Το Πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ ήταν ένα πείραμα πάνω στις ψυχολογικές επιπτώσεις που επιφέρει η μετατροπή ενός ατόμου σε φυλακισμένο ή δεσμοφύλακα. Το πείραμα διεξήχθη το 1971 από την ερευνητική ομάδα του Καθηγητή Ψυχολογίας Φίλιπ Ζιμπάρντο του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ.
Εικοσιτέσσερις φοιτητές επιλέχθηκαν από 70 για να παίξουν τους ρόλους των φυλακισμένων και των δεσμοφυλάκων και να ζήσουν σε μια υποτιθέμενη φυλακή που είχε δημιουργηθεί για τους σκοπούς του πειράματος στο υπόγειο του κτιρίου της Επιστήμης της Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ. Η επιλογή των υποψηφίων έγινε με βάση την απουσία ψυχολογικών και ιατρικών προβλημάτων, αλλά και ποινικού μητρώου, έτσι ώστε να αποτελούν ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα για την επιστημονική παρατήρηση. Οι ρόλοι μοιράστηκαν μετά από ρίψη κέρματος (κορώνα ή γράμματα).
Οι φυλακισμένοι και οι δεσμοφύλακες μπήκαν κατευθείαν στους ρόλους τους προχωρώντας τους ρόλους του όμως πέρα από τις προβλέψεις, οδηγούμενοι σε επικίνδυνες και ψυχολογικά καταστροφικές καταστάσεις. Το ένα τρίτο από τους φρουρούς κρίθηκε ότι επέδειξαν “γνήσια” σαδιστικές τάσεις, με αποτέλεσμα αρκετοί φυλακισμένοι να τραυματιστούν ψυχολογικά και δύο από τους φοιτητές να αποχωρήσουν νωρίς από το πείραμα. Μετά την κατάρρευση ενός φοιτητή από τις απάνθρωπες συνθήκες που επικρατούσαν στη φυλακή και συνειδητοποιώντας ότι είχε παθητικά επιτρέψει ανάρμοστες συμπεριφορές να λάβουν χώρα κάτω από την εποπτεία του, ο Ζιμπάρντο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τόσο οι φυλακισμένοι όσο και οι δεσμοφύλακες είχαν ταυτιστεί υπερβολικά με τους ρόλους τους, με αποτέλεσμα να τερματίσει το πείραμα μετά από έξι μέρες.
Η μελέτη δημιούργησε περισσότερα νέα ερωτήματα από αυτά που απάντησε, σχετικά με την ανηθικότητα και το σκοτάδι που κατοικεί στην ανθρώπινη ψυχή. Ως ένα καθαρά επιστημονικό εγχείρημα, αυτό ήταν μια αποτυχία, αλλά εξήχθησαν κάποια συμπεράσματα που δίνουν μια εικόνα για την ανθρώπινη ψυχολογία και την κοινωνική συμπεριφορά. Οι ηθικές επιπτώσεις αυτής της μελέτης εξακολουθούν να συζητιούνται στα μαθήματα ψυχολογίας όλων των πανεπιστημίων του κόσμου.
Το πείραμα της σημερινής ευρωζώνης έχει προφανή αναλογία με το πείραμα του Στάνφορντ. Μπορεί να μην ρίξαμε κλήρο, εντούτοις οι ρόλοι μοιράστηκαν. Ο ευρωπαϊκός Βορράς ανέλαβε το ρόλο του δεσμοφύλακα και οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου από ισότιμοι εταίροι μεταμορφώθηκαν σε φυλακισμένους. Το εντυπωσιακό είναι ότι όπως συνέβη και στο πείραμα του Στάνφορντ «δεσμοφύλακες» και «κρατούμενοι» συμπεριφέρονται και ενεργούν όλο και περισσότερο ταυτιζόμενοι με τον ρόλο τους. Έτσι οι μεν «δεσμοφύλακες» φτάνουν στον σαδισμό ενώ οι «φυλακισμένοι» αποδέχονται μια άνευ προηγουμένου θυματοποίηση. Κσι στις δυο περιπτώσεις έχει ανασταλεί η ηθική κρίση και η κοινή λογική.
Τουλάχιστον το πείραμα του Στάφορντ τερματίστηκε έγκαιρα. Μένει να δούμε μετά από πόσες καταρρεύσεις θα τερματιστεί το πείραμα της ευρωζώνης.
