Γράφει ο Ceteris Paribus
Το 2014 – 2015 οι ευρωπαϊκές καγκελαρίες και ιδίως η γερμανική, επέλεξαν όχι να ανακόψουν αλλά μάλλον να επιταχύνουν την πορεία του αριστερού ΣΥΡΙΖΑ προς την κυβερνητική εξουσία – με προφανή στόχο να τον «ξεδοντιάσουν» στη συνέχεια, όπως και έγινε. Το 2018 αποφάσισαν να πράξουν το ακριβώς αντίθετο στην Ιταλία: να «απαγορεύσουν» το σχηματισμό κυβέρνησης από τα κόμματα που εκπροσωπούν το δεξιό λαϊκισμό, τη Λέγκα του Βορρά και το Κίνημα των 5 Αστέρων. Θα έπρεπε να γνωρίζουν -και σίγουρα γνωρίζουν- ότι έτσι η Ιταλία οδηγείται σύντομα σε εκλογές και ότι σε αυτές τα αποτελέσματα θα είναι ακόμη χειρότερα για τα συστημικά κόμματα και ακόμη ευνοϊκότερα για τα «λαϊκιστικά». Γιατί λοιπόν το έπραξαν;
Μιλώντας για το κυβερνητικό ζήτημα στην Ιταλία, αλλά και για το πρότζεκτ της «καθαρής εξόδου» της Ελλάδας, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση βαδίζει προς τις πλέον κρίσιμες ευρωεκλογές της Ιστορίας της σε ένα ακριβώς χρόνο από τώρα – το Μάιο του 2019. Εκεί θα μετρηθούν συγκεντρωτικά και συνολικά στην έκταση της Ένωσης οι πολιτικοί συσχετισμοί. Καθώς η ψήφος είναι πιο χαλαρή σε σχέση με τις εθνικές βουλευτικές εκλογές, το ενδεχόμενο να υποστηριχτούν μαζικά οι πολιτικές εκφράσεις του δεξιού-ακροδεξιού «λαϊκισμού» είναι σφόδρα πιθανό. Σε αυτή την περίπτωση, θα εγερθεί ένα μεγάλο ζήτημα νομιμοποίησης των ασκούμενων πολιτικών αλλά και των ευρωπαϊκών ελίτ. Τα πολιτικά ρεύματα που θέλουν μια «άλλη Ευρώπη» θα αποκτήσουν ηγεμονική δυναμική. Η σημαία της «λαϊκής» και άκρας δεξιάς «Ευρώπη των κυρίαρχων εθνών της» θα ξεδιπλωθεί στους αιθέρες όλη της ευρωπαϊκής επικράτειας.
Είναι βέβαιο ότι δεν υπάρχουν σχεδιαστές πολιτικής στις ευρωπαϊκές καγκελαρίες που να μην παίρνουν σοβαρά υπόψη τους αυτό το ορόσημο και αυτό το ενδεχόμενο. Πριν από αυτό, είναι εντελώς βέβαιο πως ό,τι έγινε στην Ιταλία, είναι προϊόν γερμανικού σχεδίου κι όχι ιταλικός «αυτοσχεδιασμός».
Τίθεται λοιπόν τα εξής ερώτημα: Το «πραξικόπημα» του προέδρου Ματαρέλα στην Ιταλία, που συνσχεδίασαν το Βερολίνο, μεγάλο τμήμα της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας και μεγάλο τμήμα του ιταλικού κατεστημένου, είναι μια κίνηση πανικού χωρίς σχέδιο για τη μετέπειτα πορεία ή εντάσσεται σε κάποιο σχέδιο για το «ξεδόντιασμα» του ιταλικού «λαϊκισμού» στις επερχόμενες ιταλικές εκλογές; Κρίσιμο ερώτημα, δύσκολη η απάντηση. Διότι, απλούστατα, μπορεί κάλλιστα να υπάρχει κάποιο σχέδιο αλλά να είναι εντελώς ανεπαρκές και να αποδειχθεί εντελώς αναποτελεσματικό.
Οικονομική τρομοκρατία και πολιτική ίντριγκα
Το γεγονός είναι πως ύστερα από το θεσμικό «πραξικόπημα» του προέδρου Ματαρέλα και την σχεδόν απροκάλυπτη κάλυψη που του έδωσε η Γερμανίδα καγκελάριος κ. Μέρκελ (δηλώνοντας ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ευρωζώνη πρέπει να τηρούνται οι δεσμεύσεις), η Ιταλία βρίσκεται σε έρπουσα πολιτική κρίση. Η 9η Σεπτεμβρίου -πιθανότερη ημερομηνία διεξαγωγής των ιταλικών εκλογών ύστερα από την βέβαιη καταψήφιση της κυβέρνησης του εντολοδόχου πρωθυπουργού κ. Κοταρέλι- δίνει το ελάχιστο χρονικό περιθώριο των τριών καλοκαιρινών μηνών για «μανούβρες» που να έχουν ουσιαστικά αποτελέσματα. Ποιο είναι το «θαύμα» που θα μπορούσε να γίνει τους τρεις αυτούς καλοκαιρινούς μήνες;
Ευρωπαϊκές κινήσεις που να αμβλύνουν και να περιορίσουν τις αντισυστημικές διαθέσεις των Ιταλών ψηφοφόρων δεν μπορούν να υπάρξουν. Επικοινωνιακές μανούβρες (με ανακοινώσεις και εξαγγελίες της κ. Μέρκελ και του κ. Μακρόν ή και άλλων Ευρωπαίων αξιωματούχων για τη συζητούμενη «νέα αρχιτεκτονική» της Ευρωζώνης) μπορεί να υπάρξουν, αλλά θα είναι τελείως ανίκανες να προκαλέσουν ουσιώδη μεταβολή των διαθέσεων του εκλογικού σώματος στην Ιταλία. Κινήσεις που να ανταποκρίνονται και να κολακεύουν τις ευαισθησίες των Ιταλών ψηφοφόρων θα είχαν το αντίθετο αποτέλεσμα: θα ισοδυναμούσαν με παρότρυνση να ψηφιστούν τα 5 Αστέρια και η Λέγκα για να υπάρξουν ακόμη μεγαλύτερες παραχωρήσεις.
Πραγματικές επιπτώσεις στις διαθέσεις των Ιταλών ψηφοφόρων θα έχουν βασικά δύο μοχλοί επηρεασμού: Πρώτο, η οικονομική ανασφάλεια και τρομοκρατία από τις εξελίξεις στις αγορές, και δεύτερο, το όργιο των πιέσεων και «ραδιουργιών» που θα εξελιχθεί στην πολιτική σκηνή της Ιταλίας τους επόμενους μήνες. Ας τα δούμε χωριστά.
Πρώτο, η οικονομική ανασφάλεια και τρομοκρατία. Εξαγγέλλοντας το «πραξικόπημά» του, ο πρόεδρος Ματαρέλα επικαλέστηκε το καθήκον του να προστατεύσει τους Ιταλούς πολίτες και τις καταθέσεις τους. Και ήδη μια ήπια -προς το παρόν- αναταραχή στις ιταλικές αγορές μετοχών και ομολόγων είναι σε εξέλιξη. Οι δυνάμεις της «παγκοσμιοποίησης» στην Ιταλία αλλά και την Ευρώπη έχουν πολλούς τρόπους να συντηρήσουν αυτή την αναταραχή και να πλέξουν γύρω απ’ αυτήν το γαϊτανάκι» της οικονομικής ανασφάλειας. Ωστόσο, είναι κι αυτό δίκοπο μαχαίρι: Αν υποθέσουμε ότι η αρχική αιτία της αναταραχής είναι το οικονομικό πρόγραμμα της συγκυβέρνησης Λέγκας – 5 Αστέρων, είναι βέβαιο πως η τωρινή της κλιμάκωση οφείλεται στο θεσμικό «πραξικόπημα» του προέδρου Ματαρέλα. Εξάλλου, τους επόμενους 3 μήνες μέχρι και τις εκλογές δεν θα κυβερνούν η Λέγκα και τα 5 Αστέρια αλλά ο εκλεκτός του Ματαρέλα και των αγορών κ. Κοταρέλι, άρα θα είναι δύσκολο να χρεωθεί η όποια οικονομική αστάθεια στους «λαϊκιστές». Τέλος, το τζίνι της οικονομικής ανασφάλειας και αστάθειας αν βγει από το μπουκάλι, μπορεί να μην είναι εύκολο να ξαναμπεί… Πιο έξυπνο και ίσως πιο αποτελεσματικό θα ήταν με υπηρεσιακό πρωθυπουργό εκλεκτό της αγοράς να υπάρξει οικονομική ηρεμία, σε μια προσπάθεια να κατασκευαστεί το δίπολο «Συστημικές δυνάμεις = οικονομική ασφάλεια – ‘‘λαϊκιστές’’ = ανασφάλεια».
Δεύτερο, πολιτικές διεργασίες. Είναι επίσης φανερό ότι τώρα όλες οι δυνάμεις («λυτοί και δεμένοι») θα πέσουν πάνω στο στόχο να σπάσει η συμμαχία μεταξύ Λέγκας του Βορρά και Κινήματος των 5 Αστέρων. Ποια θα ήταν όμως η εναλλακτική; Η κεντροαριστερά δεν έχει τέτοια δυναμική, οι δε συσχετισμοί δεν επαρκούν ούτε για μια κυβερνητική συμμαχία του Δημοκρατικού Κόμματος και του Μπερλουσκόνι. Η Λέγκα του Βορρά, αφού αναδείχτηκε σε ηγεμονική δύναμη στην κεντροδεξιά, τώρα πραγματοποιεί το δεύτερο -δημοσκοπικό προς το παρόν- άλμα της. Δεν πρόκειται να θυσιάσει τη δυναμική της για να υπηρετήσει ένα στόχο που είναι ενάντια στα βάθρα της πολιτικής της επιρροής – δεν θα αυτοκτονήσει πολιτικά. Ο Μπερλουσκόνι, που ήταν ο ηττημένος των προηγούμενων εκλογών, έχει χάσει κάτω από τα πόδια του το έδαφος μιας πολιτικής ανασύνταξης. Μπορεί μήπως να σχηματίσει κυβέρνηση η ευρεία κεντροδεξιά συμμαχία της Λέγκας, του Μπερλουσκόνι και των Ιταλών Αδελφών; Είναι το μόνο σενάριο που έχει κάποιες ελπίδες επιτυχίας. Ωστόσο, γιατί θα είναι καλύτερο από το σενάριο της συγκυβέρνησης Λέγκας και 5 Αστέρων; Το κόμμα των Ιταλών Αδελφών είναι πιο ακραίο και από τη Λέγκα και από τα 5 Αστέρια, ο δε Μπερλουσκόνι θα είναι πολύ αποδυναμωμένος σε ένα τέτοιο σχηματισμό για να βάλει όρους – θα πρέπει να διαλέξει: ή θα μπει κάτω από τις σημαίες της Λέγκας ή δεν θα μπει.
Που βαδίζει η Ιταλία;
«Αν η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν προσφέρει ευημερία σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού, τελειώνει», έγραφε πριν μία βδομάδα στους Financial Times ο αρχισυντάκτης τους Wolfgang Munchau. Σε γενικές γραμμές, αυτή είναι η ερμηνεία της ιταλικής πολιτικής κρίσης. Η ιταλική ελίτ κατάφερε πολύ αποτελεσματικότερα σε σχέση με την ελληνική να κρύψει τα «άπλυτα» της οικονομικής καχεξίας, της ανεργίας και της φτώχειας, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν.
Επιπλέον, η Ιταλία δεν είναι μόνο «πολύ μεγάλη για να πέσει», αλλά και πολύ μεγάλη για να υποταχθεί με εκβιαστικούς χειρισμούς όπως αυτοί που οδήγησαν στην ελληνική «κωλοτούμπα» του καλοκαιριού του 2015. Αυτό είναι κατανοητό και για τους εμπνευστές του θεσμικού πραξικοπήματος διά χειρός Ματαρέλα: σε αντίθεση με την Ελλάδα του 2015, απέτρεψαν -για την ακρίβεια «απαγόρευσαν!- τη συγκυβέρνηση Λέγκας και 5 Αστέρων, παραδεχόμενοι έτσι ότι δεν είχαν ασφαλή εργαλεία για να την ποδηγετήσουν.
Από αυτή την άποψη, οι εξελίξεις στην Ιταλία είναι προϊόν πανικού κι όχι κάποιου είδους ηγεμονικού σχεδίου. Η κ. Μέρκελ, απλώς δεν μπορούσε να δεχθεί ότι θα υπήρχε μια κυβέρνηση σε χώρα με τη βαρύτητα της Ιταλίας που θα αμφισβητούσε στην πράξη και τόσο εμφατικά τα θέσφατα της ευρωλιτότητας του Μάαστριχτ. Διότι, απλούστατα, αν αποδεχόταν μια τέτοια εξέλιξη, οι ρωγμές στο οικοδόμημα της ευρωλιτότητας θα πολλαπλασιάζονταν και θα διευρύνονταν ραγδαία, με ορατό το ενδεχόμενο να καταρρεύσει. Ήταν μια μη αποδεκτή εξέλιξη. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι υπάρχουν εύκολες λύσεις ύστερα από την «απαγόρευση». Οι ιταλικές εξελίξεις ακολουθούν ήδη πολύ διαφορετικό δρόμο σε σχέση με τις ελληνικές εξελίξεις το 2015.
Η Ιταλία και ο… Τραμπ εκβιάζουν για δύσκολες αλλαγές πολιτικής. Είτε θα υπάρξουν είτε… αριβεντέντσι Europroject!
Για τις ιταλικές και ευρωπαϊκές προοπτικές θα χρειαστεί να επανέλθουμε σύντομα – και όχι μόνο μία φορά…
