Γράφει ο Γιάννης Κουτρουμπής
Ολική επαναφορά έκανε το μεταναστευτικό στην ατζέντα των μεγάλων δυνάμεων της Ευρώπης ιδιαίτερα μετά τις τελευταίες πληροφορίες που θέλουν την βόμβα της Αφρικής να είναι έτοιμη να σκάσει. Ο Μακρόν και ιδιαίτερα η Μέρκελ (λόγω εκλογών) θέλουν το συντομότερο δυνατό να λυθεί το ζήτημα που απειλεί πλέον τα θεμέλια της Ευρώπης.
Το καυτό και επικίνδυνο για την Ευρώπη ζήτημα της μετανάστευσης έχει αρχίσει να κάνει ξανά αισθητή την παρουσία του ιδιαίτερα μετά την σταδιακή έκρηξη της Αφρικής. Το ζήτημα αυτό κατ’ ουσία ανάγκασε τις τέσσερις μεγάλες δυνάμεις να προσέλθουν σε μία μίνι σύνοδο προκειμένου να θέσουν το θέμα επί τάπητος.
Ήδη οι προστριβές μεταξύ των κρατών μελών στους κόλπους της ίδιας της Ε.Ε., ακόμη και στον στενό πυρήνα της είναι πολύ μεγάλες. Η Ιταλία κατηγορεί τη Γαλλία και την Ισπανία ότι δεν επωμίζονται το μερίδιο που τους αναλογεί στην αντιμετώπιση του προβλήματος, ενώ η ίδια και η Γερμανία διαθέτουν σημαντικά κονδύλια στη Λιβύη και σε άλλες αφρικανικές χώρες.
Στην «άτυπη», όπως παραδέχθηκε ο Γάλλος πρόεδρος, σύνοδο παρευρέθηκαν από ευρωπαϊκής πλευράς οι ηγέτες της Γερμανίας Aγκελα Μέρκελ, της Ιταλίας Πάολο Τζεντιλόνι και της Ισπανίας Μαριάνο Ραχόι, όπως επίσης η επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας, Φεντερίκα Μογκερίνι, συζητήθηκε το καυτό ζήτημα του μεταναστευτικού, το οποίο επανέρχεται δυναμικά στην ατζέντα μετά από αρκετό καιρό με την βραδυφλεγή βόμβα της Αφρικής.
Από την συγκεκριμένη σύσκεψη προήλθε ως αποτέλεσμα μία δέσμευση από το Παρίσι, το Βερολίνο, τη Μαδρίτη και τη Ρώμη για βελτίωση της οικονομικής συνεργασίας με τις τοπικές κοινότητες της Αφρικής, οι οποίες βρίσκονται στις μεταναστευτικές οδούς στη Λιβύη, ώστε να δημιουργηθούν εναλλακτικές πηγές εσόδων, να ευνοηθεί η καθημερινότητά τους.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί ότι η ΕΕ επενδύει πάνω από 20 δις ευρώ στην Αφρική, ενώ μέσα στις αποφάσεις της Συνόδου περιλαμβάνεται η παροχή άμεσης οικονομικής βοήθειας ύψους 50 εκατομμυρίων σε Νίγηρα και Τσαντ προκειμένου οι δυο χώρες να διασφαλίσουν τα σύνορά τους προς τη Λιβύη. Η κυβέρνηση του Νίγηρα ζήτησε μεγαλύτερη χρηματοδότηση για θέματα ασφάλειας, ενώ επέμεινε ότι δεν χρειάζονται καινούργια hotspots όσον αφορά την υποβολή αιτήσεων ασύλου, μια και τα ήδη υπάρχοντα επαρκούν.
Η Αφρική ως μείζον πρόβλημα
Το βασικό ερώτημα είναι τι προκαλεί την όλο και αυξανόμενη ροή των προσφύγων από την Δυτική και Βόρεια Αφρική στην Ιταλία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Ας πάμε να δούμε περιληπτικά τι αντιμετωπίζουν τα αφρικανικά κράτη από τα οποία προέρχονται οι προσφυγικές ροές:
Το Σουδάν αντιμετωπίζει σοβαρές οικονομικές, οι οποίες οξύνθηκαν ακόμα περισσότερο όταν, μετά την ανεξαρτησία του Νοτίου Σουδάν, έχασε το 75% της παραγωγής πετρελαίου, ενώ βρίσκεται αντιμέτωπο με ένοπλες εξεγέρσεις σε διάφορες περιοχές του (Darfour, Kordofan, Blue Nile).
Το Νότιο Σουδάν βρίσκεται αντιμέτωπο με τον εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε στα τέλη του 2013, μεταξύ των φυλών Ντίνκα και Νουέρ. Αυτή τη στιγμή «σχεδόν το 25% του πληθυσμού της χώρας συνεχίζει να έχει ανάγκη από επισιτιστική βοήθεια κατεπειγόντως.
Η Ερυθραία κυβερνάται τα τελευταία 22 χρόνια από δικτατορικό καθεστώς. Σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ, σχεδόν 5.000 κάτοικοί της την εγκαταλείπουν κάθε μήνα, με κύριο λόγο την υποχρεωτική θητεία στον στρατό και την καταναγκαστική εργασία που αυτή συνεπάγεται, χωρίς κανένα χρονικό όριο. Οι κάτοικοι της Ερυθραίας αποτελούν πια τη δεύτερη μεγαλύτερη αριθμητικά ομάδα προσφύγων που επιχειρούν τον επικίνδυνο διάπλου της Μεσογείου μέσα σε δουλεμπορικά σκάφη μετά τους Σύριους.
Η Αιθιοπία ταλανίζεται από εθνοτικές συγκρούσεις και εξεγέρσεις, υπάρχει περιορισμένη εκπροσώπηση από τις μεγαλύτερες εθνοτικές ομάδες (ιδιαίτερα οι Ορόμο και οι Σομάλι). Σημειώνεται η βίαιη καταστολή διαδηλώσεων, και oi κατηγορίες για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων των αντιφρονούντων μέσω της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας κ.α.
Η Αιθιοπία είναι η δεύτερη πιο πυκνοκατοικημένη χώρα της Αφρικής, μία από τις ταχύτερες αναπτυσσόμενες οικονομίες της ηπείρου, με μέσο ρυθμό ανάπτυξης 10% κατά την τελευταία δεκαετία, ωστόσο, παραμένει μία από τις φτωχότερες χώρες, με κατά κεφαλήν ΑΕΕ ύψους 643 USD λαμβάνοντας υπόψη ότι κατατάσσεται στις χαμηλότερες θέσεις στον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης.
Επίσης, η Αιθιοπία βιώνει την χειρότερη ξηρασία των τελευταίων δεκαετιών, με σοβαρότατες συνέπειες, όπως επισιτιστική ανασφάλεια, πρωτοφανείς θανάτους ζώων, εκτοπισμό εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων (560.000 έχουν ήδη εκτοπιστεί στο εσωτερικό της χώρας).
Παράλληλα, η χώρα είναι χώρα υποδοχής προσφύγων (κατά προσέγγιση 700.000) κυρίως από το Νότιο Σουδάν, την Ερυθραία και τη Σομαλία. Οι εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή, όπως στις θαλάσσιες οδούς στον Κόλπο του Άντεν και στην Ερυθρά Θάλασσα, επηρεάζουν την ασφάλεια, τόσο της Ευρώπης, όσο και της ίδιας της περιοχής. Δεν θα πρέπει να αγνοείται, ακόμα, ο ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών του Κόλπου, της Αιγύπτου και της Τουρκίας για την επιρροή των μουσουλμανικών πληθυσμών.
Πληθυσμιακές αλλαγές στην ΥΣΑ
Οι πληθυσμιακές αλλαγές στην υποσαχάρια Αφρική αποτελούν αφορμή για την δημιουργία προβλημάτων μετανάστευσης. Η ΥΣΑ, η υποσαχάρια Αφρική, καλύπτει περίπου τα τέσσερα πέμπτα της Ηπείρου. Μάλιστα, μαζί με το Σουδάν, είχε λιγότερα από 200 εκατομμύρια κατοίκους το 1950, ενώ σήμερα έχει 1 δισεκατομμύριο, και σύμφωνα με τη μεσαία πρόβλεψη του ΟΗΕ, θα έχει περάσει τα δύο δις το 2050 και θα πλησιάσει τα τέσσερα δις το 2100. Σύμφωνα πάντα με την ίδια μεσαία πρόβλεψη του ΟΗΕ το 2100 ο συνολικός πληθυσμός του πλανήτη θα είναι 11 δις.
Η ΥΣΑ θα έχει 4 δις, η Ευρώπη μαζί με τη Ρωσία μόνο 650 εκ και η Βόρεια Αμερική, 500 εκ. Ο ένας στους 3 κατοίκους της γης θα είναι υποσαχάριος Αφρικανός και από τον πληθυσμό 15 έως 64 ετών, ο 1 στους 2. Το 2035 η υποσαχάρια Αφρική, όχι ολόκληρη η Αφρική, μόνον η υποσαχάρια, θα προσθέσει στον πληθυσμό της, περισσότερους ανθρώπους 15-64 ετών, από όλο τον υπόλοιπο πλανήτη μαζί! Πόσους ; 10 100 εκατομμύρια ! Και εκείνη τη χρονιά ο υπόλοιπος κόσμος θα προσθέσει μόνο 50. Είκοσι χρόνια αργότερα, το έτος 2055, η ΥΣΑ θα προσθέσει 130 εκ. και ο υπόλοιπος κόσμος θα χάσει 50 εκ.
Οι αφρικανικές ροές προς την Ευρώπη
Εφόσον λοιπόν έχει καλυφθεί και το κομμάτι των προβλημάτων της περιοχής θα πρέπει σίγουρα να προσέξει η Ευρώπη της οδούς που χρησιμοποιούν οι πρόσφυγες προκειμένου να προσεγγίσουν της Ευρώπη.
Οι 4 δρόμοι για την Ευρώπη περιλαμβάνουν:
Διαδρομή 1: Από την Σενεγάλη της Δυτικής Αφρικής και την Μαυριτανία στα Κανάρια Νησιά. Επιλέγεται από Μαροκινούς και Σενεγαλέζους, καθώς και πολίτες του Νίγηρα, της Νιγηρίας και του Μαλί.
Διαδρομή 2: Δυτική Μεσόγειος — από την Βόρεια Αφρική στην Ιβηρική χερσόνησο μέσα από τους ισπανικούς θύλακες της Θέουτα και της Μελίγια. Η διαδρομή κυρίως επιλέγεται από Αλγερινούς και Μαροκινούς, με κύριους προορισμούς την Ισπανία, την Γαλλία και την Ιταλία.
Διαδρομή 3: Κεντρική Μεσόγειος — από την Λιβύη στην Ιταλία και τη Μάλτα. Η διαδρομή επιλέγεται κυρίως από τους πρόσφυγες από τις χώρες από το Κέρας της Αφρικής (βορειοανατολική Αφρική) και τη Δυτική Αφρική.
Διαδρομή 4: Απουλία και Καλαβρία — η διαδρομή αυτή αποτελεί επιλογή των προσφύγων από την Τουρκία και την Αίγυπτο και επίσης περιλαμβάνει ροές προσφύγων μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας. Το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων που πραγματοποιούν αυτή την διαδρομή εισέρχονται στην ζώνη Σένγκεν, περνώντας τα χερσαία σύνορα Τουρκίας – Ελλάδας.
Από τα «hot spots» στις «αποστολές προστασίας»
Ο Πρόεδρος της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, ο οποίος φιλοξένησε την μίνι σύνοδο των «7» έχει αναφερθεί πολλάκις στο μεταναστευτικό ζήτημα, ενώ οι προτάσεις του είναι γνωστές ήδη από την προεκλογική περίοδο.
Ο ίδιος, και κατά την διάρκεια συναντήσεων του με ομόλογους του από την συγκεκριμένη περιοχή, είχε κάνει λόγο για την δημιουργία «hot spots» στη Λιβύη. Ο Μακρόν ανέφερε ότι η διαδικασία ασύλου θα μπορούσε να γίνεται σε ζώνες που έχουν χαρακτηριστεί ασφαλείς, στον Νίγηρα και το Τσαντ, υπό την επίβλεψη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες. Η ταυτοποίηση θα γίνεται με βάση τους καταλόγους της Ύπατης Αρμοστείας. Κατά τον τρόπο αυτό θα αποτρέπονται «άνδρες και γυναίκες να παίρνουν απερίσκεπτο ρίσκο, σε μια εξαιρετικά επικίνδυνη ζώνη και κατόπιν στη Μεσόγειο».
Ο Γάλλος Πρόεδρος τάχθηκε επίσης υπέρ «της δυνατότητας να οργανωθεί ο επαναπατρισμός» των μεταναστών και ανακοίνωσε ότι για τον σκοπό αυτό θα συνεργαστεί με κάθε χώρα ξεχωριστά.
Η πρόταση Μακρόν προκάλεσε έντονες αντιδράσεις σε ΜΚΟ, με το επιχείρημα ότι οι συνθήκες ασφαλείας δεν είναι καλές σε αυτές τις χώρες. Το Παρίσι τότε ζήτησε να γίνουν hot spots στη Νιγηρία και στο Τσαντ. Από τότε ο Μακρόν δεν τα αποκαλεί hot spots αλλά «αποστολές προστασίας» και αναφέρει ότι «στο Τσαντ και στη Νιγηρία θα ταυτοποιούνται, υπό την επίβλεψη του UNHCR [Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες] οι μετανάστες που δικαιούνται πολιτικό άσυλο».
Οι ιδέες που προτείνει ο Γάλλος Πρόεδρος είναι να στηριχθούν οι χώρες της Αφρικής με τρεις τρόπους: πρώτον, να βελτιωθεί η φύλαξη των συνόρων τους με τη Λιβύη, δεύτερον να ενταθεί η καταπολέμηση της διακίνησης ανθρώπων και τρίτον να εξετάζονται επιτόπου οι αιτήσεις χορήγησης ασύλου, πριν ξεκινήσουν οι μετανάστες τον επικίνδυνο διάπλου της Μεσογείου. Από το 2014 έχουν χάσει τη ζωή τους στη Μεσόγειο 14.000 άνθρωποι.
Βασικό θέμα το μεταναστευτικό στην Γερμανία
Έχοντας μπει η Γερμανία στην τελική ευθεία των επερχόμενων εκλογών η Καγκελάριος επαναφέρει το ζήτημα της μετανάστευσης και το θέτει ως βασικό για την εκλογική της ατζέντα. Η Άνγκελα Μέρκελ ήδη έχει παρουσιάσει αναλυτικό σχέδιο για να εμποδίσει την παράνομη μετανάστευση στην Ευρώπη από τη Λιβύη, υπερασπίζοντας την απόφασή της να υποδεχθεί 1 εκατομμύριο πρόσφυγες στη χώρα το 2015.
Στην ουσία η σύνοδος, αλλά και η πρόκληση προς την Μέρκελ να ανοίξει το ακανθώδες ζήτημα της μετανάστευσης στην Γερμανία προήλθε μετά από τις εικόνες των αφρικανών που διασχίζουν τη Μεσόγειο προς την Ιταλία που προβάλλονται σταθερά πλέον στα γερμανικά τηλεοπτικά μέσα.
Ήδη η αντιπολίτευση έσπευσε να εκφράσει τις απόψεις και προτάσεις της πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα. Ο Μάρτιν Σουλτς, σε δηλώσεις του είναι αρκετά ευθύς σχετικά με την κρίση, λέγοντας τον Ιούλιο ότι οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης που αρνήθηκαν να υποδεχτούν τους πρόσφυγες θα πρέπει να λάβουν λιγότερα κεφάλαια από τις Βρυξέλλες.
Ο Κρίστιαν Λίντνερ, αρχηγός του φιλελεύθερης FDP, ζήτησε αυτόν τον μήνα αυστηρότερους συνοριακούς ελέγχους στις βόρειες ακτές της Αφρικής για να σταματήσουν οι αιτούντες άσυλο που διασχίζουν τη Μεσόγειο.
Φυσικά η Μέρκελ δεν μπορούσε να μείνει με σταυρωμένα τα χέρια και άνοιξε ξανά το ζήτημα της μετανάστευσης τονίζοντας τη δέσμευσή της να περιορίσει την παράνομη μετανάστευση, για παράδειγμα, δημιουργώντας εταιρικές σχέσεις με τις χώρες προέλευσης των προσφύγων στην Αφρική και τα κράτη που διασχίζουν στον δρόμο προς την Ευρώπη, Και την παροχή στην ακτοφυλακή της Λιβύης καλύτερου εξοπλισμού και πόρων.
Ο στόχος ήταν να κρατήσει περισσότερους πρόσφυγες στη Λιβύη υπό την προστασία των οργανώσεων των Ηνωμένων Εθνών, ώστε οι υποθέσεις ασύλου να μπορούν να αντιμετωπίζονται πλησιέστερα στις χώρες καταγωγής τους και να δοθούν ευκαιρίες στους αφρικανούς μετανάστες να εισέλθουν νόμιμα στην Ευρώπη υποβάλλοντας αίτηση για θέσεις εργασίας και μαθήματα.
Ως μελλοντικό βήμα, η Γερμανίδα Καγκελάριος θέλει να προχωρήσει στο σταδιακό στήσιμο της δική της στρατιωτικής βάσης στον Νίγηρα, με στόχο την υποστήριξη της νατοϊκής αποστολής στο γειτονικό Μαλί. Ακόμη, η κ. Μέρκελ εκτός των παραπάνω στοχεύει σε επέκταση της υφιστάμενης συνεργασίας με την Αφρικανική Ένωση, την συμμετοχή στη διεύρυνση των υποδομών, αλλά και την δημιουργία νέων θέσεων εκπαίδευσης και εργασίας προκειμένου να αρχίσουν να βελτιώνονται οι συνθήκες διαβίωσης στην Αφρική.
