WWF Ελλάς: Κενά και αστοχίες στην πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα

Στη σκιά της ενεργειακής κρίσης που προκαλεί η εξάρτηση της Ευρώπης από τα ορυκτά καύσιμα και ενώ η διεθνής κοινότητα ξεκίνησε μόλις χθες νέο γύρο διαπραγματεύσεων για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης στο πλαίσιο της 27^ης Διάσκεψης του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (COP27), μια νέα έκθεση του WWF Ελλάς δίνεται σήμερα στη δημοσιότητα, αποκαλύπτοντας τον μακρύ δρόμο που έχει να διανύσει η Ελλάδα προς την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας.

Η κλιματική και ενεργειακή κρίση είναι, δυστυχώς, μια πραγματικότητα που σηματοδοτεί έναν αγώνα δρόμου προς τον μηδενισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Όσο καθυστερούμε να αναλάβουμε δράση και να πάρουμε τα κατάλληλα μέτρα για την αντιμετώπιση και τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης, τόσο μειώνουμε τον διαθέσιμο χρόνο που έχουμε για την απαραίτητη προσαρμογή. Η έκθεση του WWF Ελλάς που έχει τίτλο «Πολιτικά και θεσμικά κενά προς την κλιματική ουδετερότητα» αναλύει την απόσταση που καταγράφεται μεταξύ των πολιτικών μέτρων που θα έπρεπε να έχουν ληφθεί για την επίτευξη της κλιματικής σταθερότητας (πήχης) και των τρεχουσών περιβαλλοντικών και κλιματικών πολιτικών της Ελλάδας (βάση).

Ειδικότερα, ο πήχης, δηλαδή το επιστημονικά ενδεδειγμένο και επιθυμητό επίπεδο πολιτικών για την επίτευξη κλιματικής σταθερότητας, περιγράφεται αναλυτικά στην πρόταση για εθνικό κλιματικό νόμο που διαμορφώθηκε τον Ιούνιο του 2021 από το WWF Ελλάς σε συνεργασία με οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και άλλους επιστημονικούς φορείς. Η πρόταση αυτή συνέβαλε στον πολιτικό διάλογο που οδήγησε μετέπειτα στη διαμόρφωση του πρώτου εθνικού κλιματικού νόμου 4936/2022, αν και ο τελευταίος απείχε αρκετά από τη συγκεκριμένη πρόταση. Αντίστοιχα, η βάση, δηλαδή η σημερινή κατάσταση, αποτελείται από τις ισχύουσες ρυθμίσεις στο πλαίσιο του εθνικού κλιματικού νόμου, του λοιπού εθνικού θεσμικού πλαισίου, και των εντοπισμένων κενών στην εφαρμογή του δικαίου της ΕΕ για την προστασία του περιβάλλοντος.

Στο πλαίσιο αυτό, η έκθεση αξιολογεί τη σημερινή κατάσταση εξετάζοντας το επίπεδο, αλλά και την αποτελεσματικότητα των μεταρρυθμίσεων που έχουν ήδη γίνει σε μια σειρά από κρίσιμα πεδία, όπως: κλιματικά δικαιώματα και κράτος δικαίου, βιώσιμος χωρικός σχεδιασμός, βιοποικιλότητα και κλιματική κρίση, επιχειρήσεις και κλιματική κρίση, διακυβέρνηση για κλιματική ανθεκτικότητα, κλιματική ουδέτερη οικονομία, ενέργεια και μεταφορές.

Σημαντικά κενά που δυσχεραίνουν την πορεία της χώρας προς την κλιματική ουδετερότητα

Παρά το ότι η Ελλάδα έχει κάνει ορισμένα θετικά βήματα προς την κλιματική ουδετερότητα, όπως είναι η ψήφιση του πρώτου εθνικού κλιματικού νόμου και η θεσμοθέτηση του 2028 ως καταληκτική ημερομηνία για τον τερματισμό λειτουργίας των μονάδων λιγνίτη, καταγράφονται σημαντικά ελλείμματα πολιτικής βούλησης, διαφάνειας και δημόσιας λογοδοσίας, αξιολόγησης και διακυβέρνησης.

Το γεγονός μάλιστα, ότι η Ελλάδα κατατάσσεται στην πρώτη θέση σε παραβιάσεις του ενωσιακού περιβαλλοντικού δικαίου, σύμφωνα με τα ετήσια δεδομένα που δημοσιεύει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δείχνει ακριβώς ότι τα προβλήματα δεν είναι σημειακά, ούτε αφορούν μεμονωμένους τομείς της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας. Αντιθέτως, μέσα στην έκθεση καταγράφονται σημαντικά κενά και αστοχίες, σε επίπεδο εφαρμογής, στην πορεία της Ελλάδας προς την κλιματική ουδετερότητα και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, όπως:

• Σταθερά θλιβερή πανευρωπαϊκή πρωτιά στις παραβιάσεις περιβαλλοντικού δικαίου της ΕΕ, γεγονός το οποίο καταδεικνύει σοβαρό έλλειμμα διακυβέρνησης που υποβαθμίζει τις προοπτικές της χώρας για συντεταγμένη πορεία προς την κλιματική ουδετερότητα και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα.
• Συνεχής αποδυνάμωση του συστήματος περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων, που οδηγεί μεθοδικά στην εξαφάνιση των επιθεωρητών περιβάλλοντος. Χωρίς στιβαρό σύστημα ελέγχων τήρησης της νομοθεσίας για την προστασία του περιβάλλοντος και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, θα είναι εξαιρετικά δύσβατη η πορεία της Ελλάδας προς την κλιματική σταθερότητα.
• Βαθύτερη εξάρτηση της χώρας από το ορυκτό αέριο, παρά το γεγονός ότι το 2022 επιφύλαξε στον πλανήτη, και ιδίως στην Ευρώπη, μια ενεργειακή κρίση που γκρέμισε τον μύθο του ορυκτού αερίου ως άφθονου καυσίμου που θα εξυπηρετήσει με ασφάλεια και χαμηλό κόστος τη μετάβαση στην κλιματική ουδετερότητα.
• Αδικαιολόγητη (ενεργειακά, οικονομικά και γεωπολιτικά) βύθιση της χώρας σε μακροχρόνια εξάρτηση από συμβάσεις με πετρελαϊκές εταιρείες για εξόρυξη υδρογονανθράκων, με ευνοϊκούς όρους περιβαλλοντικής αδειοδότησης.
• Έλλειψη πολιτικής πρωτοβουλίας για την υπέρβαση των φραγμών στην ανάπτυξη των ενεργειακών κοινοτήτων.
• Σπατάλη κρατικών ενισχύσεων σε επενδύσεις που δεν προσφέρουν καινοτομία ή διαφοροποίηση της οικονομίας από το περιβαλλοντικά καταστροφικό πρότυπό της.
• Παρά την καταδίκη από το Δικαστήριο της ΕΕ, το 2020, η Ελλάδα συνεχίζει την εγκατάλειψη των περιοχών Natura2000 χωρίς διατάγματα προστασίας, ενώ καθυστερεί αδικαιολόγητα τη διαδικασία ολοκλήρωσης των ειδικών περιβαλλοντικών μελετών που θα υποδείξουν με επιστημονικά δεδομένα τα κατάλληλα μέτρα διατήρησης.
• Σοβαρά ελλείμματα διαφάνειας σχετικά με το κλιματικό αποτύπωμα των επιχειρήσεων και την ευθυγράμμιση του ιδιωτικού τομέα με τον στόχο του 1,5°C.

«Συχνά, όταν κάνουμε τα πρώτα δύσκολα βήματα μιας πορείας θεωρούμε ότι η προσπάθειά μας είναι αρκετή. Για να επιτευχθούν όμως οι στόχοι της Συμφωνίας του Παρισιού και να εξασφαλίσουμε τις πιθανότητες των μελλοντικών γενεών να γνωρίσουν ένα βιώσιμο μέλλον, τόσο η φιλοδοξία όσο και η εφαρμογή του πολιτικού πλαισίου της Ελλάδας πρέπει να ενταθούν. Η χώρα μας πρέπει να χρησιμοποιήσει την ενεργειακή κρίση ως ευκαιρία για να εμβαθύνει τη δράση της για το κλίμα και να ενισχύσει το υπάρχον πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο, με στόχο να ανταποκριθεί στη συνεχιζόμενη πρόκληση της κλιματικής κρίσης» τονίζει ο Αλέξανδρος Μουλόπουλος, υπεύθυνος τομέα για το κλίμα και την ενέργεια, WWF Ελλάς. «Η θέσπιση και εφαρμογή κοινωνικά δίκαιων πολιτικών για ουσιαστικό μετριασμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή είναι παγκόσμιος μονόδρομος».

Οι προτάσεις του WWF

Έχοντας ως στόχο την ευθυγράμμιση της χώρας μας με τον στόχο του 1,5 βαθμού, ώστε να μπει σε τροχιά κλιματικής ουδετερότητας αποτελεσματικά και με επωφελή για την οικονομία και την κοινωνία τρόπο, το WWF προτείνει τις ακόλουθες μεταρρυθμίσεις:

1. Επικαιροποίηση του ΕΣΕΚ με σαφή στόχο απεξάρτησης από το ορυκτό αέριο και κατεύθυνση απεμπλοκής της χώρας από τις συμβάσεις με πετρελαϊκές εταιρείες για έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων.
2. Θέσπιση ισχυρού συστήματος περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων και ελέγχων, το οποίο θα είναι ανεξάρτητο από πολιτικές εντολές και θα υπάγεται σε ανεξάρτητη περιβαλλοντική και κλιματική αρχή.
3. Σύνδεση προϋπολογισμών άνθρακα με τον ετήσιο κύκλο του Κρατικού Προϋπολογισμού.
4. Κλιματική ευθυγράμμιση της πολιτικής δημοσίων επενδύσεων.
5. Ενσωμάτωση των κλιματικών κινδύνων στην πολιτική εποπτείας του χρηματοπιστωτικού τομέα.
6. Ολοκλήρωση του χωρικού σχεδιασμού, με ισχυρή θεσμική θωράκιση των κρίσιμων προστατευτικών οικοσυστημάτων που προσφέρουν λύση στον αυξημένο κίνδυνο κλιματικών καταστροφών (nature-based solutions) και την κατάργηση του ιδιαίτερα επικίνδυνου πλέον δικαιώματος για εκτός σχεδίου δόμηση.
7. Θέσπιση πλαισίου για κοινωνικά συμπεριληπτική και οικολογικά ασφαλή ανάπτυξη των ΑΠΕ και μετάβαση στην καθαρή ενέργεια. Σημειώνεται πως το WWF Ελλάς θα ανακοινώσει εντός των επόμενων ημερών ειδική πρόταση νόμου για την ορθή χωροθέτηση των ΑΠΕ.
8. Άμεση ολοκλήρωση της επί χρόνια εκκρεμούς διαδικασίας θέσπισης μέτρων διατήρησης για όλες τις περιοχές Natura2000, δίχως καμία περαιτέρω υποβάθμιση της νομοθεσίας και απώλεια περιβαλλοντικού κεκτημένου, καθώς και ενίσχυση του πλαισίου προστασίας των φυσικών οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών που προσφέρουν για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
9. Ενίσχυση πλαισίου για την αυτοπαραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ και προώθηση του θεσμού των ενεργειακών κοινοτήτων, ώστε το 2030 να καλύπτουν τουλάχιστον το 25% της παραγωγής (εκ του οποίου το 10% να αφορά ευάλωτα νοικοκυριά).
10. Ίδρυση εθνικής κλιματικής συνέλευσης, ως οργάνου κοινωνικά συμπεριληπτικής συμβολής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή.

«Στην αβεβαιότητα του κλιματικού χάους που έρχεται, η καθολική αλλαγή προς μηδενικού κλιματικού αποτυπώματος πολιτικές και μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης είναι μονόδρομος. Οι πολιτικά πρωτοπόροι προς την κλιματική ουδετερότητα έχουν με μεγάλη βεβαιότητα εξασφαλισμένο το πλεονέκτημα της πρώτης κίνησης σε έναν κόσμο που ‘διψάει’ για καινοτόμες λύσεις σε όλα τα πεδία μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική κρίση», δηλώνει η Θεοδότα Νάντσου, επικεφαλής πολιτικής του WWF Ελλάς.«Η μακρόπνοα βιώσιμη ανάπτυξη της Ελλάδας όμως πρέπει να αποτελέσει υπερκομματική και εθνική υπόθεση».

Η έκθεση απευθύνεται πρωτίστως στην πολιτική ηγεσία, δηλαδή στην κυβέρνηση και σε όλες τις κοινοβουλευτικές παρατάξεις, με έκκληση για διακομματική συναίνεση στον αγώνα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Απευθύνεται επίσης, στις ανεξάρτητες αρχές που καλούνται να ενισχύσουν το ρόλο τους στην άσκηση εποπτείας της σωστής και έγκυρης εφαρμογής του περιβαλλοντικού δικαίου και των κλιματικών πολιτικών.