Σε μια απομονωμένη κοιλάδα στη νότια Χιλή, ένα μοναχικό κυπαρίσσι της Παταγονίας (Fitzroya cupressoides) στέκεται πάνω από τον θόλο ενός αρχαίου δάσους.
«Ήταν σαν ένας καταρράκτης από πράσινο», θυμάται ο κλιματολόγος Τζόναθαν Μπαριτσίβιτς, όταν αντίκρυσε για πρώτη φορά το Gran Abuelo (Προπάππους).
Ο Μπαριτσίβιτς μεγάλωσε κοντά στο εθνικό πάρκο Alerce Costero, 800 χιλιόμετρα νότια της πρωτεύουσας Σαντιάγο. Το πάρκο φιλοξενεί εκατοντάδες κωνοφόρα δέντρα που προέρχονται από τις κρύες, υγρές κοιλάδες των νότιων Άνδεων.
«Ποτέ δεν σκέφτηκα πόσο παλιό μπορεί να είναι το Gran Abuelo», είπε. «Τα αρχεία δεν με ενδιαφέρουν πραγματικά». Ωστόσο, η πρωτοποριακή μελέτη του έδειξε ότι ο γίγαντας των 30 μέτρων θα μπορούσε να είναι το αρχαιότερο δέντρο στον κόσμο.
Τον Ιανουάριο του 2020, ο επιστήμονας επισκέφθηκε το Gran Abuelo μαζί με τον μέντορα και φίλο του, τον δενδροχρονολόγο Αντόνιο Λάρα, για να πάρει ένα δείγμα από τον πυρήνα από τον κορμό του δέντρου. Κατάφεραν να φτάσουν μόνο στο 40% του δέντρου, καθώς το κέντρο του είναι πιθανότατα σάπιο. Ωστόσο, το δείγμα αυτό έδωσε ένα εύρημα περίπου 2.400 ετών.
Ο Μπαριτσίβιτς χρησιμοποίησε έναν συνδυασμό υπολογιστικών μοντέλων και παραδοσιακών μεθόδων για να υπολογίσει την ηλικία του δέντρου. Λαμβάνοντας υπόψη τις γνωστές ηλικίες παρόμοιων δέντρων που βρίσκονται στο ίδιο πάρκο και συνυπολογίζοντας το κλίμα και τις φυσικές μεταβολές, ο ερευνητής ατέληξε στο συμπέρασμα ότι το Gran Abuelo έχει ηλικία 5.484 ετών. Είναι δηλαδή, 600 χρόνια μεγαλύτερο από τον Μαθουσάλα, το σημερινό αρχαιότερο δέντρο στον κόσμο που βρίσκεται στην Καλιφόρνια.
Ο Μπαριτσίβιτς πιστεύει ότι υπάρχει 80% πιθανότητα το δέντρο να είναι πάνω από 5.000 χρόνια – αλλά ορισμένοι συνάδελφοί του αμφισβητούν αυτά τα ευρήματα. Υποστηρίζουν ότι μόνο οι πλήρεις αυξητικοί δακτύλιοι μπορούν να προσδιορίσουν σωστά την ηλικία ενός δέντρου. Πιστεύει επίσης ότι τα αρχαία δέντρα μπορούν να βοηθήσουν τους ειδικούς να κατανοήσουν πώς τα δάση αλληλεπιδρούν με το κλίμα.
«Το Gran Abuelo δεν είναι απλώς παλιό, είναι μια χρονοκάψουλα που φέρει ένα μήνυμα για το μέλλον», είπε. «Έχουμε ένα αρχείο ζωής 5.000 ετών μόνο σε αυτό το δέντρο και μπορούμε να δούμε την αντίδραση ενός αρχαίου όντος στις αλλαγές που έχουμε επιφέρει στον πλανήτη», πρόσθεσε.
Τον Ιανουάριο, ο Μπαριτσίβιτς, ο οποίος εργάζεται στο Εργαστήριο Κλίματος και Περιβαλλοντικών Επιστημών στο Παρίσι, έλαβε μια αρχική επιχορήγηση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας ύψους 1,5 εκατ. ευρώ. Έτσι ξεκίνησε ένα πενταετές πρόγραμμα για την αξιολόγηση της μελλοντικής ικανότητας των δασών να δεσμεύουν άνθρακα, ελπίζοντας να προσθέσει για πρώτη φορά δεδομένα από δακτυλίους δέντρων από χιλιάδες τοποθεσίες σε όλο τον κόσμο σε προσομοιώσεις του κλίματος.
Προσθέτοντας δεδομένα για την ξυλογένεση, τον σχηματισμό του ξύλου δηλαδή, ο Μπαριτσίβιτς πιστεύει ότι θα μπορούσε να παρέχει προβλέψεις για 100 χρόνια και να φέρει επανάσταση στην ικανότητά μας να κατανοούμε και να μετριάζουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
«Αν οι δακτύλιοι των δέντρων είναι ένα βιβλίο, τότε εδώ και 40 χρόνια όλοι κοιτάζουν μόνο το εξώφυλλο», δήλωσε.
Ο Αντόνιο Λάρα, μέντορας του Μπαριτσίβιτς και καθηγητής στη Σχολή Δασικών Επιστημών και Φυσικών Πόρων του Πανεπιστημίου Austral στη Χιλή, έχει αποδείξει ότι τα συγκεκριμένα δέντρα μπορούν να απορροφήσουν άνθρακα από την ατμόσφαιρα και να τον παγιδεύσουν για 1.500 έως 2.000 χρόνια μέσα σε όρθια νεκρά δέντρα. Οι θαμμένοι κορμοί μπορούν να συγκρατήσουν άνθρακα για περισσότερα από 4.000 χρόνια. Ο ερευνητής έχει επίσης εντοπίσει ακριβή κλιματικά γεγονότα μεταφράζοντας τους δακτυλίους των δέντρων σε αριθμούς, οι οποίοι μπορούν στη συνέχεια να διαβαστούν όπως ένας γραμμωτός κώδικας.
«Το δέντρο αποτελεί θαύμα για τρεις λόγους – μεγάλωσε, επέζησε και ανακαλύφθηκε από τον παππού του Τζόναθαν», δήλωσε ο Λάρα.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1940, ο παππούς του Μπαριτσίβιτς, Άνιμπαλ Ενρίκεζ, έφτασε από τη νότια πόλη Lautaro για να εργαστεί για τις εταιρείες εκμετάλλευσης ξύλου που υλοτομούσαν τα lahuan, όπως είναι γνωστά τα συγκεκριμένα δέντρα στη γλώσσα των ιθαγενών Mapudungun. Στη συνέχεια, ο Ενρίκεζ έγινε ο πρώτος φύλακας του πάρκου, αλλά πολλά γιγάντια δέντρα είχαν ήδη πέσει θύματα των υλοτόμων πριν η Χιλή καταστήσει παράνομη την υλοτομία τους το 1976.
Ο Ενρίκεζ συνάντησε το Gran Abuelo ενώ βρισκόταν σε περιπολία στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Αν και στην αρχή δίσταζε να αποκαλύψει το εύρημα, το νέο μαθεύτηκε σύντομα και ο κόσμος άρχισε να καταφθάνει. Σήμερα, περισσότεροι από 10.000 τουρίστες κατεβαίνουν στη μικρή ξύλινη πλατφόρμα δίπλα στο δέντρο κάθε καλοκαίρι. Άλλα δέντρα στην κοιλάδα έπεσαν θύματα των υλοτόμων ή των δασικών πυρκαγιών.
«Σιγά-σιγά, το δέντρο πεθαίνει», δήλωσε ο Μαρσέλο Ντελγκάδο, ξάδελφος του Μπαριτσίβιτς που εργάζεται στο πάρκο ως δασοφύλακας.
Η ανθρώπινη παρουσία έχει καταστρέψει το λεπτό στρώμα φλοιού στις ρίζες του, επηρεάζοντας την πρόσληψη θρεπτικών συστατικών. Μετά τον βανδαλισμό 29 δέντρων από τουρίστες, η εθνική δασική εταιρεία της Χιλής, η οποία διαχειρίζεται τα εθνικά πάρκα της χώρας, έκλεισε το μονοπάτι επ’ αόριστον.
