνονται… παρασπονδίες που θα επηρεάζουν αρνητικά την επίτευξη των μνημονιακών στόχων: η επιτροπεία των αγορών θα είναι πιο σκληρή από την επιτροπεία του ESM – στην πραγματικότητα θα έχουμε μια διπλή επιτροπεία! Μια αρνητική έκθεση της Standard & Poors ή μια υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας μπορεί να εκτινάξει το επιτόκιο δανεισμού πάνω από το 5 ή το 6% – και τότε θα ξαναρχίσουν τα «όργανα»…
Αυτός ο κίνδυνος -ή, ας το πούμε πιο… ήπια, ρίσκο- γίνεται ακόμη οξύτερος από το γεγονός ότι η έξοδος στις αγορές θα είναι… καθαρή! Μια χώρα που έχει κλείσει 7 χρόνια εκτός αγορών, που έχει χάσει το 26% του ΑΕΠ της και που κουβαλάει το συντριπτικό βάρος των υποχρεώσεων για επίτευξη θηριωδών πρωτογενών πλεονασμάτων επί μακρά σειρά ετών, είναι σωστό, είναι ορθολογικό να βγει κατευθείαν και πλήρως στις αγορές; Αυτό το άλμα από το μηδέν στο… άπειρο δεν είναι πολύ υψηλού ρίσκου; Ποιος θα πει ελαφρά τη καρδία ότι η Ελλάδα είναι θωρακισμένη απέναντι στις αγορές όταν τη στιγμή που μιλάμε υποβαθμίζονται η πιστοληπτική ικανότητα της Μ. Βρετανίας και της Κίνας;
Ακόμη μεγαλύτερο είναι το ρίσκο σε σχέση με τις διακυμάνσεις της διεθνούς συγκυρίας: τι θα γίνει αν -παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα θα είναι, υποθετικά, «καθ’ όλα εντάξει»- έχουμε μια νέα διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση; Οι αγορές θα «κλείσουν» και θα πάψουν να μας δανείζουν. Και τότε, θα είναι ανοιχτά πολύ σκληρά σενάρια: χρεοκοπία εντός Ευρωζώνης, καθαρή έξοδος από αυτήν ή «μισή» έξοδος με διπλό νόμισμα κ.λπ. Αν όμως αυτό παραπέμπει στο απρόοπτο, ένα άλλο ενδεχόμενο είναι πολύ πιθανό: να μην πιάνονται οι δημοσιονομικοί στόχοι. Τότε θα έχουμε διπλή πίεση, τόσο από τους δανειστές όσο και από τις αγορές – και το «κλατάρισμα» θα είναι πολύ πιθανό…
Η λογική λέει ότι η έξοδος στις αγορές απαιτεί μεταβατική περίοδο και απτές -και όχι επικοινωνιακού χαρακτήρα, δηλαδή δηλώσεις και επαίνους- εγγυήσεις. Η περίοδος ύστερα από τη 2η αξιολόγηση είναι εν μέρει δοκιμαστική αλλά όχι στην κυριολεξία μεταβατική, όταν εκκρεμούν τόσα πολλά και σημαντικά, όπως μια νέα ανακεφαλαίωση των τραπεζών, πιθανά νέα μέτρα κ.λπ.
Μοσκοβισί, Ρέγκλινγκ – Σόιμπλε και Γερμανοί Φιλελεύθεροι
Ποιο είναι το πρόβλημα με την «καθαρή έξοδο»; Ότι όσοι την υποστηρίζουν κινούνται από πολιτικές σκοπιμότητες και όχι από ρεαλιστικές εκτιμήσεις για τα οικονομικά δεδομένα και τις προοπτικές. Μάλιστα, στον κοινό τόπο της «καθαρής εξόδου» συμπίπτουν εκπρόσωποι ανταγωνιστικών συμφερόντων και σχεδίων! Συγκεκριμένα:
- Όταν στελέχη των Γερμανών Φιλελευθέρων δηλώνουν ότι το κόμμα τους δεν είναι αρνητικό με ένα νέο πρόγραμμα για την Ελλάδα, αλλά υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι θα συμμετέχει το ΔΝΤ, και την ίδια στιγμή δεν θέλουν να ακούσουν για ελάφρυνση του χρέους (που όμως είναι εκ των ων ουκ άνευ προϋπόθεση για τη συμμετοχή του ΔΝΤ), είναι σαν να λένε ότι δεν θα υπάρξει καινούργιο πρόγραμμα. Μη μας μπερδεύει η έννοια «μνημόνιο»: εννοούν το γνωστό «ούτε ευρώ νέα χρηματοδότηση για τους Έλληνες». Αυτό σημαίνει καθαρή έξοδος στις αγορές! Διότι απλούστατα όχι μόνο το «κλασικό» μνημόνιο με χρηματοδοτικό πρόγραμμα αλλά και η προληπτική πιστωτική γραμμή (ECCL) απαιτούν νέα χρηματοδότηση!
- Όταν ο Μάριο Ντράγκι την επομένη των γερμανικών εκλογών ανατρέπει την προηγούμενη «αμετακίνητη» θέση του και έρχεται στις θέσεις του ΔΝΤ, αναγγέλλοντας επίσπευση των stress tests των ελληνικών τραπεζών για την άνοιξη, ώστε αν απαιτηθεί (που θα απαιτηθεί) νέα ανακεφαλαίωση, αυτή να υλοποιηθεί πριν τη λήξη του ελληνικού προγράμματος, δεν το κάνει επειδή πείσθηκε από τους τεχνοκράτες του ΔΝΤ αλλά επειδή τα αποτελέσματα των γερμανικών εκλογών σπρώχνουν σε καθαρή έξοδο στις αγορές και αυτό σημαίνει ότι με το πρόβλημα των ελληνικών τραπεζών να εκκρεμεί, μια τέτοια έξοδος θα είναι καταστροφή!
- Όταν η κ. Μέρκελ δηλώνει ότι έδωσε «τον αγώνα τον καλό» με επίγνωση και χωρίς αυταπάτες, μας λέει ότι γνώριζε πως τα αποτελέσματα θα είναι «ζόρικα» (προφανώς η κ. Μέρκελ δεν πίστεψε τις δημοσκοπήσεις – αυτές ήταν για το πόπολο…) και άρα ότι έχει συμφιλιωθεί με την ιδέα των συμβιβασμών για τη συγκρότηση νέου κυβερνητικού συνασπισμού. Και όταν τα ρεπορτάζ λένε ότι ο κ. Σόιμπλε πιέζεται να γίνει πρόεδρος της Βουλής, ο λόγος είναι αυτοί ακριβώς οι συμβιβασμοί κι όχι ότι με το AfD στην Μπούτεστανγκ το έργο του προέδρου της απαιτεί εμπειρία. Όλα αυτά για την Ελλάδα διαβάζονται πολύ απλά ως εξής: στη νέα γερμανική Βουλή θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να έρθει και να περάσει πρόταση για νέα χρηματοδότηση του ελληνικού προγράμματος με οποιαδήποτε μορφή – και «ούτε ευρώ» νέα χρηματοδότηση σημαίνει καθαρή έξοδος!
- Όταν ο κ. Μοσκοβισί μιλώντας για την Ελλάδα χρησιμοποιεί για πρώτη φορά τον όρο «καθαρή έξοδος» και δηλώνει ότι πρέπει να ολοκληρωθούν όλες οι μεταρρυθμίσεις μέχρι τις αρχές καλοκαιριού, έχει υπόψη του ακριβώς αυτή την πραγματικότητα: ότι πολύ δύσκολα θα υπάρξει νέα χρηματοδότηση, ότι πάμε για «καθαρή έξοδο», κι ότι η Ελλάδα πρέπει να είναι θωρακισμένη από την άποψη των μεταρρυθμίσεων…
Ο Αλέξης Τσίπρας έχει επίσης τους δικούς του προφανείς λόγους να θέλει «καθαρή έξοδο»: για να… δοξαστεί σαν ο πρωθυπουργός που πέτυχε μια τέτοια «καθαρή έξοδο» και να προσποριστεί τα ανάλογα πολιτικά οφέλη. Βεβαίως, αυτό θα κοστίσει νέα μέτρα (=ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων) και μια fast track ανακεφαλαίωση των τραπεζών, ώστε το ΔΝΤ να εξευμενιστεί έτσι και να μη ζητήσει… έξοδα διατροφής για το «διαζύγιο», αφού δεν θα πάρει ελάφρυνση του χρέους, αλλά «τι είν’ ο πόνος μπρος στα κάλλη». Όσο για τις θύελλες του (όχι μακρινού) μέλλοντος, έχει ο θεός…
