Η μεγάλη και συστηματική προσπάθεια ετών για την προστασία της Γυάρου που πραγματοποιείται από το WWF Ελλάς σε συνεργασία με πλήθος άλλων φορέων, φαίνεται πως αποδίδει ήδη καρπούς, δίνοντας μια σημαντική «ανάσα» στο θαλάσσιο περιβάλλον της περιοχής. Πρόσφατη έρευνα του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) έρχεται να επιβεβαιώσει τα πολύ θετικά αποτελέσματα της προσπάθειας αυτής για τη θάλασσα και την αλιεία. Συγκεκριμένα, η έρευνα, η οποία διενεργήθηκε την περίοδο 2018 – 2021, επιβεβαιώνει πως πλέον καταγράφονται περισσότερα είδη ψαριών εντός της θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής της Γυάρου, σε σχέση με περιοχές που βρίσκονται εκτός αυτής και οι οποίες δεν πλαισιώνονται από κάποιο ειδικό καθεστώς προστασίας, ενώ εμβληματικά είδη, όπως ροφοί και στήρες, εντοπίζονται σε μεγαλύτερες ποσότητες, καθώς και σε μεγαλύτερα μεγέθη.
Η Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή (ΘΠΠ) στη Γυάρο θεσμοθετήθηκε το 2019, ενώ ο σχεδιασμός της είχε ξεκινήσει αρκετά χρόνια πριν, με τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων (συναρμόδια Υπουργεία, ΟΤΑ, επιστήμονες, ΜΚΟ, χρήστες, ψαράδες, κ.ά.). Ήδη από τη φάση του σχεδιασμού, είχαν τεθεί ξεκάθαροι στόχοι, με βάση αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα και έχοντας πάντα στο επίκεντρο την προστασία της φύσης, αλλά και τον σεβασμό στις τοπικές κοινωνίες και τις ανάγκες τους για βιώσιμες λύσεις και ήπια ανάπτυξη.
Πέραν όμως από τον σχεδιασμό, η συνεργασία μεταξύ των διαφορετικών φορέων συνεχίστηκε προκειμένου τα μέτρα προστασίας να εφαρμοστούν και στην πράξη. Ενδεικτικά, το WWF Ελλάς πήρε την αρχική πρωτοβουλία να στήσει ένα πρωτοποριακό σύστημα επιτήρησης με τη χρήση νέων τεχνολογιών και παραδοσιακών μεθόδων, το Λιμενικό Σώμα συνεργάστηκε στενά στον έλεγχο και στη φύλαξη της περιοχής δείχνοντας έμπρακτα τη θέληση του να συμβάλει στην προστασία της, ενώ το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας στήριξε την πρωτοβουλία αυτή. Έτσι, μετά από χιλιάδες ώρες επιτήρησης της περιοχής με ηλεκτρονικά μέσα (ραντάρ, κάμερες και drone), αλλά και πολλές ώρες πλεύσης γύρω από το νησί της Γυάρου, καλύπτοντας δεκάδες χιλιάδες ναυτικά μίλια, επιτεύχθηκε σημαντική μείωση στα περιστατικά παράνομης αλιείας. Ειδικότερα, τα τελευταία 5 χρόνια, τα παράνομα περιστατικά που αφορούν την ερασιτεχνική αλιεία μειώθηκαν κατά 55%, ενώ αυτά που αφορούν την επαγγελματική αλιεία κατά 85%. Με αυτόν τον τρόπο, ο κεντρικός στόχος της πρωτοβουλίας, που ήταν η φύση να λειτουργήσει ανενόχλητη και το θαλάσσιο περιβάλλον της Γυάρου να ανακάμψει, έχει ήδη επιτευχθεί.
Τα αποτελέσματα της προσπάθειας αυτής είναι πλέον απτά και ξεκάθαρα. Μετά από τέσσερα χρόνια ερευνητικής αλιείας, το ΕΛΚΕΘΕ παρουσίασε τα αποτελέσματα της μελέτης που διεξήγαγε στη Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή (ΘΠΠ) της Γυάρου, σε συνεργασία με τοπικούς ψαράδες. Τα στοιχεία είναι εντυπωσιακά:
- Καταγράφηκαν 83 είδη ψαριών εντός της ΘΠΠ, σε σύγκριση με 61 είδη εκτός αυτής.
- Μάλιστα, τα 24 από τα 36 είδη που αλιεύτηκαν κατά την έρευνα ήταν σημαντικά μεγαλύτερα σε μέγεθος εντός της ΘΠΠ.
- Εμβληματικά είδη, όπως οι ροφοί και οι στήρες ήταν έως και 3 φορές περισσότερα εντός της ΘΠΠ, ενώ και τα μεγέθη τους ήταν σημαντικά μεγαλύτερα.
- Οι πειραματικές δειγματοληψίες που έγιναν εντός της ΘΠΠ απέδωσαν, ανάλογα με το αλιευτικό εργαλείο, από 2-6 φορές περισσότερα ψάρια σε βάρος από ό,τι σε γειτονικές περιοχές χωρίς προστασία.
Παράλληλα, από τις υποβρύχιες παρατηρήσεις που έγιναν προκύπτει πως η Γυάρος βρίσκεται σε καλύτερη οικολογική κατάσταση σε σύγκριση με το πώς ήταν το 2008 που ακόμα δεν ίσχυε κάποιο ειδικό καθεστώς προστασίας για την περιοχή.
Σχολιάζοντας τα αποτελέσματα της έρευνας, ο Δρ. Δημήτρης Δαμαλάς, Επιστημονικός Υπεύθυνος του ερευνητικού προγράμματος από το ΕΛΚΕΘΕ, δηλώνει: «Η Γυάρος αποτελεί ένα επιτυχημένο παράδειγμα συνεργασίας αλιέων, κεντρικής διοίκησης, αυτοδιοίκησης, επιστημόνων και ΜΚΟ, που θα μπορούσε να αποτελέσει οδηγό για ανάλογες μελλοντικές πρωτοβουλίες. Η μελέτη που πραγματοποιήθηκε επί μια 4-ετία αποτελεί πλέον τη βάση για κάθε νέο βήμα διαχείρισης της ΘΠΠ, μιας και επιτρέπει την αξιολόγηση της κατάστασης του θαλάσσιου οικοσυστήματος της Γυάρου στο μέλλον. Mia“πολυτέλεια” που δυστυχώς στερούνται πολλές άλλες ΘΠΠ. Η έλλειψη ξεκάθαρου οράματος και πολιτικής για τις ΘΠΠ, που συνοδεύεται από απουσία χρηματοδότησης, ίσως αποτελούν μεγαλύτερη απειλή για τη Γυάρο από ό,τι οι ανεξέλεγκτες δραστηριότητες εντός της ΘΠΠ. Το μέλλον θα δείξει αν η Γυάρος ήταν απλά ένα σύντομο πείραμα ή αν θα αποτελέσει ένα φωτεινό παράδειγμα που θα υιοθετηθεί σε ευρύτερη κλίμακα».
Τα πρώτα αυτά σημαντικά οφέλη κινδυνεύουν να χαθούν, εάν δεν θεσμοθετηθεί σύντομα η προστασία της Γυάρου
Παρά τις σημαντικές αυτές επιτυχίες όμως, τόσο η ΘΠΠ Γυάρου, όσο και όλες οι προστατευόμενες περιοχές της χώρας, εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν σειρά προβλημάτων. Το σημαντικότερο από αυτά είναι το θεσμικό καθεστώς που τις διέπει, το οποίο βρίσκεται ακόμα σε εκκρεμότητα, μετά από χρόνια καθυστερήσεων των σχετικών Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών και τη μη έκδοση των προβλεπόμενων Προεδρικών Διαταγμάτων και των Σχεδίων Διαχείρισης που θα τις διασφαλίσουν διαχρονικά. Χαρακτηριστικό είναι πως η ΘΠΠ Γυάρου προστατεύεται σήμερα από μία προσωρινής διάρκειας υπουργική απόφαση – η τρίτη κατά σειρά- που και αυτή όμως θα λήξει σε λιγότερο από έναν χρόνο από σήμερα. Αν μέχρι τότε δεν έχει εκδοθεί το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα, η Γυάρος θα μείνει χωρίς κανένα μέτρο προστασίας.
Επιπρόσθετα, αδυναμίες στη διαχείριση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων εντός των ΘΠΠ προκύπτουν από την ανεπάρκεια και την έλλειψη στελέχωσης και πόρων των φορέων της Πολιτείας να στήσουν και να εφαρμόσουν τις κατάλληλες διαδικασίες διαχείρισης, αδειοδότησης και ελέγχου.
Όπως δηλώνει ο Δρ. Σπύρος Κοτομάτας, Υπεύθυνος των δράσεων του WWF Ελλάς στη Γυάρο: «Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της παράκτιας επαγγελματικής αλιείας, που για πρώτη φορά φέτος επιτρέπεται με όρους και συγκεκριμένους περιορισμούς εντός της ΘΠΠ Γυάρου. Πρόκειται για ένα μέτρο που στόχο είχε να στηρίξει τους επαγγελματίες αλιείς ειδικά τους ντόπιους, ώστε να έχουν εποχιακά κάποιο απτό όφελος από την ΘΠΠ. Δυστυχώς όμως, κανένας αρμόδιος φορέας, όπως ο ΟΦΥΠΕΚΑ που πλέον έχει την ευθύνη διαχείρισης όλων των προστατευόμενων περιοχών της χώρας, δεν κατάφερε να στήσει τη διαδικασία έκδοσης άδειας για να ψαρεύει κάποιος ελεγχόμενα εντός της ΘΠΠ, καταλήγοντας έτσι στην παρούσα περίοδο η περιοχή να αλιεύεται νόμιμα μεν, αλλά εντατικά και χωρίς να συλλέγονται τα απαραίτητα στοιχεία για να μπορούν να αξιολογηθούν οι επιπτώσεις. Αν δεν αλλάξει άμεσα η υπάρχουσα στάση και πρακτική της πολιτείας, τα οφέλη για τη θάλασσα, αλλά και τους ίδιους τους ψαράδες, από την προστασία της Γυάρου που κερδήθηκαν με πολύ κόπο και με τη συμβολή όλων, θα χαθούν».
