Γράφει ο Γεράσιμος Ταυρωπός
Όταν σε ένα σύστημα αρχίσουν να αποδυναμώνονται οι δυνάμεις συνοχής, τότε αρχίζει να «χαλαρώνει», στη συνέχεια να ρευστοποιείται και τέλος να αποσυντίθεται. Και είναι πασιφανές ότι οι δυνάμεις συνοχής της Ευρώπης (ό,τι κι αν σημαίνει αυτό: Ευρωζώνη, Ε.Ε., ενδοευρωπαϊκές συμμαχίες) αποδυναμώνονται ραγδαία. Και ότι, αντίθετα, ενδυναμώνονται διαρκώς οι δυνάμεις που οδηγούν σε μια όλο και αυξανόμενη… εντροπία του συστήματος.
Θα πρέπει λοιπόν με αυτό το μεθοδολογικό εργαλείο να ερμηνεύσουμε τις δυναμικές που κρύβονται πίσω από γεγονότα όπως το δημοψήφισμα της ανεξαρτησίας στη Σκωτία και η ραγδαία ανάπτυξη των τάσεων απόσχισης και φεντεραλισμού σε όλο το ευρωπαϊκό έδαφος, κι όχι να περιπτωσιολογούμε και να πνιγόμαστε στις επιμέρους ιδιαιτερότητες. Όσες ιδιαιτερότητες και να αναγνωρίσει κανείς στη Σκωτία, το μείζον ερώτημα είναι γιατί αυτές «παράγουν» τώρα κι όχι χθες, μια τέτοια αποσχιστική δυναμική;
Μόνο μια πρόχειρη καταγραφή γεγονότων του τελευταίου διαστήματος (πέρα από το δημοψήφισμα στη Σκωτία), δείχνει ότι οι δυνάμεις συνοχής στην ευρωπαϊκή ήπειρο εξασθενίζουν ραγδαία:
- Στην ίδια τη Σκωτία, κανείς δεν πιστεύει ότι με τη νίκη του «Όχι» στο δημοψήφισμα το ζήτημα έχει λήξει. Η «φωτιά» θα συνεχίσει να καίει, και το ζήτημα θα επανέλθει με ορμή κάποια στιγμή στο μέλλον, αργά ή γρήγορα. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι το παράδειγμα της Σκωτίας, δηλαδή η δυνατότητα να αποφασίσει μια περιοχή, δημοκρατικά με δημοψήφισμα, την απόσχιση από ένα κράτος της Ε.Ε., έχει γίνει το σημείο αναφοράς για όλα τα αποσχιστικά κινήματα στην Ευρώπη.
- «Πατώντας» πάνω στο παράδειγμα της Σκωτίας, οι ηγέτες της Καταλωνίας ζητούν δημοψήφισμα με το ερώτημα της ανεξαρτησίας της Καταλωνίας για τις 9 Νοεμβρίου. Η κυβέρνηση της Μαδρίτης είναι εξοργισμένη με το «μέγα σφάλμα» του Κάμερον να επιτρέψει το δημοψήφισμα, εγκαθιστώντας έτσι ένα καταστροφικό παράδειγμα ότι όποιος θέλει, μπορεί να οργανώσει «έτσι απλά» ένα δημοψήφισμα ανεξαρτησίας. Στο «σφάλμα» του Κάμερον όμως έχει προστεθεί και το σφάλμα του Μπαρόζο, ο οποίος νομιμοποίησε και τη διαδικασία εισόδου στην Ευρωζώνη για τυχόν αποσχισθείσες περιοχές. Θέλοντας να εκφοβίσει τους ψηφοφόρους στη Σκωτία, ο Μπαρόζο δήλωσε ότι μια ανεξάρτητη Σκωτία θα πρέπει να ξεκινήσει από την αρχή τη διαδικασία ένταξης στην Ευρωζώνη. Το στοιχείο του εκφοβισμού είναι εδώ φανερό, αλλά εξίσου φανερό είναι και το στοιχείο της νομιμοποίησης, που η γραφειοκρατία των Βρυξελλών υποτίμησε: μπορεί λοιπόν μια αποσχισθείσα περιοχή να κάνει «έτσι απλά» αίτηση ένταξης στην Ευρωζώνη και να ενταχθεί αν περάσει με επιτυχία τα στάδια της αξιολόγησης… Μπορεί η κυβέρνηση της Μαδρίτης να λέει ότι το ισπανικό σύνταγμα δεν προβλέπει τη δυνατότητα απόσχισης και άρα ότι δεν επιτρέψει να γίνει το καταλονικό δημοψήφισμα, αλλά προσπαθώντας να αποφύγει το «μέγα λάθος» του Κάμερον, ίσως πέσει στο συμμετρικό «μέγα λάθος» μιας όξυνσης που θα αποτελέσει ένα μεγάλο πρόβλημα για την Ισπανία. Ο Κάμερον το ρίσκαρε, αλλά τουλάχιστον στη Σκωτία έληξαν όλα «πολιτισμένα». Η κυβέρνηση της Μαδρίτης, σπέρνοντας απαγόρευση, μπορεί κάλλιστα να θερίσει πόλωση και όξυνση.
- Το παράδειγμα της Σκωτίας δίνει δύναμη και «έμπνευση» για κάθε λογής αποσχιστικά κινήματα. Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι η γαλλόφωνη Φλάνδρα του Βελγίου, όπου στις πρόσφατες ευρωεκλογές η εθνικιστική άκρα δεξιά αναδείχτηκε πρώτο κόμμα. Οι αποσχιστικές τάσεις στη Βόρεια Ιταλία, που εκπροσωπούσε πολιτικά η Λέγκα του Βορρά, φαίνεται πως έχουν υποχωρήσει μαζί με την πολιτική δύναμη της ίδιας της Λέγκα, αλλά κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει μια νέα αναζωπύρωση του ζητήματος. Πιο ανησυχητική όμως φαίνεται η περίπτωση των αποσχιστικών τάσεων του νότιου Τιρόλο. Η γερμανόφωνη περιοχή του νότιου Τιρόλο εντάχτηκε στην Ιταλία ύστερα από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τώρα, το αποσχιστικό κόμμα «Ελευθερίας του Νότιου Τιρόλο» ζητεί την αυτονομία της περιοχής ή την ένταξή της στην Αυστρία.
Όμως η ανάλυσή μας θα αποτύγχανε να ερμηνεύσει σωστά τα αίτια της ενίσχυσης των αποσχιστικών διαθέσεων αν δεν τις συνέδεε με την ευρύτερη τάση «άρνησης» της λιτότητας, της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών και της Ευρωζώνης που διαχέεται στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Αν ψάχνουμε τις βασικές αιτίες, αυτές είναι δύο και αλληλένδετες:
Πρώτο, η πανευρωπαϊκή λιτότητα, που διαβρώνει και ανατρέπει το βασικό στοιχείο του ευρωπαϊκού «κοινωνικού στάτους», το κοινωνικό κράτος. Δεύτερο, το τεράστιο έλλειμμα δημοκρατίας, καθώς τις πολιτικές λιτότητας τις ενορχηστρώνει και επιβάλλει μια ευρωπαϊκή γραφειοκρατία αποκομμένη και μη νομιμοποιημένη, με μέσα όχι μόνο σκληρά αλλά και εντελώς αντιδημοκρατικά.
Το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο ήταν η «μεγάλη κεντρομόλος» που εξασφάλισε τη συνοχή της Ευρώπης και την πορεία προς την ενοποίηση. Η «ειρήνη και συνεργασία από τον Ατλαντικό ως τα Ουράλια» ήταν ο δεύτερος πυλώνας. Στο βαθμό που η ενοποίηση υπονομεύει το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο και τα γεγονότα στην Ουκρανία και ο νέος Ψυχρός Πόλεμος με τη Ρωσία υπονομεύουν τον δεύτερο «πυλώνα», οι κεντρομόλες δυνάμεις αποδυναμώνονται και οι κάθε είδους κεντρόφυγες τάσεις παίρνουν το προβάδισμα. Και δεν χρειάζεται πολλή διορατικότητα για να καταλάβει κανείς πού οδηγεί αυτός ο «μηχανισμός» αν συνεχίσει να δουλεύει έτσι…
Στο Λονδίνο, τις Βρυξέλλες και το Βερολίνο έβγαλαν μεγάλους στεναγμούς ανακούφισης ύστερα από την επικράτηση του «Όχι» στο δημοψήφισμα της Σκωτίας. Αν όμως μείνουν στη ρηχή σκέψη «καθαρίσαμε και μ’ αυτό», τότε σύντομα θα βρεθούν μπροστά σε ακόμη πιο οδυνηρές εκπλήξεις…
Ένα μέτρο αυτών των εκπλήξεων έχουμε ήδη, με τη μορφή της ραγδαίας ανόδου του ευρωσκεπτικιστικού κόμματος Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), που στις πρόσφατες εκλογές της Θουριγγίας και του Βραδεμβούργου αύξησε θεαματικά τα ποσοστά του, παίρνοντας 10 και 12% των ψήφων αντίστοιχα, ενώ πριν δύο βδομάδες απέσπασε το 9,7% των ψήφων στις εκλογές στη Σαξονία.
Και πρόκειται μόνο για μια απλή προειδοποίηση…
