Του ΘΑΝΑΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ*
Την τελευταία δεκαετία, μας συντάραξαν μια σειρά κρίσεων που μετέβαλλαν βιαίως τον κόσμο μας και τον τρόπο που βλέπαμε τα πράγματα , ζούμε μια άνευ προηγουμένου περίοδο.
Ο τρόπος αντίδρασης και οι πολιτικές συνέπειες των κρίσεων μεταβάλλονται συνεχώς. Στην χρηματοπιστωτική κρίση οι εταίροι, μας δανείσαν με μέτρα τιμωρητικού, ηθικού χαρακτήρα , ήταν απρόθυμοι για αμοιβαιοποίηση χρεών, ή στην δημοσιονομική χαλαρότητα ως τρόπος υπέρβαση της κρίσης. Στην πανδημία παρά την προσπάθεια να το επαναλάβουν , τελικά έγινε η ρωγμή με το ταμείο ανάκαμψης και αναστάλθηκαν οι δημοσιονομικοί περιορισμοί.
Από την άλλη η προσφυγική κρίση αντιμετωπίστηκε με κλείσιμο των συνόρων, όπως και αρχικά με καραντίνα η πανδημία , αλλά και για τις δύο κρίσεις μοιάζει ανέφικτο να είναι το κλείσιμο το συνόρων και ο απομονωτισμός η λύση, αντιθέτως το κλείσιμο μπορεί να αποβεί το ίδιο οδυνηρό και για τους ¨μέσα¨. Το νερό δεν μπορείς να το κρατήσεις στη χούφτα.
Η ισλαμική Τρομοκρατία, εμάς για πολλούς λόγους μας προσπέρασε, αλλά και στην Ευρώπη έχει περιοριστεί , άφησε όμως πίσω της, εντεινόμενο από την υγειονομική κρίση, την εκχώρηση ατομικών δικαιωμάτων και ιδιωτικότητας, χάριν της ασφάλειας.
Η Τουρκία ανέβασε την επιθετικότητα της , σε μια γεωπολιτική στιγμή που γίνονται μετατοπίσεις στην Ανατολική Μεσόγειο και η Ελλάδα τρέχει να καλύψει τη χρόνια αδράνεια στην οριοθέτηση των κυριαρχικών μας δικαιωμάτων.
Τα αίτια που προκάλεσαν αυτές τις κρίσεις με την όποια ένταση , υποχώρηση , κορύφωση, κάμψη , εργαλειοποίηση…συνεχίζουν να υπάρχουν. Δεν έχουν εξαλειφθεί. Δεν ήταν παροδικό ούτε κάτι που πέρασε και πάθαμε ¨ανοσία¨, συνεχίζουν να υπονομεύουν την ¨κανονικότητα¨ αμείωτα..
Όλο και περισσότεροι αναλυτές μιλούν για τέλος εποχής. Ζούμε την εποχή της μετάβασης ; ή έχει ξεκινήσε ι ήδη η νέα εποχή; Η παγκοσμιοποίηση τελείωσε , τουλάχιστον όπως την ξέραμε; Ως ποιο βαθμό θα γίνει αποπαγκοσμιοποίηση ; τι θα κάνει η φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη; Κι αφού χάνει την ηγεμονία, τι θα την διαδεχτεί; Ο απομονωτισμός και τα έθνη-κράτη; Κάποιας μορφής παγκόσμια οργάνωση και οικονομία , με τον ένα η τον άλλο τρόπο υπήρχε και πριν την καπιταλιστική εποχή. Πόσο μάλλον μετα την εμπειρία της παγκοσμιοποίησης, δε μπορώ να φανταστώ έναν κόσμο χωρίς… σμαρτφονς ή απλησίαστα λόγω κόστους. Το ερώτημα είναι για ποιον θα δουλεύει.
Η εποχή που διανύουμε είναι μια εποχή αναταραχής. Δεν είναι απαραίτητο να αποδεχτούμε τα μοτίβα της ιστορίας αλλά διευκολύνουν πολλές φορές την κατανόηση της. Η πρώτη εποχή της παγκοσμιοποίησης ( και του ιμπεριαλισμού) υπήρξε από το 1860 έως το 1914. Το διάστημα αυτό ηγετικό ρόλο κατείχε η Μεγάλη Βρετανία. Πριν από αυτό το διάστημα και με πρώιμα καπιταλιστικά χαρακτηριστικά , τον 17ο αιώνα, ηγούταν η Ολλανδία και πιο πριν στην αυγή αυτής της περιόδου ήταν η Αναγέννηση με κέντρο τις Ιταλικές πόλεις.
1914 έως 1945 είναι οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι
1945 έως σήμερα, έχουμε την κυριαρχία και ηγεμονία των ΗΠΑ, στην αρχή με ένα νομισματικό σύστημα που βάση του ήταν ο χρυσός (Breton Woods 1945-1980) και την εποχή της παγκοσμιοποίησης όπως την ξέρουμε από το 1980- έως σήμερα.
Κύριο χαρακτηριστικό της σημερινής φάσης είναι πως ακόμη κι αν ήθελε η Αμερική, μπορεί να ηγηθεί του παγκόσμιου συστήματος; Όλα δείχνουν πως δε μπορεί, ο Τράμπ με τις ακρότητες του απλά το ξεσκέπασε πιο γρήγορα.
Η Ευρώπη θα παραμείνει ενωμένη ; Δείχνει, χωρίς κανείς να ξέρει , πως παρόλες τις αντιξοότητες και τις διαφοροποιήσεις μεταξύ βορρά-νότου ή παλιάς φιλελεύθερης Δυτικής και μετακομμουνιστικής Ανατολικής , υπάρχει η βούληση της αυτοσυντήρησης , για την ώρα. Δεν μπορεί όμως να παίξει κυρίαρχο παγκόσμιο ρόλο, δεν είναι πολιτικά ενιαία, παραμένει ένωση κρατών.
Η Κίνα ; Η μόνη υπερδύναμη που εμφανίζει ακόμη και μετα την πανδημία ραγδαία ανάπτυξη (V) , δεν βρίσκεται όμως στο κέντρο των παγκόσμιων εξελίξεων, ίσως ούτε των Αφρικανικών που στοχεύει μεθοδευμένα. Υπολείπεται ακόμη των αμερικανικών μεγεθών. Και την πήρε χαμπάρι πια ο ανταγωνισμός. Μέχρι τώρα η κίνα κινούταν ανενόχλητη, σχεδόν δεν είχε παρατηρηθεί η εκτίναξη της ανάπτυξής της. Ήδη οι σχέσεις με τις ΗΠΑ επιδεινώνονται και θα ενταθεί η πόλωση ακόμη κι αν χάσει ο Τράμπ.
Άλλα δυο χαρακτηριστικά δείχνουν την ένταση της μεταβατικότητας. Η αυξανόμενη ανισότητα χωρίς διαφαινόμενη αντίδραση, εναλλακτική . Αντίθετα παρατηρούμε αποδοχή αυταρχικών καθεστώτων και συμπεριφορών ή εκφυλισμό φιλελεύθερων δημοκρατικών κατακτήσεων. Και επίσης χάσμα γενεών. Διατηρούνται σε θέσεις λήψεις αποφάσεων άνθρωποι με ηλικίες και αντιλήψεις προ κρίσεων ,που δεν είναι διατεθειμένοι να υποχωρήσουν χάρι των millennials.
Κρίση λοιπόν του παγκόσμιου μοντέλου και κρίση ηγεμονίας. Εποχή αστάθειας και αναταραχής. Μια κατάσταση που μπορεί να καταλήξει σε ένα δικαιότερο κόσμο ή σε μια μετα-φιλελεύθερη δυστοπία.
Είναι μια στιγμή δύσκολη, αλλά η μεταβατικότητα, η ρευστότητα, έχει και την θετική της πλευρά αν αξιοποιηθεί. Το πρώτο βήμα είναι να σταματήσουμε να αποδίδουμε οτιδήποτε συμβαίνει στον κόσμο στις κακές μηχανορραφίες κάποιων ελίτ. Δεν έχουν πια κανένα έλεγχο, ανήκουν στο παρελθόν. Μπορούν ίσως κάποιες αποφάσεις τους να προκαλούν οδύνη ή θυμό, είναι βέβαιο πως δεν έχουν γίνει ούτε ηθικότεροι , ούτε καλύτεροι, αλλά απλά δεν έχουν πια ισχύ. Με το να επιμένουμε στην παρελθοντολογική καταγγελία και ανάλυση, δε δίνουμε μόνο δύναμη σε σκιάχτρα και τοτέμ (σύνδρομο Ελ Σίντ) αδρανοποιούμαστε κυρίως από νέους ορίζοντες και προοπτικές. Αν θέλουμε όντως να αλλάξουμε , να βγούμε από την χαοτική κατάσταση, να ζήσουμε σε ένα κόσμο καλύτερο, με περισσότερη δικαιοσύνη, συμπόνοια , και ανθεκτικότητα πρέπει να στηριζόμαστε στον εαυτό μας και στο δρόμο που μπορούμε να χαράξουμε και να υλοποιήσουμε, με λιγότερα λόγια και περισσότερη εποικοδομητική δράση.
Μια άνευ προηγουμένου κατάσταση, χρειάζεται μια άνευ προηγουμένου απάντηση, ένα συνασπισμό προοδευτικών, μετριοπαθών ή και συντηρητικών δυνάμεων, με ανθρώπους που να είναι διατεθειμένοι να υπερασπιστούν την δημοκρατία και την αξιοπρέπεια.
Ενάντια στην απληστία, τον αυταρχισμό, τον σκοταδισμό, την ολιγαρχία και την μισαλλοδοξία.
