Σε ένα εργαστήριο στην Καρράρα της Ιταλίας, ο Ρότζερ Μίτσελ και η ομάδα του χειρίζονται ένα ρομπότ – γλύπτη που βάζει τις τελευταίες πινελιές σε ένα αντίγραφο του αλόγου από το “άρμα της Σελήνης” του Παρθενώνα, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.
Το αντίγραφο έχει προγραμματιστεί να εκτεθεί στο Λονδίνο την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου.
Το άλογο είναι το τέταρτο από το “άρμα της σελήνης” που βρισκόταν στο δεξί άκρο του αετώματος του Παρθενώνα. Πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά γλυπτά ηλικίας 2.500 ετών που πήρε από την Ακρόπολη στις αρχές του 1800 ο Τόμας Μπρούς, ο έβδομος κόμης του Έλγιν, όταν ήταν πρεσβευτής στην κατοχική Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Ο Μίτσελ πιστεύει ότι τα αντίγραφά του θα μπορούσαν να είναι η απάντηση σε μια από τις πιο περιβόητες πολιτιστικές διαμάχες της ιστορίας.
Αν το Βρετανικό Μουσείο δεχθεί τα αντίγραφά του, λέει, μπορεί να στείλει τα πρωτότυπα στην Ελλάδα.
Στη διάρκεια των χρόνων, πολλοί προσπάθησαν να πείσουν το Βρετανικό Μουσείο να επιστρέψει τα μάρμαρα του Παρθενώνα στην Ελλάδα.
«Τα γλυπτά που δημιουργούμε μπορούν να σπάσουν αυτό το αδιέξοδο 200 χρόνων ετών», δήλωσε ο Μίτσελ, διευθυντής του Ινστιτούτου Ψηφιακής Αρχαιολογίας, ενός οργανισμού διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς που εδρεύει στην Οξφόρδη.
Το μουσείο δεν ήταν ανοικτό στην πρόταση. Αρνήθηκε το αίτημά του να σκανάρει τα μάρμαρα και αυτός μαζί με ένα συνεργάτη του συνάδελφός τόλμησαν να το κάνουν κατέληξαν να το κάνουν με ένα iPhone και ένα iPad αφού μπήκαν στη γκαλερί ως κανονικοί επισκέπτες.
Ο Τζόναθαν Ουϊλιαμς, αναπληρωτής διευθυντής του μουσείου, έριξε περισσότερο κρύο νερό στην ιδέα σε μια συνέντευξή του στους Sunday Times αυτόν τον μήνα. «Ο κόσμος έρχεται στο Βρετανικό Μουσείο για να δει το πραγματικό, έτσι δεν είναι;» είπε.
Ωστόσο, η πρόταση του Mίτσελ έρχεται σε μια περίοδο στην οποία επανεκτιμούνται οι λογικές της αποικιοκρατίας και της πολιτιστικής υπεροχής και έρχεται στο προσκήνιο η επιστροφή ανθρώπινων λειψάνων και αντικειμένων τέχνης από μουσεία της Ευρώπη και της Βόρειας Αμερικής στις χώρες προέλευσής τους.
Η Βρετανία έχει μείνει πίσω σε αυτή την εκίμηση, αλλά η κοινή γνώμη αλλάζει και ορισμένοι μελετητές λένε ότι τα επιχειρήματα για το status quo, συμπεριλαμβανομένου του φόβου για άδειασμα των μουσείων, χάνουν έδαφος.
Ο Τζόναθαν Ουίλιαμς είπε στους Sunday Times ότι ήταν πρόθυμος να «αλλάξει τη θερμοκρασία της συζήτησης» και πίστευε ότι «υπάρχει χώρος για μια πραγματικά δυναμική και θετική συζήτηση μέσα στην οποία μπορούν να βρεθούν νέοι τρόποι συνεργασίας».
Αλλά αν άλλαξαν οι τόνοι της διαβούλευσης, δεν έχει γίνει ακόμη αλλαγή στην πολιτική. Το Βρετανικό Μουσείο δεν έχει υπαινιχθεί ότι θα έδινε τα μάρμαρα πίσω στην Ελλάδα “είναι απολύτως αναπόσπαστο μέρος της συλλογής”, είπε ο Ουίλιαμς.
Μήπως τότε δανεισμός; Κάπως έτσι ερμήνευσαν κάποιοι το σχόλιο του Ουίλιαμς: «Υπάρχουν πολλά υπέροχα πράγματα που θα χαιρόμασταν να δανειστούμε και να δανείσουμε. Είναι αυτό που κάνουμε».
Ενώ το συμβούλιο των διαχειριστών του μουσείου έχει πει οτι «θα εξετάσει οποιοδήποτε αίτημα για δανεισμό οποιουδήποτε μέρους της συλλογής και στη συνέχεια επιστροφή», απαιτείται από το ίδρυμα δανεισμού να αναγνωρίσει την ιδιοκτησία του Βρετανικού Μουσείου.
Αυτό δεν είναι πιθανό στην περίπτωση των ελγίνειων μαρμάρων.
Η ιδιοκτησία τους ήταν αντικείμενο έντονης διαμάχης από την αρχή. Η βρετανική κυβέρνηση λέει ότι ο Έλγιν είχε άδεια για να τα αφαιρέσει. Άλλοι λένε ότι η άδεια περιοριζόταν σε κομμάτια που βρέθηκαν στα ερείπια και πως δεν είχε εξουσιοδότηση να παραβιάσει αυτά που ήταν ακόμα προσαρτημένα στην κατασκευή του ναού.
Η πρωτότυπη άδεια έχει χαθεί στην ιστορία. Και ούτως ή άλλως, η Ελλάδα λέει οτι η συμφωνία του ήταν με μια κατοχική δύναμη που δεν εκπροσωπούσε τα συμφέροντα ή τη βούληση του ελληνικού λαού.
Σε κάθε περίπτωση, ο Έλγιν ξήλωσε από τον Παρθενώνα τα μάρμαρα του 5ου αιώνα π.Χ. για να τα στείλει στη Βρετανία, όπου σκόπευε να τα εκθέσει ιδιωτικά στο σπίτι του. Αντίθετα, τα πούλησε στη βρετανική κυβέρνηση για 42.000 δολάρια για να πληρώσει για ένα δαπανηρό διαζύγιο.
Σε μια επίσκεψη στην Ντάουνινγκ Στριτ πέρυσι, ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης ανανέωσε το κάλεσμα της Ελλάδας για «επανένωση» της μαρμάρινης ζωφόρου των 80 μέτρων στο μουσείο του Λονδίνου με τα 50 μέτρα που βρίσκονται στο Μουσείο της Ακρόπολης.
Ο Μπόρις Τζόνσον, ο απερχόμενος Βρετανός πρωθυπουργός, απάντησε ότι το θέμα ανήκει στο Βρετανικό Μουσείο. Αλλά αυτό δεν ήταν απαραιτήτως αλήθεια καθώς το μουσείο δεσμεύεται από νόμους που εμποδίζουν ορισμένα μουσεία που χρηματοδοτούνται από εθνικούς πόρους να επιστρέψουν αντικείμενα.
«Είναι μια παράλογη υποχρέωση, την οποία δεν έχουν τα αμερικανικά μουσεία. Ο νόμος πρέπει να αλλάξει», είπε ο Τζέφρι Ρόμπερτσον, ο οποίος κάποτε ήταν μέλος μιας ομάδας Βρετανών δικηγόρων, που συμβούλευε την ελληνική κυβέρνηση για τα μάρμαρα.
Ο Τζόνσον, ως πρωθυπουργός, υποστήριξε ότι τα μάρμαρα θα πρέπει να παραμείνουν στο Ηνωμένο Βασίλειο επειδή «αγοράστηκαν νόμιμα από τον Λόρδο Έλγιν σύμφωνα με τους νόμους της εποχής».
Ως κλασικός ακαδημαϊκός στην Οξφόρδη ο Τζόνσον, είχε διαφορετική άποψη. Σε ένα άρθρο του το 1986 που ανακαλύφθηκε πρόσφατα ο Τζόνσον έγραφε ότι «τα μάρμαρα του Ελγιν πρέπει να εγκαταλείψουν αυτή τη βόρεια κουλτούρα ενοχής του ουίσκι και να εκτεθούν εκεί που ανήκουν: σε μια χώρα με λαμπερή ηλιοφάνεια και στο τοπίο του Αχιλλέα, «των σκιερών βουνών και της αντήχησης της θάλασσας”.
Αυτή η άποψη υποστηρίζεται σήμερα από το βρετανικό κοινό. Το 59% των Βρετανών πιστεύει ότι τα μάρμαρα ανήκουν στην Ελλάδα, σύμφωνα με έρευνα του You Gov τον Νοέμβριο. Το 18% είπε ότι ανήκουν στη Βρετανία.
Οι Times του Λονδίνου για δεκαετίες υποστήριζαν τη διατήρηση των μαρμάρων στη Βρετανία. Αλλά σε ένα άρθρο του Ιανουαρίου, η εφημερίδα έγραψε ότι πρέπει να επιστραφούν: «οι καιροί και οι συνθήκες αλλάζουν».
Ο Mίτσελ λέει ότι τα σκαλισμένα με ρομπότ αντίγραφά του προσφέρουν μία λύση.
Σε δήλωση στην Washington Post, το Βρετανικό Μουσείο είπε ότι «λαμβάνει τακτικά αιτήματα για σάρωση της συλλογής του από ένα ευρύ φάσμα ιδιωτικών οργανισμών μαζί με ακαδημαϊκούς και ιδρύματα που επιθυμούν να μελετήσουν τη συλλογή, και δεν είναι δυνατό να ανταποκρθούν σε όλα αυτά. ” Είπε ότι είχε δεχθεί επισκέψεις από το Μουσείο της Ακρόπολης για τρισδιάστατη σάρωση το 2013 και το 2017.
Η κατασκευή αντιγράφων του Ινστιτούτου Ψηφιακής Αρχαιολογίας θα κοστίσει περίπου 180.000 δολάρια, είπε ο Μίτσελ. Ένα αρχικό αντίγραφο του Αλόγου από το άρμα της Σελήνης σκαλίστηκε από ένα ρομπότ που δούλευε ασταμάτητα για τέσσερις ημέρες, σε ένα λευκό, ευάερο εργαστήριο, με το τεντωμένο του χέρι και την επικαλυμμένη με διαμάντι μύτη του να φρεζάρει τοπικό ιταλικό μάρμαρο. Ένα δεύτερο αντίγραφο του αλόγου θα λαξευθεί από μάρμαρο που βρέθηκε στα λατομεία στην Ελλάδα ίδιο με αυτό που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή της Ακρόπολης. Αυτό το μάρμαρο αποκτήθηκε «σε συνεννόηση με τις ελληνικές αρχές», είπε ο Μίτσελ.
Ο Τζάκομο Μασάρι, ιδρυτής της Robotor, του τεχνικού συνεργάτη του έργου, είπε ότι η τρισδιάστατη μοντελοποίηση επιτρέπει στο ρομπότ να δημιουργεί αντίγραφα με την παραμικρή λεπτομέρεια και ακρίβεια και πολύ υψηλότερης ποιότητας από τα γύψινα αντίγραφα που κατασκευάζονται από καλούπια.
«Μπορείς να αναγνωρίσεις κάθε γρατσουνιά», είπε. «Μπορείτε να δείτε τα ελαττώματα της πέτρας και μπορείτε να δείτε τις προκλήσεις που αντιμετώπιζαν οι συνάδελφοί μας 2.000 χρόνια πριν. Είναι σαν να γυρνάς πίσω στο χρόνο μπορείς να νιώσεις τις αγωνίες του καλλιτέχνη», είπε.
Τα εξαιρετικά λεπτομερή αντίγραφα θα εκτεθούν σε χώρο κοντά στο Βρετανικό Μουσείο τον Σεπτέμβριο.
Ο Μίτσελ ελπίζει ότι όταν αυτά επικοινωνηθούν στο κοινό, αυτό θα ασκήσει, τουλάχιστον, πίεση στο μουσείο να αλλάξει τη θέση του.
«Οι άνθρωποι είναι πλάσματα απτικά και τα μεγάλα πέτρινα μνημεία τραβούν την προσοχή των ανθρώπων», είπε. «Όταν τα γκρεμίζεις, οι άνθρωποι το προσέχουν».
