Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Στην μακραίωνη ιστορική μας εκπόρευση, υπήρξαν αρκετές στρατηγικές συμμαχίες και κομματικές συνεργασίες, προκειμένου να σχηματισθούν σταθερά κυβερνητικά σχήματα και τα κόμματα να εφαρμόσουν τις θέσεις και τα προγράμματά τους. Κάποιες ωστόσο φορές, οι στρατηγικές συμμαχίες έσπαζαν τις θεωρητικά αδιατάρακτες κομματικές γραμμές και δημιουργούσαν πρωτόγνωρα δεδομένα στην πολιτική μας ζωή. Σ΄αυτές τις χαρακτηριστικές περιπτώσεις συγκαταλέγεται το περίφημο Σύμφωνο Σοφούλη – Σκλάβαινα, που προέβλεπε την συνεργασία του κόμματος των «Φιλελευθέρων» με εκπρόσωπό τους, τον καθηγητή της Αρχαιολογίας και ηγέτη της επανάστασης των Σαμίων Θεμιστοκλή Σοφούλη – διάδοχο του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου στο κόμμα των «Φιλελευθέρων» – και του Παλαϊκού Μετώπου, δια του ηγέτη του Στέλιου Σκλάβαινα. Η συμφωνία Σοφούλη – Σκλάβαινα υπεγράφη με άκρα μυστικότητα στις 19 Φεβρουαρίου του 1936 στην Αθήνα, προκειμένου να αρθεί το αδιέξοδο σχηματισμού κυβέρνησης, που είχε προκύψει μετά τις εκλογές της 26 Ιανουαρίου 1936, αλλά και να διασφαλιστούν στοιχειώδη δικαιώματα στα στελέχη της αριστεράς, που υφίσταντο ατέρμονους και απηνείς διωγμούς. Στις εκλογές αυτές οι βενιζελογενείς παρατάξεις είχαν αποσπάσει 142 έδρες και οι αντιβενιζελικές δυνάμεις 143. Εκ των πραγμάτων έτσι το ΚΚΕ που κατήλθε στις εκλογές υπο την σκέπη του Παλλαϊκού Μετώπου και απέσπασε 15 έδρες, καθίστατο ο κεντρικός ρυθμιστής του πολιτικού παιγνίου.
Οι προσπάθειες που έλαβαν χώρα μεταξύ των κομμάτων του αστικού χώρου για σχηματισμό κυβέρνησης ήταν άγονες και διαιφαίνετο το μεγάλο πολιτικό αδιέξοδο. Ωστόσο το ΚΚΕ αισθανόμενο την πίεση και τους απηνείς διωγμούς απο τον περίφημο νόμο του «ιδιωνύμου», απηύθυνε μια πρόταση μέσω της οποίας θα μπορούσε να αμβλύνει το κλίμα διώξεων εναντίων των κομμουνιστών και να εξασφαλίσει συνάμα την υιοθέτηση πολιτικών, που θα συνέτειναν αφενός μεν στον εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής, αφετέρου δε στην εφαρμογή φιλολαϊκών μέτρων, που θα τόνωναν τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες. Στις 29 Ιανουαρίου 1936 λοιπόν το ΚΚΕ εξήγγειλε δημόσια, ότι θα μπορούσε με ψήφο ανοχής να στηρίξει μια κυβέρνηση των «Φιλελευθέρων». Η πρόταση όμως δεν εισακούστηκε απο τους εκπροσώπους των αστικών κομμάτων, που δεν φαίνονταν διατεθειμένοι να στηριχθούν πολιτικά απο το ΚΚΕ. Στην αντίθετη ωστόσο κατεύθυνση κινήθηκε ο πρόεδρος των Φιλελευθέρων Θεμιστοκλής Σοφούλης, που διακρίνονταν για την διπλωματικότητα και την πολιτική του ευκαμψία. Ξεκίνησε έτσι μυστικές διαβουλεύσεις με το «Παλλαϊκό Μέτωπο», στην προοπτική να τον ψηφίσει στην πρώτη συνεδρίαση της Βουλής, για την ψήφιση προέδρου της Βουλής, που συνιστούσε παράλληλα και πρόκριμα για την εκλογή του ως πρωθυπουργός. Εν τέλει οι μυστικές διαβουλεύσεις με το ηγετικό στέλεχος του ΚΚΕ Στέλιο Σκλάβαινα (1907-1944) απέβησαν γόνιμες και κατέληξαν στο ιστορικό Σύμφωνο Σοφούλη – Σκλάβαινα, που υπεγράφει στις 19 Φεβρουαρίου του 1936.
Με βάση το σύμφωνο, το «Παλλαϊκό Μέτωπο» ανελάμβανε την δέσμευση να υπερψηφίσει τον υποψήφιο του κόμματος των «Φιλελευθέρων» Θεμιστοκλή Σοφούλη για πρόεδρο της Βουλής και παράλληνα να παράσχει ψήφο ανοχής στην κυβέρνηση που θα σχηματίζετο απο το κόμμα των «Φιλελευθέρων». Το κόμμα των «Φιλελευθέρων» απο την πλευρά του, εδεσμεύετο να υλοποιήσει και σε καθορισμένες ημερομηνίες, μια δέσμη μέτρων που προέβλεπαν (α) την προαγωγή του βιοτικού επιπέδου των λαϊκών στρωμάτων και των αγροτών (β) τον εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής, με παροχή λαϊκών ελευθεριών (γ) την κατάργηση του φοβερού νόμου 4229 περί ιδιωνύμου αδικήματος, που φαλκίδευε τα δημοκρατικά δικαιώματα και αποτελούσε το μακρύ χέρι του αστυνομικού κράτους της εποχής, για την εφαρμογή καθεστώτος πολιτικής τρομοκρατίας (δ) την κατάργηση των περίφημων επιτροπών ασφαλείας (ε) την καθιέρωση μόνιμα του εκλογικού συστήματος της απλής αναλογικής (στ) την παροχή αμνηστίας σε όλους τους πολιτικούς καταδίκους, εξορίστους και καταδικασμένους (η) την μείωση εντός διμήνου της τιμής του ψωμιού κατ΄ έλασσον, κατά δυο (2) δραχμές (θ) την αναίρεση της προσωποκράτησης για χρέη πρός το δημόσιο έως του ποσού 3.000 δραχ και τέλος το πάγωμα – «χρεωστάσιον» για πέντε χρόνια, των χρεών των αγροτών πρός ιδιώτες και τράπεζες, καθώς και θέσπιση των κοινωνικών ασφαλίσεων.
Όντως στην θυελλώδη συνεδρίαση της 6-ης Μαρτίου 1936, ο Θεμιστοκλής Σοφούλης εξελέγη πρόεδρος της Βουλής, με την στήριξη του ΚΚΕ και την επόμενη μέρα έλαβε απο τον βασιλιά Γεώργιο τον Β΄, την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Ο έμπειρος Σοφούλης ωστόσο, αποτίμησε βαθιά τις πολιτικές ισορροπίες και θεώρησε ότι δεν θα μπορούσε να εκλεγεί πρωθυπουργός. Εισηγήθηκε έτσι στις 11 Μαρτίου στον βασιλέα, την στήριξη μιας κυβέρνησης υπο τον καθηγητή της Νομικής Κωνσταντίνο Δεμερτζή. Στις14 Μαρτίου λοιπόν σχηματίστηκε κυβέρνηση υπο τον Δεμερτζή, ο οποίος για δεύτερη φορά ανήρχετο στο ύπατο αξίωμα της πρωθυπουργίας και με αντιπρόεδρο κυβέρνησης τον Ιωάννη Μεταξά, μετέπειτα δικτάτορα της τετραυγουστιανής δικτατορίας. Όμως η αλλαγή του πολιτικού σκηνικού και αντίπερα στην συμφωνία Σοφούλη – Σκλάβαινα με την σύσταση της κυβέρνησης Δεμερτζή, που ήταν εμφανές ότι δεν θα τηρούσε τα συμπεφωνημένα, εξόργισε την ηγεσία του ΚΚΕ, που αισθάνονταν πολιτικά εξαπατημένη.
Ο ηγέτης του ΚΚΕ λοιπόν Στέλιος Σκλάβαινας, κατά την συνεδρίαση της 2-ας Απριλίου της Βουλής, κοινοποίησε στο σώμα το μυστικό σύμφωνο Σοφούλη – Σκλάβαινα των δυο ηγετών και προξένησε όπως θα αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης πανδαιμόνιο. Η αντίδραση που εκφράστηκε απο το συντηρητικότερο κομμάτι της κοινοβουλευτικής ομάδας των «Φιλελευ-θέρων» ήταν οργίλη και ο Σοφούλης περιήλθε σε δεινή θέση. Προσπάθησε να διασκέδάσει τις κακές εντυπώσεις λέγοντας, ότι το μυστικό σύμφωνο δεν καταστρατηγούσε σε κανένα σημείο τις αρχές και τις ιδεολογικές αξίες του προγράμματος των «Φιλελευθέρων». Ωστόσο είχε επέλθει μεγάλο ρήγμα στο κύρος του Σάμιου πολιτικού ηγέτη, στους κόλπους του κόμματός του. Αλλά σαν να μην έφτανε αυτό, ο Σκλάβαινας θέλοντας να τιμωρήσει αμείλικτα τον Σοφούλη για την πολιτική του εξαπάτηση, προξένησε και έναν δεύτερο πολιτικό σεισμό εναντίον του Σοφούλη, αναφέροντας με πειστικά επιχειρήματα, ότι αντίστοιχο σύμφωνο είχε επιχειρήσει ο Σοφούλης να υπογράψει και με τον κεντρικό του πολιτικό αντίπαλο, το «Λαϊκό Κόμμα»!!!
Οι αλυσιδωτές αντιδράσεις που προξένησαν αυτές οι δηλώσεις του Σκλάβαινα για τον Σοφούλη και το Λαϊκό Κόμμα, συγκλόνισαν την πολιτική παρουσία του Σοφούλη. Και οι διαψεύσεις απο πλευράς του προέδρου του «Λαϊκού Κόμματος» Παναγή Τσαλδάρη, δεν μπόρεσαν καθόλου να αμβλύνουν το κακό κλίμα για τον ηγέτη των «Φιλελευθέρων». Ενώ μέσα στην έκρυθμη ατμόσφαιρα, ο πρόεδρος της «Λαϊκής Ριζοσπαστικής Ένωσης» Ιωάννης Ράλλης, κατέθεσε πρόταση μομφής κατά του προέδρου της Βουλής Θεμιστοκλή Σοφούλη. Η πρόταση ετέθη σε ψηφοφορία στις 24 Απριλίου του 1936 στην Βουλή, ωστόσο δοθέντος ότι η αντιβενιζελική παράταξη κατήλθε στην ψηφοφορία διασπασμένη, η πρόταση καταψηφί-στηκε με ψήφους 165 έναντι 88 και ο Σοφούλης παρέμεινε στην προεδρία της Βουλής. Έκτοτε το μυστικό Σύμφωνο Σοφούλη – Σκλάβαινα, πολιτογραφήθηκε ως ορόσημο στην πολιτική μας ιστορία, υπέρβασης των κλασικών διαχωριστικών κομματικών γραμμών, όπως αυτές είχαν διαμορφωθεί απο τις αρχές του 20-ου αιώνα.
