Γράφει ο Ceteris Paribus
«Η Ευρώπη είναι το άθροισμα των λύσεων που δίνουμε στις εκάστοτε κρίσεις της».
Ζαν Μονέ*
Οι πρόσφατες προτάσεις της Γερμανίδας καγκελαρίου κ. Μέρκελ για Ευρωπαίο υπουργό Οικονομικών και αναπτυξιακό προϋπολογισμό, οι δηλώσεις του Γάλλου προέδρου κ. Μακρόν περί προτάσεων για εμβάθυνση σε 10 σημαντικά πεδία, η πρόσφατη επίσης πρόταση του κ. Σόιμπλε για αναπτυξιακά δάνεια του ESM προς τις χώρες-μέλη, αποδεικνύουν ότι υπάρχει ενδιαφέρουσα κινητικότητα στο ζήτημα του «εμπλουτισμού» της αρχιτεκτονικής της Ευρωζώνης.
Όπως θα δούμε στη συνέχεια, αυτή η «εμβάθυνση», που οι πιο αισιόδοξοι ελπίζουν ότι θα έχει το ρηξικέλευθο χαρακτήρα μιας «επανίδρυσης», είναι υποχρεωτική διαδρομή. Το δίλημμα είναι πραγματικό: η Ε.Ε. και η Ευρωζώνη είτε θα «επανιδρυθούν» (ό,τι και να σημαίνει αυτό) είτε θα μπουν σε αναπότρεπτη διαδικασία παρακμής που θα οδηγήσει στη διάλυση.
Γηράσκουσα και με μειούμενο ειδικό βάρος
Μπορεί το ευρώ να είναι το δεύτερο -μετά το δολάριο- «παγκόσμιο νόμισμα», αλλά οι προοπτικές φαίνονται με μεσομακροπρόθεσμες προβολές. Ποιο είναι το μέλλον της Ε.Ε. – Ευρωζώνης μεσομακροπρόθεσμα; Ίσως η πιο συνοπτική απάντηση είναι αυτή που έδωσε ο Ζαν – Κλοντ Γιουνκέρ σε δηλώσεις του στις 9 Δεκεμβρίου 2016, 60ή επέτειο των Συνθηκών της Ρώμης, που υπήρξαν η γενέθλια πράξη της σημερινής Ε.Ε. Είπε ο κ. Γιουνκέρ με εντυπωσιακά περιεκτικό και ωμά ειλικρινή τρόπο:
«(…) Εκείνοι που νομίζουν ότι είναι ώρα να αποδομηθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση, να γίνει κομμάτια, να μας χωρίσουν (…) έχουν εντελώς άδικο (…) είμαστε ένα σημαντικό μέρος της παγκόσμιας οικονομίας, το 25% του ΑΕΠ της. Σε δέκα χρόνια το ποσοστό αυτό θα είναι το 15%. Σε 20 χρόνια κανένα μέλος της Ε.Ε. από μόνο του δεν θα είναι μέλος της G-7 (..) Από δημογραφικής απόψεως, δεν είμαστε πλήρως υπό εξαφάνιση, αλλά χάνουμε βάρος δημογραφικά (…) Στις αρχές του 20ού αιώνα οι Ευρωπαίοι αποτελούσαν το 20% της ανθρωπότητας, τώρα το 5-6-7% και στα τέλη του 21ου αιώνα το 4% των 10 δισεκατομμυρίων».
Ο πίνακας 1, με την κατάταξη των 10 ισχυρότερων οικονομικά χωρών (με κριτήριο το ετήσιο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) μας δίνει μια πιο ακριβή εικόνα για το μειούμενο ειδικό βάρος των ευρωπαϊκών χωρών, επιβεβαιώνοντας απόλυτα τον κ. Γιουνκέρ.
Η ισχυρότερη ευρωπαϊκή χώρα, η Γερμανία, έχει μόλις το 4,54% του παγκόσμιου ΑΕΠ, όταν οι ΗΠΑ έχουν το 24,3% και η Κίνα το 14,8%. Όσο για το συσχετισμό μεταξύ των ηπείρων, πρώτη σε ΑΕΠ είναι πλέον η Ασία, δεύτερη η αμερικανική ήπειρος και τρίτη η Ευρώπη.
Το σημαντικότερο όμως είναι ότι τόσο οι ΗΠΑ όσο και -πολύ περισσότερο- η Ασία αναπτύσσονται με πολλαπλάσιους ρυθμούς σε σχέση με την Ε.Ε. και ακόμη περισσότερο σε σχέση με την Ευρωζώνη.
Όσον αφορά το δημογραφικό, που συχνά υποτιμάται ενώ αποτελεί ένα «στρατηγικό» δείκτη ευρωστίας, ο κ. Γιουνκέρ έχει επίσης απόλυτο δίκιο.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1
Το ΑΕΠ των 10 μεγαλύτερων οικονομιών το 2016
(σε τρισ. δολάρια)
- ΗΠΑ 18,03
- Κίνα 11
- Ιαπωνία 4,38
- Γερμανία 3,36
- Ηνωμένο Βασίλειο 2,86
- Γαλλία 2,42
- Ινδία 2,09
- Ιταλία 1,82
- Βραζιλία 1,77
- Καναδά 1,55
Πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα
Απόκλιση και μεταξύ των ισχυρών
Ωστόσο, η ανισόμετρη ανάπτυξη δεν ισχύει μόνο σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά και σε ευρωπαϊκό. Όπως έχει ειπωθεί πολύ εύγλωττα, στην ιστορική διαδρομή του εγχειρήματος της Ε.Ε., οι Ευρωπαίοι νικητές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου (Ην. Βασίλειο και Γαλλία) έχασαν τη μάχη του ανταγωνισμού με την ηττημένη Γερμανία. Αυτό είναι προφανές από το σημερινό συσχετισμό οικονομικής δύναμης. Ωστόσο, έχει ενδιαφέρον να δούμε ειδικότερα πώς επέδρασε το εγχείρημα του ενιαίου νομίσματος στον οικονομικό συσχετισμό μεταξύ των κορυφαίων χωρών. Ο πίνακας 2 δείχνει ότι:
-Το Ην. Βασίλειο, που είναι εκτός Ευρωζώνης, είχε καλύτερες επιδόσεις απ’ όλες τις εξεταζόμενες χώρες την πρώτη οκταετία του ευρώ μέχρι και την κρίση του 2008 (που την Ευρώπη «χτύπησε» το 2009). Από αυτή την άποψη, η επιλογή να μείνει εκτός ενιαίου νομίσματος μάλλον δικαιώνεται… Το Ην. Βασίλειο είχε επίσης επιδόσεις συγκρίσιμες με της Γερμανίας στην οκταετία ύστερα από το ξέσπασμα της κρίσης και ασυγκρίτως καλύτερες σε σχέση με τις άλλες 3 χώρες (Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία).
-Η Γερμανία κέρδισε έδαφος σε σχέση με τους ανταγωνιστές της της Ευρωζώνης ύστερα από το ξέσπασμα της κρίσης, ενώ στην προ της κρίσης οκταετία του ευρώ κερδισμένες ήταν οι υπόλοιπες 3 χώρες.
-Η Γερμανία στο διάστημα ύστερα από το 2008 αναπτύσσει το ΑΕΠ της με ρυθμούς υπερδιπλάσιους σε σχέση με τις Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία.
-Για τις Γαλλία, Ιταλία και Ισπανία, η ισχυρή ανάπτυξη μεταξύ 2001 και 2008 συνδυάστηκε με μεγάλη αύξηση των ιδιωτικών χρεών και δευτερευόντως του κρατικού χρέους, αλλά και προβλήματα αστάθειας στο τραπεζικό σύστημα. Το δεύτερο, στα χρόνια ύστερα από το 2008 αυξήθηκε ακόμη πιο ραγδαία, με αποτέλεσμα και οι 3 αυτές χώρες να έχουν σήμερα οξύ πρόβλημα κρατικού χρέους: Η Ιταλία στο 135% του ΑΕΠ, η Γαλλία στο 98% του ΑΕΠ και η Ισπανία λίγο πάνω από το 100% του ΑΕΠ.
Πολύ χαμηλότερη ανάπτυξη και δομικά προβλήματα στο τραπεζικό σύστημα και το χρέος είναι ο ορισμός του loser στον ανταγωνισμό.
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι σε αυτές τις 3 χώρες τα πολιτικά προβλήματα είναι μεγάλα και ότι ύστερα από το 2008 αισθάνονται πολύ «στενάχωρα» με… συγκάτοικο τη Γερμανία στο «κοινό ευρωπαϊκό σπίτι»…
ΠΙΝΑΚΑΣ 2
Μεταβολές ΑΕΠ* 4 ισχυρότερων χωρών
της Ευρωζώνη και του Ην. Βασιλείου
(% μεταβολή μεταξύ 2008-2001 και 2016-2008)
Χώρα 2001/2008 2016/2008
- Γερμανία 19,66 23,6
- Ην. Βασίλειο 38,67 22,10
- Γαλλία 29,64 10,93
- Ιταλία 24,89 3,59
- Ισπανία 56,96 2,61
*ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές
Πηγή: AMECO
Εμβάθυνση μετά… πολλών «ταχυτήτων»
Δεν θα ήταν σώφρον να εξετάσουμε την τρέχουσα συζήτηση, τις προτάσεις κ.λπ. για «επανίδρυση» της Ε.Ε. Υπό το πρίσμα όσων προαναφέρθηκαν, παραβλέποντας αυτές τις θεμελιώδεις πραγματικότητες. Υπό το πρίσμα αυτό λοιπόν, ας ξαναγυρίσουμε στον Ζαν Μονέ: αν η Ευρώπη είναι οι λύσεις που δίνει στις κρίσεις της, τότε η σημερινή Ευρώπη είναι οι λύσεις (ή η ανυπαρξία λύσεων) που έδωσε στα προβλήματα που γέννησε η κρίση. Τώρα όμως μπαίνουμε σε φάση ανάκαμψης. Τι θα συμβεί σε αυτή τη φάση; Θα υπάρξουν κάποια «μπαλώματα» και στην πράξη θα συσσωρευτούν νέα προβλήματα που θα ξεσπάσουν αργότερα σε μια νέα κρίση; Η Ε.Ε. και η Ευρωζώνη απλούστατα δεν αντέχουν μια τέτοια διαδοχή φάσεων ανάκαμψης και νέας κρίσης.
Μήπως λοιπόν το «δόγμα» Μονέ είναι πλέον ακατάλληλο; Μήπως πρυτανεύει πλέον η «στρατηγική σκέψη» για το μέλλον της Ε.Ε. που βασίζεται στη συνειδητοποίηση των αληθειών που περιέχονται στις δηλώσεις Γιουνκέρ; Θα μου επιτρέψετε να αμφιβάλλω σφόδρα!
Στις δηλώσεις της στο Βερολίνο ύστερα από τη συνάντησή της με τον κ. Μακρόν, η κ. Μέρκελ κινήθηκε απολύτως μέσα στο πνεύμα του «δόγματος Μονέ»: χαρακτήρισε πολύ καλή ιδέα την πρόταση του κ. Σόιμπλε για μετατροπή του ESM σε «Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο» και είπε ότι αυτό «θα μπορούσε να οδηγήσει στο να αποκτήσουμε ακόμη μεγαλύτερη σταθερότητα και να δείξουμε στον κόσμο ότι έχουμε όλα τα όπλα στη φαρέτρα μας ώστε να μπορούμε να αντιδρούμε με επάρκεια σε απροσδόκητες καταστάσεις». Αυτό λέγεται πολύ απλά «εξοπλισμός για επόμενες κρίσεις» κι όχι στρατηγική κατανόηση και προωθητική εμβάθυνση.
Υπάρχει σε όλες αυτές τις προτάσεις διάσταση έστω αναπτυξιακή, αφού η ευρωπαϊκή ήπειρος έχει εισέλθει σε φάση ανάπτυξης; Υπάρχει, αλλά είναι πολύ… μίζερη: να λειτουργήσει ο ESM σαν δανειστής κεφαλαίων που θα χρησιμοποιηθούν για επενδύσεις. Επενδύσεις με δανεικά από τον ESM, δεν είναι κάποια συγκλονιστική «εμβάθυνση» – απλώς ο ESM θα αντικαταστήσει (ή θα συμπληρώσει) την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Φυσικά, αυτό θα εξασφαλίσει, με τα σημερινά δεδομένα, φτηνά δάνεια για επενδύσεις, αλλά επενδύσεις με δανεικά δεν είναι συνώνυμο με ευρωπαϊκό προϋπολογισμό για την ανάπτυξη.
Μένει να ακούσουμε και τις προτάσεις του κ. Εμανουέλ Μακρόν, που υποσχέθηκε να παρουσιάσει ύστερα από τις γερμανικές εκλογές – για προφανείς λόγους. Υποθέτουμε βάσιμα ότι οι δικές του προτάσεις θα είναι πιο τολμηρές, αλλά δεν πρέπει να μας διαφύγει το γεγονός ότι προανήγγειλε σαφώς την Ευρωζώνη των «πολλών ταχυτήτων». Ίσως αποσκοπεί σε έναν γαλλο-γερμανικό «άξονα» που θα οικοδομηθεί πάνω στην ιδέα μιας πρώτης «ταχύτητας» – κάτι που θα ικανοποιούσε και τη Γερμανία…
Όσον αφορά τα 10 πεδία «εμβάθυνσης» τα οποία θα αφορούν οι προτάσεις του, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε, αλλά πρόσφατα «επεισόδια» μπορούν να μας προϊδεάσουν για ένα από αυτά: τη σύγκλιση προς ενιαίους φορολογικούς συντελεστές. Και ιδού πώς «κολλάνε» εδώ οι διαφορετικές «ταχύτητες»: όσοι συμφωνούν, θα προχωρήσουν. Οι υπόλοιποι θα αντιμετωπίσουν… κυρώσεις. Όπως η Ιρλανδία με την περίπτωση της Apple: η Κομισιόν επέβαλε αναδρομική φορολόγηση στην Apple αναδρομική φορολόγηση ύψους 13 δισ. δολαρίων! Η ίδια Κομισιόν, προετοιμάζει προτάσεις από τον περασμένο Οκτώβριο για τη δημιουργία ενιαίας φορολογικής βάσης, μια υπόθεση που ξεκίνησε με δηλώσεις των κ.κ. Σαρκοζί και Μέρκελ από το 2011…
Ας κρατάμε μικρό «καλάθι», ας περιμένουμε τις γερμανικές εκλογές και ας μην ξεχνάμε ποτέ την υπόθεση με τις πολλές «ταχύτητες» – που θα αφορούν κατεξοχήν και την Ελλάδα…
Υ.Γ. Το σίγουρο είναι πως η ιδέα για Ευρωπαίο υπουργό Οικονομίας και Οικονομικών δεν είναι κάτι το ρηξικέλευθο αν πρόκειται να έχουμε άλλον έναν… Τουσκ. Ή αυτός θα έχει πραγματικό χαρτοφυλάκιο (που σημαίνει κοινές πολιτικές σε κρίσιμους τομείς, ευρωπαϊκός προϋπολογισμός κ.λπ.) ή θα είναι επί των δηλώσεων…
